هێلین ئەحمەد

سلێمانی_ لە بەرەبەیانی ١٣ی حوزەیرانەوە شەڕی نێوان ئیسرائیل و ئێران پەرەی سەند و بە فڕۆکەی جەنگی و بێفڕۆکەوان و مووشەکی بالیستی هێرشیان کردە سەر یەکدی و بنكە سەربازییەکان، بنکە ئەتۆمییەکان و ناوچە نیشتەجێبوونەکان لەلایەن هەردوولاوە بە ئامانج گیران، بەو هۆیەوە هاوڵاتیانی مەدەنی لە ناویاندا ژنان و منداڵان بونە ئامانجی سەرەکی لە هێرشەکانی نێوان ئیسڕائیل و ئێران، لە ئەنجامی هێرشەکان لە ماوەی ١٢ ڕۆژ لە ئێران، تا ئێستا ٥ هەزار و ٣٣ کەس بریندار بوون و ٦٠٦ کەسیش گیانیان لەدەستداوە، هەروەها  ٩٥٪ی هاوڵاتیان لە ژێر دارووپەردوودا گیانیان لەدەستداوە، ٥٪ لە نەخۆشخانەکاندا گیانیان لەدەستداوە، کە ڕێژەی کوژراوانی ژن لە ئەنجامی جەنگ زیاتر لە ٧٤ ژن گیانیان لەدەستداوە، جێگەی ئاماژەیە لە دوای ١٢ ڕۆژ هەبوونی جەنگ لە نێوان ئیسڕائیل و ئێراندا، هەبوونی چەندین زیانی گیانی و ماددی لە تەواوی ناوچەکاندا، ئاگربەست لە بەرەبەیانی ٢٤ی حوەیراندا کەوتە بواری جێبەجێ کردنەوە، لە ئەنجامی جەنگدا تەواوی هاوڵاتیان بە تایبەت ژنان و منداڵان زیانیان بەرکەوت، هەبوونی جەنگ ئاستەنگی ژیان بۆ هاوڵاتیان دروست دەکات، هەروەها  ئەوەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە بۆتە جێگەی گفتوگۆی قوڵ، پرسی ئەتۆمی ئێران و هەبوونی پرسیی تیرۆرە لە ناوچەکەدا، ئەم دوو پرسە هەمێشە بۆتە هۆکاری دروستبوونی جەنگ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بۆیە هەبوونی پرسی ئاشتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بەندە بە هۆکاری دروستبوونی جەنگەوە، پێویستە لەگەڵ پرسی ئاشتیدا ئێران وزەی ئەتۆم بۆ کاری خزمەت بەکار بهێنێت.

" ئاگربەستی نێوان ئیسڕائیل و ئێران، تەواوی هاوڵاتیان ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی دڵخۆشکرد"
دڵپاک تاهیر، مامۆستای بەشی پەیوەندییە گشتییەکان لە زانکۆی پۆلەتەکنیکی سلێمانی ئاماژەی بەوەکرد، مێژوو هیچکات دەستخۆشی لە هەبوونی جەنگەکان ناکات، هەڵگیرسانی ململانێی سیاسی دیاردەیەکی سروشتی لە تەواوی جیهاندا دادەندرێت، هەر یەک بۆ زیادکردنی دەسەڵاتی خۆیان و مانەوەی خۆیان لە دەسەڵاتداری هەوڵی ململانێ و زۆرجار جەنگیش دەدەن، وتی: لە ناوەڕۆکی بەرنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان باس لە تەحریمکردنی جەنگ بۆ یەکلاکردنەوەی کێشەکان دەکرێت، تا ڕێکاری ئاشتەوای و پێکەوەی بگیرێتەبەر، هڵگیرساندنی جەنگ لە لایەن هەر رەوتێکی سیاسییەوە کاریگەری نەرێنی بەجێ دەهێڵێت، لە بەرژەوەندی هیچ تاکێکیی کۆمەڵگەدا نییە، لە ماوەی ١٢ ڕۆژ هەردوو دەوڵەت هێرشەکانیان بەردەوامی پێدا، کە هاوڵاتیانی عێراق بە هەواڵی هێرشەکان بۆ قەتەر و عێراق دڵگران دەبوون، هەبوونی ترسی جەنگیان لە ڕوو نیشتبوو، لە سەرلەبەیانی ٢٤ی حوزەریراندا هەبوونی پرسی ئاگربەست لە نێوان ئیسڕائیل و ئێران تەواوی هاوڵاتیانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بە تایبەت هاوڵاتیانی عێراق کە نزیک سنووری هەردوو وڵاتدا بوون دڵخۆشکرد، دڵخۆشی هاوڵاتیان لە دوای ئاگربەست بەڕوویانەوە دیارە کە پریشکی ئەم ئاگرە بەر خاکەکەی نەکەوتووە، هەبوونی ئاگربەست لە نێوان ئیسڕائیل و ئێراندا ئاشتی و پێکەوەیی گەلان بەدوای خۆیدا دەهێنێت، هاوڵاتیان بە ئاواتی نەگەڕانەوە بۆ جەنگەکانی پێشوو بەردەوام ئاشتیان ویستووە، هەروەها  لە یاسای جەنگی و دبلۆماسییدا لە دوایی هەبوونی ئاگربەست جارێکی دیکە هەڵگیرسانەوەی جەنگ ناڕەوایە بەرامبەر گەلی ناوچەکە، بۆ ئەوەی ئاگربڕ و ئاشتی دەرئەنجامێکی باشی هەبێت، پێویستە وڵاتان هەوڵ بۆ ئاشتەوای بدەن، کەمترین ڕۆڵ لە گەرمکردن و هاوکاری کردنی جەنگ بدەن، چونکە تا وڵاتانی زلهێز ڕۆڵ و هاوکاریان لە تەشەنەی ئەم جەنگەدا هەبێت، جەنگەکە زیاتر لە کۆنتڕۆڵ و ناوچەی زیاتر لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەگرێتەوە، هەبوونی جەنگ هەرچەندە درێژە بکێشێت زیانەکانی بۆسەر تاکی کۆمەڵگە و ژینگە و تەواوی سێکتەرەکانی ژیان بەردەوام دەبێت، بۆیە ئێمەی کورد لە ناوچەکەدا ئامانجمان بوو پێکەوەیی هەبێت، لە ماوەی ٢٤ کاتژمێردا جەنگ ڕابگیرێت، نەک ببێتە هۆکاری زۆرێک لە گیان لەدەستدان و کاولکاری ژینگەی لە ناوچەکاندا.

 

"ئاستی گەشەکردن و پێشکەوتنی وڵات بە ئاستی کارای ژنان دەپێورێت"
وتیشی: ئەزموونی هەموو جەنگەکانی جیهان ئەوەی سەلماندووە ژنان و منداڵان دەگرێتەوە، جەنگەکان کاریگەری دەروونی جەستەی بەسەر ژنان و منداڵان جێ دەهێڵێت، ئێمە ئەزموونی ئەو جەنگانە باش دەزانین، لە ڕێگەی کوشتنی باوک و دایکەوە منداڵان ڕووبەڕووی دەروونی توند دەکاتەوە، جەنگەکان ژنانی ڕووبەڕووی دەستدرێژی سێکسی کردوۆتەوە، لە وڵاتانی ڕوەندا و دارفور و بەشێک لە ژنانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە کاتی جەنگادا ڕووبەڕووی دەستدرێژی سێکسی دەبوونەوە، لە ڕۆژهەڵتی ناوەڕاستدا لە ئەنجامی جەنگەکان ژن وەک هێمای شەرەف دژ بە وڵاتەکەیان بەکار دەهێنن، بۆیە لەگەڵ ئەنجامدانی جەنگدا ژنان ڕوبەڕووی کوشتن و دەستدرێژی و بازرگانی کردن دەبنەوە، داگیرکەران کاتێک دەستدرێژی دەکەنە سەر ژنان وادەزانن ئیتر براوەی جەنگەکەن، پاراستنی ژنان لە جەنگەکان ئەرکی  لایەنی دەسەڵاتدارانە، دەبێت ژنان لە جەنگەکاندا لە لایەن دەوڵەتەکانیانەوە بپارێزرێن، هەروەک وڵاتی ڕوەندا لە دوای جینۆسایدکردنی، ٢٥٠ هەزار ژن ڕووبەڕووی دەستدرێژی سێکسی بوونەوە، بەڵام لە دوای جەنگ هێندە ژنان متمانەیان پێبەخشرا لە لایەن حکومەتی ناوچەکە، لە ئێستادا ڕوەندا ٦٠٪ بۆ ٧٠٪ پێگە سیاسییەکان بەدەست ژنانی ناوچەکەوەیە، وڵاتێکە لە ئێستادا ڕۆژبەڕۆژ بێکاری کەم دەەبێتەوە، پاشان گرنگیدان بە کەرتە ژینگەی و تەواوی سێکتەرەکانی ژیان دەدرێت، بۆیە زۆر گرنگە لە دوای ئاگربەست و کۆتای پێ هاتنی جەنگ دەسەڵاتدارانی ناوچەکە مامەڵە کردنیان لەگەڵ بارودۆخەکەدا بگونجێنن، مامەڵە کردن لەگەڵ ژناندا بگونجێنن، لە دوای جەنگ پێویستە حکومەتی ئەو وڵاتە مامەڵەیەکی گونجاو لەگەڵ ژنان بۆ بەرەو پێشبردنی وڵات  بکات، ئاستی گەشەکردن و پێشکەوتنی وڵات بە ئاستی کارای ژنان دەپێورێت.

 

لە کۆتایی قسەکانیدا دڵپاک تاهیر وتیشی:  ئەوەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە بۆتە جێگەی گفتوگۆی قوڵ، پرسی ئەتۆمی ئێران و هەبوونی پرسیی تیرۆرە لە ناوچەکەدا، ئەم دوو پرسە هەمیشە بۆتە هۆکاری دروستبوونی جەنگ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بۆیە هەبوونی پرسی ئاشتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بەندە بە هۆکاری دروستبوونی جەنگەوە، پێویستە لەگەڵ پرسی ئاشتیدا ئێران وزەی ئەتۆم بۆ کاری خزمەت بەکاربهێنێت، ئەو لایەن و حزبە سیاسیانەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا وجودیان هەیە دەستبەرداری پرسی تیرۆر ببن، ئەوکاتە دەتواندرێت هەبوونی پرسی ئاشتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ڕەنگدانەوەی هەبێت.