زەینەب خەلیف

 

دێرەزوور-دامەزراندنی ئەم ئەنجومەنە بەشێکە لە پرۆژەیەکی فراوانتر بۆ پێشخستنی پێکهاتە نەتەوەیی و ئایینییەکان لە چوارچێوەی "نەتەوەیەکی دیموکراتی" کە فرەیی و مافەکانی هەموو گەلان لە ناوچەی باکووری ڕۆژهەڵاتی سووریا بەردەست دەکات. دوای دەیان ساڵ لە ژیان لە سێبەردا، بە زۆر تێکەڵ بە پەیکەری عەشیرەتی عەرەبی دێرەزوور، بەبێ ئەوەی هیچ هەلێکی بۆ نیشاندانی ناسنامەی کولتووری و زمانەوانی خۆیان نیشان بدەن، ئەم دەستپێشخەرییە ئامانجی گەڕاندنەوەی دەنگ و ڕۆڵ و پێگەی ئەوانە.

 

نوشیک چەرکەس، هاوسەرۆکی یەکێتی ئەنجومەنی ئەرمەنەکان لە پارێزگای دێرەزوور ئاماژەی بەوەدا کە ئەم دامەزراندنە لە چوارچێوەی هەوڵە هەمەلایەنەکانی کۆمەڵگەی ئەرمەنی لە باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا دێت، بۆ گەڕاندنەوەی بوونی کولتووری و شارستانی خۆیان دوای دەیان ساڵ لە پەراوێزخستن و یەکگرتنی زۆرەملێ، لە ئەنجامی ئەو جینۆسایدەی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی لە ساڵی ١٩١٥ لە دژی ئەرمەنییەکان ئەنجامدرا.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، دامەزراندنی ئەنجومەنی کۆمەڵایەتی ئەرمەنستان لە دێرەزوور یەک ڕووداو نییە، بەڵکو بەشێکە لە پڕۆژەیەکی فراوانتر کە ئامانج لێی بەهێزکردنی پێکهاتە نەتەوەیی و ئایینییەکانە لە چوارچێوەی پڕۆژەی "نەتەوەی دیموکراتی"دا، کە لەسەر بنەمای فرەیی سیاسی و داننان بە مافەکانی هەموو گەلان دامەزراوە.

 

ڕوونیکردەوە کە ئەرمەنییەکان لە دێرەزوور دەیان ساڵە لە ژێر چەوساندنەوەدا ژیاون، بە زۆر لەگەڵ دیمەنی خێڵە عەرەبییەکاندا تێکەڵ بوون، ئەمەش لە هەلی دەربڕینی کولتوور و ناسنامەی خۆیان بێبەشی کردوون. ئەم دەستپێشخەرییە، دەنگ و پێگەی ئەوانی گەڕاندەوە.

 

نوشێک سەرکیس دووپاتی کردەوە کە بوونی ئەرمەنییەکان لە دێرەزوور لە ساڵی ١٩١٨ دەستی پێکردووە، دوای ئەوەی ئەرمەنییەکان بۆ دەربازبوون لە کۆمەڵکوژییەکانی عوسمانییەکان بەرەو ناوچەکە هەڵهاتن، ئاماژەی بەوەدا کە زۆربەی ئەوانەی گەیشتوونەتە ئەو ناوچەیە منداڵی خوار تەمەنی پانزە ساڵان بوون.

 

سیاسەتی هەڵوەشاندنەوە و کاڵ کردنەوەی کولتووری

سیاسەتی ڕژێمی سووریا لەسەر بنەمای سڕینەوە و کاڵ کردنەوەی کولتووری بووە، بەبێ ئەوەی ڕێز لە تایبەتمەندی پێکهاتەکانی بگیرێت. ئەمەش بووە هۆی نەمانی ناسنامەی ئەرمەنی و تێکەڵاو کردنی زۆرەملێی ئەرمەنییەکان لەناو کولتووری باوی عەرەبیدا. جەختی لەوە کردەوە کە سەرهەڵدانی پڕۆژەی نەتەوەی دیموکراتیک و بنەمای برایەتی گەلان هەلێکی مێژوویی ڕەخساند کە ئازادی ئەرمەنییەکان بۆ ڕێکخستنی سیاسی و کۆمەڵایەتی و کولتووری گەڕاندەوە.

 

دامەزراندنی و فراوانکردنی ئەنجومەنەکانی ئەرمەنستان

نوشیک چەرکەس ڕوونیشیکردەوە، یەکەم ئەنجومەنی ئەرمەنی لە ساڵی ٢٠٢٠ لە شاری حەسەکە دامەزرا، دواتر ئەنجومەنەکانی تر لە تەل تەمر، دەرباسیە، رەققە، قامیشلۆ، پاشان دێرەزوور.

 

ئەنجومەنەکە لە چەند لیژنەیەک پێکدێت، لەوانە لیژنەی ژنانی ئەرمەنستان، لیژنەی لاوان و وەرزش، لیژنەی پەیوەندییەکان، لیژنەی میراس و هونەر. کارەکانی لەسەر بنەمای برایەتی لە نێوان گەلان دامەزراون، بە لەبەرچاوگرتنی زۆری دانیشتوانی ئەرمەنی لە ناوچەکە و بەردەوامی نکۆڵیکردنی تورکیا لە جینۆساید.

 

جەختیشی لەوە کردەوە کە ئەنجومەن سەرژمێری ئەرمەنییەکانی ئەنجامداوە و بەستوویانەتەوە بە خۆبەڕێوەبردن و ڕێکخراوە مرۆییەکان. هەروەها هەوڵدەدات زمان و داب و نەریتی ئەرمەنی زیندوو بکاتەوە و بەشداری ژیانی کولتووری هاوبەشی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا بکات.

 

پتەوکردنی پەیوەندی لەگەڵ خێڵەکان

 جەختی لەو ڕۆڵە سەرەکییە کردەوە کە ئەنجومەن دەیگێڕێت لە بەهێزکردنی پەیوەندییە مێژووییەکانی نێوان ئەرمەنییەکان و هۆزە عەرەبییەکان، کە لە ڕابردوودا لە باوەشیان گرتووە، و

ئەمڕۆش بەردەوامە لە بنیاتنانی ئەو پەیوەندییە لە ڕێگەی پڕۆژەی کاری هاوبەشەوە.

 

یەکێتی ژنانی ئەرمەنستان نووسینگەیەکی سەربەخۆی تایبەت بە بەهێزکردنی ژنانی ئەرمەنی هەیە، کە هاوشێوەی ژنانی دیکەی سووریا بەدەست پەراوێزخستنی سیاسی و کۆمەڵایەتییەوە دەناڵێنن. چالاکییەکانی فەرمانگەکە بریتین لە هۆشیارکردنەوەی هاوڵاتیان لە مافەکانی ژنان لەڕێگەی کۆڕ و وتار و سەردانی مەیدانی.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، ناوەندەکە بەشداری کردووە لە هۆشیارکردنەوەی هاوڵاتیان لە پرسە هەستیارەکانی وەک هاوسەرگیریی منداڵان، فرەژنی، جیابوونەوەی ئارەزوومەندانە، و پەروەردەی کچان، ئەمە جگە لە هۆشیارکردنەوەی ژنان سەبارەت بە ڕێکخراوە پشتیوانیکەرەکانی وەک ماڵی ژنان، یەکێتی ژنانی ئەرمەنستان، و کۆمەڵەی ژنانی زەنوبیا.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، دیارترین ئاڵەنگارییەکانی بەردەم ئەنجومەنەکە، تێکەڵکردنی ئەرمەنییەکانە لە کۆمەڵگەی عەرەبیدا، کە بووەتە هۆی لەدەستدانی ناسنامەی کولتووری و زمانەوانییان. ئەنجومەنەکە لە ئێستادا سەرنجی لەسەر فێرکردنی زمانی ئەرمەنی بە منداڵان و زیندووکردنەوەی میراسەکە لە ڕێگەی شانۆ و فۆلکلۆرەوە و بەڵگەنامەکردنی جینۆسایدەکە.

 

پەیوەندی لەگەڵ ڕەوەندی ئەرمەنستان

نوشێک چەرکەس ئاماژەی بەوەشکرد، ئەنجومەنەکە کاردەکات بۆ پەیوەندیکردن لەگەڵ ئەرمەنییەکانی ڕەوەند، داوای دانپێدانانی نێودەوڵەتی بەو جینۆسایدە دەکات کە لەلایەن ئیمپراتۆریەتی عوسمانیەوە ئەنجامدراوە.

 

ئاشکراشی کرد، چالاکییەکانی ئەنجومەنەکە بۆ ئەو حەوت گوندەی کە لە دوای ڕووخانی ڕژێمی سووریا ئازاد کراون، کە ئەرمەنییەکانی تێدا ئەژمار دەکرێن، بە خۆبەڕێوەبردن ئاشنا دەکرێن و مامەڵەکانیان ئاسانتر دەکرێت، جگە لە ئەنجامدانی کۆڕ بۆ بەرەوپێشبردنی هۆشیاری ڕۆشنبیری.

 

جەختیشی لەوە کردەوە کە ژنان لە ژێر خۆبەڕێوەبردندا، لە ڕێگەی هاوسەرۆکایەتیکان، ڕۆڵی شایستەی خۆیان بەدەستهێناوە، دوای ئەوەی بەپێی سیاسەتی تاک پارتی کە پێشتر ڕژێمی سوریا پەسەندی کردبوو، پەراوێزخراون.

 

گۆڕینی بیروبۆچوونی پیاو

ئاماژەی بەوەشکردووە، گۆڕانکاری کۆمەڵایەتی لە ژینگەیەکی خێڵەکی وەک دێرەزووردا ئاسان نەبووە، بەڵام هەوڵەکانی هۆشیارکردنەوەی هاوڵاتیان دەستیان کردووە بە بەرهەمهێنان، تەنانەت لەنێو پیاوانیشدا، لەسەر پرسەکانی وەک فرەژنی و هاوسەرگیری زۆرەملێ.

 

لە کۆتاییدا نوشیک چەرکەس جەختی لەوە کردەوە کە ئەرمەنییەکان لە دێرەزوور، لە سەرانسەری باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا، لەگەڵ هەموو پێکهاتەکانی ناوچەکە وەستاون لە هەوڵەکانیان بۆ بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی دیموکراتی یەکگرتوو و ئاوەدان کە ماف و ئازادی بۆ هەمووان بەبێ جیاوازی دەستەبەر بکات.

 

دامەزراندنی ئەنجومەنی کۆمەڵایەتی ئەرمەنستان لە دێرەزوور تەنیا دامەزراوەیەکی نوێ نییە کە بۆ نەخشەی ڕێکخراوەیی خۆبەڕێوەبردن زیاد کراوە. بەڵکو کردەیەکی بەرخۆدانی کولتووری و بوژانەوەی شوناسە دوای سەدەیەک لە سڕینەوە و ڕەوەند. کۆمەڵگەی ئەرمەنی لە ڕێگەی ئەم ئەنجومەنەوە سەلماندی کە یادەوەری نەسڕاوە، کۆمەڵکوژییەکان کۆتایی نابن، بەڵکو سەرەتای خەباتێکی درێژخایەن دەبن بۆ دانپێدانان و دادپەروەری.