لارا گەوهەری

 

مەهاباد- ڕۆژی جیهانی بۆ بەرەنگاربوونەوەی بیابانبوون و وشکەساڵی، هەموو ساڵێک لە ١٧ی حوزەیران لە ١٩٧ وڵاتی جیهان، لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە یاد دەکرێتەوە و بابەتە پەیوەستەکان تاوتوێ دەکرێن، ئەم بابەتانە لە دەوری زیادکردنی هۆشیاری لە بوونی بیابانبوون و وشکەساڵیدا دەسوڕێنەوە، شێوازەکانی ڕێگریکردن لە بیابانبوون و نەهێشتنی وشکەساڵی، بەڵام ساڵانە دروشمێکی تایبەتیشی هەیە کە پێویستە لە جیهاندا سەرنجی بدرێت.

 

دروشمی ئەمساڵی ئەم ڕێکخراوە بریتییە لە "خاکی ژن، مافی ژن"، کە ئاماژەیە بۆ ڕۆڵ و مافەکانی ژنان لە بەڕێوەبردنی بەردەوامی زەوی و پێویستی یەکسانی جێندەری لە ڕووی وەبەرهێنان و دەستڕاگەیشتن بە یەکسانی ژنان بە زەوی و سەروەت و سامانی پەیوەندیدار و کاریگەری لەسەر داهاتووی مرۆڤ و زەوی.

 

هەرچەندە تەوەری مامەڵەکردن لەگەڵ ژینگەدا تەنها بۆ ژنان نییە، بەڵام پێدەچێت چارەسەرکردنی کێشەکانی ژن و ژینگە لەیەک دیودا هاوبەشبن و ژن و ژینگەش بەدەست دوژمنێکی هاوبەشەوە دەناڵێنن، ئەویش لۆژیکی هەژموونییە، کە ڕووبەڕووبوونەوەی سیستەمە لە ڕەفتاری زاڵبوون و قازانجخوازانە لەگەڵ ژن و سروشت.

 

لەم ڕووەوە ئیکۆفێمینیزم کە بەرهەمی تێکەڵبوونی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی ژنان و بزووتنەوەی ژینگەپارێزە، لەگەڵ زانینی پرۆسەی خێرای لەناوبردنی ژینگە لەلایەک و هەلومەرجی نامرۆڤانەی ژیانی ژنان لە پیاوسالاری و سەرمایەداریدا کۆمەڵگا لە لایەکی ترەوە، لە هەمان کاتدا جەخت لەسەر ئازادی ژن و وەستاندنی تێکدانی ژینگە دەکاتەوە، چونکە ژن و سروشت لە کۆمەڵگەی پیاوسالاری و سەرمایەداریدا سەرکوت دەکرێن و ئەوە ژنانن کە دەتوانن ڕۆڵێکی گرنگ بگێڕن لە تێکدانی ئەم هەژموونە بەسەر هەردوو حاڵەتەکەدا.

 

هەرچەندە یەکسانی جێندەری لە هیچ شوێنێکی جیهاندا بوونی نییە، بەڵام ئەم پرەنسیپە لە ئێران لە دۆخێکی ناجێگیردایە و سەرەڕای هەوڵی زۆر بۆ بەرهەمی کشتوکاڵی ژنان کارکردن لە باخچەی میوە و بەدەستهێنانی شارەزایی و چالاکی لە بواری ژینگەدا جیاکاری دەکرێت، هەروەها چالاکییە تایبەتمەندەکانیش لەو بوارانەدا لەگەڵ فشار و هەڵاواردنێکی زۆردا ڕووبەڕوو دەبنەوە.

 

ئەمڕۆ ژنان نزیکەی نیوەی هێزی کاری کشتوکاڵی جیهان پێکدەهێنن، لەگەڵ ئەوەشدا کەمتر لە یەک لە پێنج خاوەنەکەی لە جیهاندا ژنن، هەروەها مافی ژنان بۆ میراتگرتنی موڵک و ماڵی هاوسەر و باوکیان بە یاسا و کولتووری ئایینی یان نەریتی لە زیاتر لە ١٠٠ وڵاتی جیهاندا بەڕێوەدەچێت.

 

وران.و  یەکێکە لە کرێکارانی بواری باخداری، سەبارەت بە کارەکانی دەڵێت: " لە باخچەدا سەرپەرشتیارەکان تەنها پیاون و زۆربەی کرێکارەکان ژنن، ئێمە خۆمان هەر لە سەرەتاوە ئاگاداری ئەو باخانە بووین و منیش وەک باخی خۆم خۆشم دەوێن، هەرچەندە لە ماوەی ئەو هەموو ساڵەدا تەنها چەند جارێک خاوەنی باخچەکەم بینیوە چونکە لە ئێران ناژی، زۆرجار باخچەکە کێشەی هەبوو کە ئێمە چارەسەرمان کردووە بۆئەوەی بەرهەمەکە و سەرچاوەکانمان بەفیڕۆ نەچێت، هەمیشە بۆ من گرنگ بووە هیچ شتێک بەفیڕۆ نەچێت و زیانی پێ نەگات، چونکە ئەم زەوی و خاک و ڕووەکەکە پێویستە بۆ نەوەکانی داهاتوو بمێنێتەوە."

 

ڕۆژین.آ ئەندازیاری کشتوکاڵییە و پیشەی باوکی کشتوکاڵ بووە، سەبارەت بە چالاکییە ژینگەییەکان و بەرەوپێشبردنی بەڕێوەبردنی بەردەوام دەڵێت: "من کشتوکاڵم خۆشدەوێت و دەتوانم زۆر بەشێوەیەکی پیشەیی مامەڵە لەگەڵ کارەکاندا بکەم، بەڵام هەمووان چاوەڕێی ئەوەن براکەم گەورە بێت و ببێتە بەرپرسیار لە زەوییەکانی باوکم، بەشێوەیەکی گشتی نەک هەر باوکم، بەڵکو هاوکاری زۆرینەی خەڵکی گوندەکان لە کاری کشتوکاڵدا دەکەم بۆ ئەوەی کەمتر لە چاندن و دروێنەکردن خەرج بکەن و بێگومان تێچووی کەمتر واتە پاشەکەوتکردنی سەرچاوەی زیاتر، ئامۆژگاری گرنگی تریش هەیە کە بەسوودە بۆ جووتیاران کە پێم بەخشیون، بۆ نمونە نابێت هەمان بەروبووم لەسەر یەک زەوی بچێنن و پێویستە چەند ساڵ جارێک بەرهەمەکە بگۆڕن بۆ ئەوەی خاکەکە لاواز نەبێت، یان بۆ نموونە ئامراز و شێوازی ئاودێری کەم بەکارهێنانم ناساند."

 

نەسرین،پ چالاکێکی ژینگەپارێزە، سەبارەت بە چالاکیەکانی دەڵێت: "چەند ساڵێکە وەک چالاکوانێکی ژینگەپارێزی کار دەکەم، هەرچەندە هیچ کاریگەرییەکمان لەسەر پرسەکانی حکومەت نییە، بەڵام لە ڕێگەی ڕێکلام و چالاکی گروپییەوە سەرکەوتوو بووین لە پاراستنی ژینگە، هاندانی خەڵک بۆ کەمکردنەوەی بەکارهێنانی بەرهەمی ئاژەڵداری پیشەسازی، جیاکردنەوەی پاشماوە، مامەڵەکردن لەگەڵ ئاژەڵان، پاککردنەوەی ژینگە و پەروەردەکردنی منداڵان، چالاکییە سەرکەوتووەکان بوون کە سەرەڕای هەموو ئاستەنگەکان ئەنجاممان داوە."

 

هەرچەندە مامەڵەکردن لەگەڵ بیابانبوون و بەڕێوەبردنی بەردەوامی زەویدا تەنیا لەم حاڵەتانەدا سنووردار نییە، بەڵام ڕاستییەکە ئەوەیە کە ژنان لە ئێران لە کاریگەریی هەڵاواردنی ڕەگەزی لەسەر ژیان و ژینگەی خۆیان سەلامەت نین، بەڵام لەم بوارەدا ڕۆڵێکی زۆر گرنگ دەگێڕن و پێویستە بنەمایەک بۆ چالاکییەکانی ژنان لە بەڕێوەبردنی بەردەوامی ئەو بوارەدا دابین بکرێت لە پێناو پاراستنی سەرچاوەکان لە ئێراندا، دەستەبەرکردنی مافی زەوی ژنان دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە پێشخستنی ئامانجەکانی یەکسانی جێندەری جیهانی و نۆژەنکردنەوەی زەوی و بەشداری بکات لە گەیشتن بە ئامانجەکانی گەشەپێدانی بەردەوام.