زهور مەشریقی

 

تونس- دەستپێشخەرییەکان بۆ کەمکردنەوەی مەترسی لەسەر منداڵان لە تەڵەی گروپە توندڕەوەکان، لە ماڵپەڕەکانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا هەنگاوێکی گرنگن ،پێویستی بەهێز بکرێن بۆ ئەوەی بۆشایی دیجیتاڵی ببێتە شوێنێکی پارێزراو بۆ گەشەی منداڵان نەک دەروازەیەک بۆ چەوساندنەوە و جەمسەرگیری.

 

لەگەڵ فراوانبوونی بەردەوامی بەکارهێنانی ئینتەرنێت لەنێو منداڵان و هەرزەکاران لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقا، ڕۆڵی خێزانەکان، دامەزراوەکانی پەروەردە و حکومەتەکان لە هەموو کاتێک گرنگترە، بۆشایی دیجیتاڵی هەڕەشەی نوێ هەڵدەگرێت کە کاریگەری نەرێنی لەسەر تەندروستی دەروونی منداڵان هەبێت و مەترسییەکانی جەمسەرگیری ئەلیکترۆنی و توندڕەوی دیجیتاڵی زیاد بکات.

 

لەگەڵ خێرایی بڵاوبوونەوەی تەکنەلۆژیا، بۆشایی دیجیتاڵی بۆتە شمشێرێکی دوو دەمی ،دەرفەتی گەورە بۆ فێربوون و پەیوەندیکردن دەڕەخسێنێت، بەڵام لەلایەکی ترەوە هەڕەشەی گەورەی تێدایە بەتایبەتی بۆ منداڵان و هەرزەکاران ئەگەر خێزان شوێن هەڵسوکەوتی منداڵەکانی نەگرێت ، ئەو گروپە زیانبەخشانە کە منداڵان وەک تەڵە لە بۆشایی ئینتەرنێتدا ڕادەکێشن.

لە تونس، وەک هەموو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، گروپە توندڕەوەکان و گروپی منداڵان و هەرزەکاران دەکەنە ئامانج ،لاوازی سۆزداری، حەزی سروشتیان دەقۆزنەوە بۆ فریودانیان بەرەو بیرۆکەی ڕادیکاڵ یان قۆستنەوەیان لە کرداری نائەخلاقی.

 

لە بەرامبەر ئەم ڕاستیەدا لە تونس کاری ماندوونەناس هەیە بۆ پەرەپێدانی ستراتیجی پاراستنی منداڵان لەم مەترسیانە، لەڕێگەی بەرزکردنەوەی هۆشیاری دیجیتاڵی، دەستپێکردنی هەڵمەتی هۆشیاری و پەرەپێدانی ئامرازەکانی چاودێری بۆ خێزانەکان. دیارترین هەوڵەکان بۆ پاراستنی نەوەی گەنج لە کەوتنە ناو تەڵەی توندڕەوی و چەوساندنەوەی ئەلیکترۆنی چین؟

 

ئینتەرنێت شمشێرێکی دوو دەمە

سەرەڕای سوودە زۆرەکانی ئینتەرنێت لە ئاسانکردنی دەستگەیشتن بە زانیاری و پەرەپێدانی توانای دیجیتاڵی، هەڕەشەی شاراوەی تێدایە، بەتایبەتی بۆ ئەو منداڵانەی کە ئەگەری دەستکاریکردن ، چەوساندنەوەیان هەیە. وەزارەتی ژنان و خێزان و بەساڵاچووان بە هاوکاری لەگەڵ دامەزراوەی چاودێری ئینتەرنێت پلاتفۆرمێکی دامەزراند بۆ پاراستنی منداڵان لە پێشێلکاری و چەوساندنەوەی ئەلیکترۆنی وەک بەشێک لە هەوڵێکی فراوانتر بۆ بەرەنگاربوونەوەی جەمسەرگیری دیجیتاڵی و ڕاوکردنی ئەلیکترۆنی.

 

ئیمان. جی دایکی دوو منداڵی کچە ، خەریک بوو کچەکەی لەدەست بدات بەهۆی کاریگەرییەکانی ئینتەرنێتەوە لە ساڵی ٢٠١٣، ئەگەر سەرنجی نەدابایە بۆ گۆڕانکارییەکی ئاشکرا لە کەسایەتییدا، تێبینیم کرد کچەکەم ، ئەو کاتە تەمەنی ١٥ ساڵ بوو ، دەستی کرد بە قسەکردن لەسەر پۆشینی حیجاب و ژیانی پێشووی هەڵەیە،من بەدوای ڕەفتارەکەیدا دەکەوتم ، ڕۆژێک گوێم لێبوو بە چرپە بە خوشکەکەی دەوت خودا سزام دەدات ،چونکە حیجابم بەسەریاندا نەسەپاندووە، لێرەوە گومانەکانم دەستیپێکرد، دواتر بۆم دەرکەوت کە ئەو پەیوەندی لەگەڵ کەسانێک دەکات ، هەوڵ دەدەن لە ڕێگەی فەیسبووکەوە کاریگەری لەسەر بکەن. دەستبەجێ هەژماری ئەوم داخست ،بەڵام ئەم ڕووداوە ترسی منداڵەکانم زیاد کرد، بەتایبەتی لەگەڵ پەرەسەندنی شێوازی جەمسەرگیری دیجیتاڵی.

 

هەوڵەکانی تونس بۆ بەرەنگاربوونەوەی مەترسییەکانی ئەلیکترۆنی

وەک بەشێک لە هەوڵەکان بۆ پاراستنی منداڵان، ناوەندی نیشتمانی بۆ میدیای منداڵان چەندین هەڵمەتی دەستپێکرد، لەوانە پرۆگرامەکانی ڕاهێنانی تایبەت بە سەلامەتی دیجیتاڵی، بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە و چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ مەترسیەکانی ئەلیکترۆنی.

 

سامیە بن ناسر، بەرپرسی ناوەندی نیشتمانی میدیای منداڵان، جەخت لەوە دەکاتەوە کە پاراستنی ڕاستەقینەی منداڵان تەنها لە کۆنتڕۆڵی تونددا نییە، بەڵکو لە توانایان بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی مەترسییەکان، ئێمە لە پرۆگرامەکەماندا پشت بە ڕێبازێکی پۆزەتیڤ دەبەستین کە تیایدا داوا لە دایکان و باوکان دەکەین پەنا بۆ قەدەغەکردنی ئینتەرنێت نەبەن، بەڵکو شێوازێکی پەروەردەیی بگرنەبەر کە لەسەر بنەمای ڕێنمایی و یاوەری بێت. ئێمە کار دەکەین بۆ پەرەپێدانی پەیوەندی کاریگەر لەنێوان دایک و باوک و منداڵەکانیاندا و ڕێگەیان پێدەدەین بە نەرمی چاودێری ناوەڕۆکی منداڵەکانیان بکەن. له کاتی گفتوگۆ لەگەڵیدا و پەرەپێدانی بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە.

 

ڕوونی دەکاتەوە کە ناوەندی پرۆگرامی "باڵیۆزی سەلامەتی دیجیتاڵی" دەستپێکردووە، ئامانج لێی ڕاهێنانی منداڵان بۆ ئەوەی ببنە پێشەنگ لە بڵاوکردنەوەی کەلتووری سەلامەتی دیجیتاڵی لە نێو هاوتەمەنەکانیاندا، لە ساڵی ٢٠٢٤، ٢٠٠ باڵیۆزی دیجیتاڵی شیاوکراون و پلانیان هەیە تا ساڵی ٢٠٢٥ ژمارەیان بۆ ٣٠٠ بەرز بکرێتەوە.

 

ئاماژەی بە بڵاوکردنەوەی ڕێنمایی "سەلامەتی و پارێزراو" کرد کە ئاراستەی دایکان و باوکان کراوە بۆ یارمەتیدانی منداڵەکانیان بە شێوەیەکی پەروەردەیی کاریگەر، جگەلەوە چیرۆکی "قەڵای سەلامەتی دیجیتاڵ"، کە بۆ پەروەردەکردنی منداڵان لەسەر چۆنیەتی پاراستنی خۆیان لە هەڕەشەی دیجیتاڵی بە شێوەیەکی سەرنجڕاکێش و کارلێک دروستکردوە.

 

سەبارەت بە بەرەنگاربوونەوەی جەمسەرگیری ئەلیکترۆنی سەرنجی خستەسەر ی وتی: ئێمە جەخت لەسەر فێرکردنی ستراتیجیەکانی خۆپاراستن لە منداڵان و هەرزەکاران دەکەین، وەک دیاریکردنی ئەو شێوازە دەروونییانەی گروپە توندڕەوەکان بەکاری دەهێنن بۆ ڕاکێشانی گەنجان، فێرکردنیان بۆ چۆنیەتی سەلماندنی زانیاری و جیاکردنەوەی ناوەڕۆکە گوماناوییەکان، هەروەها جەخت لەسەر بەهێزکردنی توانای جیاکاری و شیکردنەوەی منداڵان دەکەین لە ڕێگەی وۆرکشۆپی لاساییکردنەوە و سیناریۆی کرداری،

 هەڵمەتی هۆشیاری بۆ قوتابخانە و کۆمەڵگە ناوخۆییەکالن پەرە پێدەدەین.

 

مەترسی سنوور بڕین

بەگوێرەی راپۆرتێکی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ساڵی ٢٠٢٣، ٧٩٪ گەنجانی تەمەن ١٥-٢٤ ساڵ لە ناوچەکە، چالاکانە ئینتەرنێت بەکاردەهێنن. ئەمە ئەگەری ئەوە زیاد دەکات، ڕووبەڕووی چەوساندنەوەی دیجیتاڵی ببنەوە.

 

لە هەندێک وڵاتی وەک سووریا، عێراق و لیبیا، گروپە توندڕەوەکان تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بۆ ڕاکێشانی منداڵان و هەرزەکاران بەکاردەهێنن ،سوود لە بۆشایی ئاسایش و نائارامی کۆمەڵایەتی وەردەگرن.لە وڵاتانی جەلیجدا، حکومەت هەڵمەتی بەرزکردنەوەی هۆشیاری دیجیتاڵی بەڕێوە بردووە، لەوانە وۆرکشۆپی ڕاهێنان بۆ دایکان و باوکان و پرۆگرامەکانی پەروەردەیی لەسەر ئاسایشی ئینتەرنێت لە قوتابخانەکاندا.

 

بەرەو ستراتیژێکی گشتگیر بۆ پاراستنی منداڵان

ئەم ئاستەنگانە، سامیە بن ناسر بەرپرسی ناوەندی نیشتمانی میدیای تایبەت بە منداڵان جەختی لەوە کردەوە کە چارەسەر تەنها قەدەغەکردنی ناوەڕۆک یان سەپاندنی سانسۆری توند نییە، بەڵکو لە بنیاتنانی توانای منداڵان و گەنجان بۆ بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە و بڕیاردانی دروست لەسەر ئینتەرنێتە وتی: ئێمە پێویستمان بە ستراتیجی پەروەردەیی یەکخراو هەیە، خێزان، قوتابخانە و کۆمەڵگەی مەدەنی تێوەگلابێت، بۆ دڵنیابوون لە ژینگەیەکی دیجیتاڵی سەلامەتتر، منداڵەکانمان داهاتوومانن و پاراستنیان بەرپرسیارێتی هەموومانە.