نور ئەحمد  

رەققە ـ سەنفرانس شەریف، هاوسەرۆکی دەستەی ڕۆشنبیری و دێرینەکانی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا جەختی لە گرنگی کردنەوەی مۆزەخانەکە کردەوە بۆ ئەوەی ڕەنگدانەوەی ئەو سەردەمە تاریکەی کە لە سەردەمی کۆنترۆڵکردنی داعشدا بەسەر ناوچەکەدا هاتبوو، ئاشکراکردنی پێشێلکاری و تاوانە دڕندەکانی بەرامبەر بە دانیشتوان و شوێنەوارەکان لە ماوەی پێنج ساڵدا.

 

لە ٢٠ی ئایاردا، دەسەڵاتی ڕۆشنبیری و دێرینەکانی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا مۆزەخانەیەکی مێژوویی کردەوە کە پێشانگای هونەری و وێنەی ژیانی ڕاستەقینەی تێدابوو، کە پێشێلکارییەکانی داعش لە کاتی کۆنترۆڵکردنی پارێزگای رەققەدا نیشان دەدات.

 

"مۆزەخانەکە خۆڕاگری و خۆڕاگری هاوڵاتیانی ناوچەکەی لە بەرامبەر ئەو پێشێلکاریانەدا بەڵگە کردووە"

سەبارەت بەو ئامادەکاریانەی پێش کردنەوەی مۆزەخانەکە کراوە، سەنفران شەریف، هاوسەرۆکی دەسەڵاتی ڕۆشنبیری و دێرینەکانی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا، ڕایگەیاند کە ئامادەکاری بۆ کردنەوەی مۆزەخانەکە کراوە، ئەو بەڵگە و بەڵگەنامانەی کە لەلایەن ئەو دانیشتووانەی کە شایەتحاڵی کۆنترۆڵکردنی داعش بوون بەسەر ناوچەکەدا، ئەوانەی بەرکەوتەی پێشێلکارییە دڕندەکانی بوون، کۆکراونەتەوە، ئەمەش بە کۆکردنەوەی وێنە و بەڵگەی بینراو لە ماوەی نزیکەی ساڵ و نیوێکدا بەدەست هات.

 

ڕوونیشیکردەوە، مۆزەخانەکە توانی خۆڕاگری و خۆڕاگریی هاوڵاتیانی ناوچەکە لەبەرامبەر پێشێلکارییەکاندا بەڵگە بکات، هەوڵەکانی هێزەکانی سووریای دیموکرات و یەپەژە بەڵگەدار بکات، کە گیانیان بەخت کرد بۆ ڕزگارکردنی ناوچەکە لە دەستی داعش، وتی: رزگارکردنی هەرێم لە پیسی تیرۆر، داعش، وەک لەدایکبوونی نوێ بوو بۆ گەل، ئەگەر ڕاستی ئەمڕۆی دوای ڕزگاری لەگەڵ دوێنێ بەراورد بکەین، دەبینین چۆن ڕزگاری هاوڵاتیانی ناوچەکەی لەو سەردەمە تاریکە ڕزگار کرد کە پڕ بوو لە نادادپەروەری، ئەشکەنجە، مەرگ و هتد. ئەمڕۆ دەبینین هاوڵاتیانی ناوچەکە بەپێی نزیکبوونەوەی نەتەوەی دیموکرات دەژین.

 

سەنفرانس شەریف ئامانجی کردنەوەی مۆزەخانەکەی ڕوونکردەوە: ئامانجمان تەنها ئەوە نییە ڕۆشنایی بخەینە سەر ئەو پێشێلکاری و ئازارانەی کە لە سەردەمی دەسەڵاتی داعشدا بەدەستی هاوڵاتیانەوە کەوتوون، بەڵکو ئامانجی سەرەکی ئەوەیە کە هاوڵاتیانی ناوچەکە ئەو سەردەمە تاریک و ئەو پێشێلکارییە دڕندانەیە لەبیربکەن کە لەو کاتەدا تووشی بوون، ئەم ئامانجە تا ئێستاش ڕەگێکی قووڵی لە مێشکی هەموو ئەوانەی کە شایەتحاڵی بوون، کە هێشتا چاک نەبووەتەوە بۆ ئەوانەی ئەندامانی خێزانەکانیان بە دەستی داعش لەدەستداوە، ئەوانەی چاوەڕێی هەر هەواڵێکن لەسەر ئەوانەی کە بە زۆر بێسەروشوێنکراون.

 

سەبارەت بە گرنگی مۆزەخانەکەش وتی: کردنەوەی مۆزەخانەکە کاریگەرییەکی بەرچاوی جیهانی هەبووە، چەندین شاندی بیانی و گەشتیاران و دانیشتوانی ناوخۆیی سەردانی مۆزەخانەکەیان کردووە بۆ ئاگاداربوون لەو پێشانگا و بەڵگەنامە و وێنانەی تێیدایە، مۆزەخانەکە بووەتە شایەتحاڵێکی مێژوویی کە ئەو چیرۆکە ڕاستەقینانە دەگێڕێتەوە کە هاوڵاتیانی ناوچەکە شاهیدییان داوە، ئیرادەیەکی گەورە سەریهەڵدا بۆ ئاڵەنگاری ئەو پێشێلکاری و کۆمەڵکوژییانەی کە بەرامبەریان ئەنجامدرا.

 

بەشەکانی مۆزەخانە

ئاماژەی بەو بەشانە کرد کە مۆزەخانەکە پێکدەهێنن: مۆزەخانەکە لە چەند بەشێک پێکدێت، بەشی یەکەم ژمارەیەکی زۆر وێنەی تێدایە کە بەڵگەی ئەو پێشێلکاریانەیە کە هاوڵاتیانی ناوچەکە لەو ماوەیەدا تووشی بوون، بەشێک لە وێنەکان وێناکردنی ئەو پێشێلکاریانەن کە لەو کاتەدا منداڵان تووشی بوون، لەوانەش بەزۆر وەرگرتن لە سەربازی و فێرکردنی کارە تاوانکارییە جیاوازەکان، لەوانە کوشتن، ئەشکەنجەدان، شۆردنی مێشک، ناچارکردنیان بۆ ئەنجامدانی کردەوەی تاوانکاری وەک تەقاندنەوەی خۆیان و بۆمبکردنی شوێن و ئۆتۆمبێل، وێنەی ڕاستەقینە هەیە کە جۆرەکانی لەسێدارەدانی مەیدانی نیشان دەدات، کە دژی هاوڵاتیان ئەنجامدەدرێت، وەک سەربڕین و دەست و قاچ، جا چ بە تەقەکردن بێت یان ئامێری تیژ وەک شمشێر و چەقۆ و داس، ئەو ئامێرە ڕەقانەی کە بەکاریان دەهێنن لە ئەگەری سەرپێچیکردنی یاساکان، وێنە هەیە کە کۆمەڵگەکە کۆدەکاتەوە، ئەو کۆمەڵکوژییانەی کە بەرامبەر بە هەزاران کەس لە ناوچەکەدا ئەنجامیان دا، جگە لە وێنەی هەزاران کەس کە بە زۆر لەسەر دەستی داعش بێسەروشوێن کران و تا ئەم ساتە چارەنووسیان نادیارە.

 

بەشی دووەمی مۆزەخانەکە چەندین ئامێری تیژی تێدایە کە لە ئۆپەراسیۆنەکانی تۆڵەسەندنەوەدا بەکاردەهێنرێن، پەیکەری سەر و ئەندامەکانی مرۆڤی بڕاو، ئاماژەی بەوەشکردووە، بەشی دووەمی مۆزەخانەکە مۆدێلێکی بچووکی بازنەی نەعیم لەخۆدەگرێت، کە ئێستا دەکەوێتە ناوەندی شارەکە، ئەم گۆڕەپانە پێشتر بە گۆڕەپانی دۆزەخ ناسراوە بەهۆی ئەو ژمارە زۆرەی لەسێدارەدان کە لەوێ ڕوویدا، بووەتە شایەتحاڵێکی مێژوویی بەناوبانگ بۆ لەسێدارەدانی مەیدانی دانیشتوانی ناوچەکە، لەنێویاندا تۆڵەسەندنەوە، بەردبارانکردن، سووتاندن، چەندین کردەوەی دیکە، سەرەکان هەڵواسرابوون بۆ چەند ڕۆژێک وەک نموونەیەک بۆ کەسانی دیکە،  ترساندنی دانیشتووان، سەپاندنی هەموو پێشێلکارییەکان بەبێ هیچ ناڕەزایەتییەک.

 

بەشی سێیەمی مۆزەخانەکەی  ڕوونکردەوە، دیوارێکی پڕکراوە لە سەدان ڕاپۆرتی کاغەزی کە ئەو بڕیارانە بەڵگەدار دەکات کە لەلایەن فەرمانگەکانیانەوە دەرچوون و وەرگیراون سەبارەت بە بۆردوومانکردن، تەڵە نانەوە، لەسێدارەدانی مەیدانی، قامچی لێدان و تۆڵەسەندنەوە، سەپاندنی خولی تەوبە و قەدەغەکردنی بابەتەی پەروەردەیی بە بیانووی پێشێلکردنی یاسای ئیسلامی، گۆڕینی ناوی خوێندنگەکان بۆ فەرمانگە بەهۆی فێرکردنی ئیمانەکەیانەوە دەگرێتەوە.

 

بەشێک باس لەو پێشێلکاریانە دەکات کە ژنان تووشی بوون

سەبارەت بەو بەشەی کە وێناکردنی ئەو پێشێلکارییانەی ژنان ڕووبەڕووی بووەتەوە، ئاماژەی بەوەشکردووە، ژنەکان لە سەردەمی کۆنتڕۆڵکردنی ناوچەکە لەلایەن داعشەوە قورسترین باجیان داوە، بە کوشتن و ئەشکەنجەدان و قامچی لێدان و بەردبارانکردن، ناچاربوون هەموو ڕەش لەبەر بکەن، بۆیە بەشێک هەبووە ئەو ئازارانەی بەرگەیان گرتووە و ئەو پێشێلکارییانەی ڕووبەڕوویان بووەتەوە، لە ڕێگەی پەیکەرەکانەوە پەیکەری ژنێکە کە جلێکی ڕەشی لەبەردایە، بە چەندین زنجیری ئاسنی بەستراوەتەوە کە ڕادەی ئەو پێشێلکاری و کۆت و بەندییانە نیشان دەدات کە لە بوارە جۆراوجۆرەکاندا کۆت و زنجیریان کردووەتەوە، سەرەڕای بوونی وێنەی ڕاستەقینەی بازاڕی کۆیلە کە ژنان بە نرخێکی کەم دەفرۆشرێن و ئەو دیلانەی کە ژنانی ئێزدی بەسەریدا دەچوون.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، رەققە بە میراسی کولتووری بەناوبانگە، دەوڵەمەندە بە شوێنەوارە دەگمەنەکان و شوێنەوارە شوێنەوارییەکان، ئەو وێنانەی لە مۆزەخانەکەدا هاتووە، ئەو جۆرە وێرانکارییانە نیشان دەدەن کە بەسەر شوێنەوارەکاندا هاتووە، وەک دیوار و مزگەوتی دێرین، وێرانکردنی پەیکەرە شوێنەوارییەکان کە مێژووەکەیان بۆ هەزاران ساڵ لەمەوبەر دەگەڕێتەوە، ڕەنگدانەوەی ئەو پەیکەرە شوێنەوارییانەیە کە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ هەزاران ساڵ لەمەوبەر شارستانیەتی شاری رەققە، چەتەکانی داعش هەموو شوێنەوار و شوێنەوارەکانیان دزی و تاڵانیان کرد، پەرتووک و ڕۆمانی کولتوورییان سووتاند، زۆرێک لە ڕۆشنبیران و هونەرمەندان لەلایەن داعشەوە کوژران، بە بیانووی پەرستن و دروستکردنی بت، سزای لەسێدارەدانیان بەسەردا سەپێندرا، وەکو خالد ئەسەد، شوێنەوارناسە بەناوبانگەکە.

 

"پەیامێک بۆ هۆشیارکردنەوەی هاوڵاتیان لە مەترسی گەڕانەوەی سەردەمە تاریکەکان"

ئاماژەی بەوەشکرد، دوای زیاتر لە هەشت ساڵ بەسەر ڕزگاربوونی ناوچەکە لە وێرانکارییەکانی داعش، هێشتا ناوبەناو شانەکانی داعش لە ناوچەکەدا کاردەکەن، لەبەر ڕۆشنایی چالاکییەکانی داعش لە ناوچەکەدا، مۆزەخانەکە هەڵگری پەیامێکە کە هۆشیاری کۆمەڵگە بەرزدەکاتەوە لە مەترسی گەڕانەوە بۆ ئەو سەردەمە تاریکەی کە زیاتر لە پێنج ساڵ بەسەر ناوچەکەدا هاتبوو، هەروەها بۆ ڕێگریکردن لە کاراکردنەوەی داعش و دووبارەبوونەوەی ئەو سیناریۆ دڕندانەی کە ڕووبەڕووی هاوڵاتیان بووەتەوە- ژنان، منداڵان، گەنجان و بەساڵاچووان.

 

لە کۆتاییدا سەنفران شەریف، هاوسەرۆکی دەسەڵاتی ڕۆشنبیری و دێرینەکانی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا جەختی لەوە کردەوە، کە پێویستە هەموو گەلان و پێکهاتەکانی ناوچەکانی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا پێکەوە کاربکەن بۆ پووچەڵکردنەوەی هەموو ئەو پلان و ئەجێندا دەرەکیانەی کە هەوڵی زیندووکردنەوەی داعش دەدەن لە ناوچەکەدا، ئەمڕۆ ئەو ناوچانەی لە دەستی داعش ڕزگارکراون لە ئازادییەکی تەواودا دەژین و بەهرەمەندن و سەرلەنوێی سەرفرازی و سەرکەوتنیان بەدەستهێناوە، پێشکەوتن، بەتایبەتی ژنان، کە ڕاستییەکەیان بەشێوەیەکی ڕیشەیی گۆڕاوە، ئێستا پێشەنگن لە هەموو بوارەکاندا، بۆیە گەورەترین بەرپرسیارێتییان لە ئەستۆدایە بۆ پاراستنی ناوچەکەیان و ڕێگە نادەن دەستکەوتەکانی شۆڕشەکەیان، کە ئەوەندە قوربانییان دابوو، لێبسەندرێتەوە.