ڕەجا حەمید ڕەشید

 

سلێمانی-لە دانیشتنی سێیەمی کۆنگرەی هاوپەیمانی نەدا جەخت لەوە کرایەوە کە ڕزگاری ژن تەنیا لە ڕێگەی یاسا یان دروشمەوە بەدی نایەت، بەڵکو لە ڕێگەی هاوپەیمانی ڕاستەقینە و هۆشیارییەکی قووڵ لە چوارچێوەی ئایینی و ئابووری و سیاسی کە ژنان سنووردار دەکەن.

 

خەدیجە حوسێنی لە لوبنانەوە، بەشداری لە کۆنگرەی هاوپەیمانی نەدا کە سێ ڕۆژ دەخایەنێت، لە شاری سلێمانی لە کوردستان بەڕێوەچوو، ڕایگەیاند، "خەباتی ژنان لە هەزارەی سێیەمدا ناتوانرێت لە ڕاستی کۆمەڵگە داببڕدرێت، ژنان توخمێکی چالاکن تێیدا، هەرێمەکەمان شایەتی گۆڕانکاری گەورە بووە لە هەزارەی سێیەمدا، وەک شەڕەکان، شۆڕشەکانی بەهاری عەرەبی، و کۆڤید-١٩، ئەم گۆڕانکاریانە ئاڵەنگاری بەرچاویان بۆ تەڤگەری ژنان دروستکردووە، بەڵام لە هەمان کاتدا هەلی گۆڕانکارییان کردووەتەوە”.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، تا ساڵی ٢٠١١ تەڤگەری ژنان ڕۆڵی لەرزینیان لە نێوان پەراوێزخستن و کاریگەری و لە نێوان ڕووبەڕووبوونەوەی نەریتەکان و جێگیرکردنی بیری بناژۆخوازانەدا هەبوو، تا ئەوکاتەی چالاکانە بەشدارییان لە شۆڕشەکان و پێشەنگایەتی خۆپیشاندانەکان و بەشداریکردن لە بەرخۆدان، وەک لە سووریا و سودان و عێراق و لوبنان.

 

ئاڵەنگاری بەردەم ژنان

ئاماژەی بەوەشکرد، سەرەڕای بەشداریکردنی ژنان لە گۆڕانکاریدا، بەڵام زۆرترین کاریگەری هەژاری و چەوساندنەوە و ئاوارەبوونیان لەسەرە. هەروەها تەڤگەری ژنان ڕووبەڕووی ئاڵەنگاری بەرچاو بووەتەوە، لەوانە گەڕانەوەی بیری کۆنەپەرستانە، سنووردارکردنی ئازادییەکان و سەپاندنی سنووردارکردن بەسەر ئازادییەکانی ژنان. هەروەها چالاکوانانی ژن تووشی هەراسانکردن و کوشتن بوون، بەتایبەتی لەو ناوچانەی کە ئاسایش تێیدا باو بووە.

 

خەدیجە حوسێنی ئاماژەی بەوەشکرد، سەرەڕای جیاوازییە ئابوورییەکانی نێوان وڵاتانی ناوچەکە، زۆرجار هەژاری و پەراوێزخستن کاریگەری لەسەر ژنان زیاتر دەبێت، ئەمەش کاریگەری لەسەر پەروەردە و بەهێزکردنی پیشەیی و سیاسی دەبێت، ژنان بەدەست هەڵاواردنی موچە و هەراسانکردن و توندوتیژی خێزانی و تاوانەکانی شەرەفەوە دەناڵێنن. سەرەڕای هەموو ئەمانەش تەڤگەرەکانی ژنان هەندێک دەستکەوتیان بەدەستهێناوە، وەک گۆڕینی یاسا نادادپەروەرەکان، تاوانبارکردنی خێزانەکان، توندوتیژی، سنووردارکردنی سەرپەرشتیکردنی پیاوان، هەڵگرتنی قەدەغەکردنی شۆفێریکردنی ژنان و پەسەندکردنی سیداو، بۆ دڵنیابوون لە پێشکەوتنی بەردەوام، دەبێت سەرنجمان لەسەر بەرزکردنەوەی هۆشیاری، دروستکردنی تۆڕی پشتیوانی، بەکارهێنانی ڕاگەیاندن و سۆشیال میدیا، و بەکارهێنانی تەکنەلۆژیا بۆ بەدەستهێنانی کۆمەڵگەیەکی دیموکراتی کە یەکسانی بەدەستبهێنێت".

 

 لە کۆتایی قسەکانیدا وتی: ڕزگاری ژن تەنیا پرسێکی ژنان نییە، بەڵکو پرسێکی هەمەلایەنەی کۆمەڵایەتییە. ئازادی بەبێ یەکسانی نییە، یەکسانییش بەبێ دیموکراتی نییە.

 

پێشێلکاری بەرامبەر ژنانی فەڵەستینی

بەشداربووان زانیاری و پێشنیاریان پێشکەش کرد، لەوانە یەکێکیان لە خالدات حسێن لە فەڵەستینەوە وتی: کاتێک باس لە ژن و شۆڕش دەکەین، ناتوانین پرسەکە بەتەنها بۆ شوناسی ڕەگەزی کورت بکەینەوە. ڕەگەز بە تەنیا شۆڕش دروست ناکات. پێشەنگە ڕاستەقینەکان بریتین لە بەرژەوەندی چینایەتی و سیاسی، و ناوەڕۆکی سەریەککەوتوو.

 

جەختی لەوە کردەوە کە گرنگە ڕۆشنایی بخرێتە سەر جینۆسایدی ژنان لە فەڵەستین، جا چ لە غەززە لە ژێر بۆردومان و دەستدرێژیدا بێت، یان لە کەرتی ڕۆژئاوا کە ژنە زیندانییە فەڵەستینییەکان ڕووبەڕووی پێشێلکارییەکی قورس دەبنەوە. لێرەدا ژنان وەک ئامرازێک لە ململانێیەکی نایەکساندا بەکاردەهێنرێن نەک وەک لایەنی یەکسان.

 

"رزگاری ژنان بەشێکە لە پرۆژەیەکی گشتگیری ڕزگاری"

ناوبراو جەختی لەسەر پێویستی گرنگیدان بە پاراستنی ئەو ژنانەی کە لە ململانێکاندا دەکرێنە ئامانج، وەک ژنانی ئێزیدی،ژنان لە غەززە و کەرتی ڕۆژئاوا. "ئێمە کاردەکەین بۆ بنیاتنانی هاوپەیمانی ژنانی سنوور بەزاندن، هاوپەیمانی لەگەڵ هێزە دیموکراتییە ڕاستەقینەکان کە باوەڕیان بە گۆڕانکاری هەیە، چونکە ڕزگاری ژنان بەشێکە لە پرۆژەیەکی ڕزگاری گشتگیر کە دەبێت هەمووان بەشداری تێدا بکەن".

 

لە مۆریتانیا، ئامینە عەلی وتی، "ناتوانرێت تەنها لەڕێگەی دەستورەوە باس لە مافەکانی ژنان بکرێت، بەو پێیەی زۆرجار ئەم دەقانە جێبەجێ ناکرێن. ئاڵەنگاری گەورەش هەژموونی فەتوای ئاینی توندڕەوانە، کە هەندێکجار پاساو بۆ کوشتنی ژنان یان لەناوبردنی ئەخلاقی و جەستەیی ئەوان دەهێننەوە. زۆرێک لە ژنان بەهۆی ئەو فەتوایانە دەناڵێنن، کە بەهۆی تەڤگەری ئاینییە توندڕەوەکانەوە سووتەمەنییان پێدەدرێت، بەتایبەتی لەو ناوچانەی کە کەمینە نەتەوەییەکانیان تێدایە، ڕەگەزپەرستی لەگەڵ پەراوێزخستنی چینایەتی و نەتەوەیی یەکتر دەبڕێت، کۆیلایەتی لە هەندێک بواردا هێشتا بوونی هەیە، سەرەڕای ئەوەی کە بە پێی یاسا بە تاوانبار زانیوە، کاری پێ دەکرێت، ژنان بەدەست ڕەگەزپەرستییەوە دەناڵێنن لەسەر بنەمای ڕەنگ و چینایەتی، لە ناوەندەکانی بڕیاردان دوورخراونەتەوە، تا ئەو کاتەی ژنان خاوەنی دەسەڵاتی ئابووری ڕاستەقینە نەبن، بەشداری لە خەباتی چەکداری یان سیاسیدا نەکەن، پەراوێزخستنەکەیان بەردەوام دەبێت بەناوی ئایین یان داب و نەریتەکانەوە."