ناوەندی هەواڵ

 

لە توێژینەوەیەکی زانستیدا کە لە گۆڤاری Nature Communications بڵاوکراوەتەوە، داتای پلەی گەرمی ڕووی دەریا بەکاردەهێنێت کە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٨٧٠ وەک ڕێگایەک بۆ هەڵسەنگاندنی گۆڕانکاری لە بەهێزی تەزوەکانی ئەمۆک بە تێپەڕبوونی کات.

 

ئاماژە بەوەکراوە، کۆتایی سیستمی تەوژمی زەریای گەرم کە تەوژمەکانی زەریای ئەتڵەسی بەڕێوە دەبات و کەشوهەوای ڕۆژئاوای ئەوروپا دیاری دەکات، لەوانەیە ببێتە هۆی دابەزینی پلەی گەرما و کاریگەری کارەساتباری کەشوهەوا، بەڵام زانا سەرەکییەکان گومانیان هەیە لەسەر لێکۆڵینەوەکە و دەڵێن ئەوە زانستی دامەزراو نییە و دوور نییە کە سیستەمەکە لەم سەدەیەدا دابخرێت.

 

دوایین هەڵسەنگاندن لەلایەن دەستەی نێودەوڵەتی بۆ گۆڕانی کەشوهەوا گەیشتووەتە ئەو ئەنجامەی کە سیستمەکە کە ناسراوە بە خولانەوەی سوڕانەوەی مێریدیۆنی ئەتڵەسی (Amoc) بە خێرایی ڕوو نادات وەک لێکۆڵینەوەکە پێشنیاری کردووە.

 

پرۆفیسۆر پیتەر دیتلێڤسن، لە زانکۆی کۆپنهاگن کە نووسەری لێکۆڵینەوەکەیە وتویەتی: زاناکانی دیکە هۆشدارییان داوە سەبارەت بە ئەگەری ڕووخانی ئەمۆک، نیگەرانی هەیە کە ئەم تەوژمە لاواز دەبێت هەتا ئەو کاتەی پێوانەی ئەوەمان هەیە - لە ساڵی ٢٠٠٤ ەوە.

 

ئەمۆک (بە سویدی: Amoc) کۆمەڵێک تەزووی ئاڵۆزە کە ئاوی گەرم دەهێنێت بەرەو باکوور بەرەو گۆشەکە، کە سارد دەبێتەوە و نوقم دەبێت، بەڵام لەگەڵ بەرزبوونەوەی پلەی گەرمای جیهان لەگەڵ گەرمبوونی زەویدا، ئاوی شیرین لە سەهۆڵی گرینلاند و سەرچاوەکانی دیکەوە دەڕژێتە ناو ئەمۆکەوە، ئەگەر دابەزێت، ئەوا لەوانەیە پلەی گەرما بە ڕێژەی ١٠ بۆ ١٥ پلە لە ئەوروپا دابەزێت و ببێتە هۆی بەرزبوونەوەی ئاستی دەریا لە ڕۆژهەڵاتی ئەمریکا، هەروەها دەبێتە هۆی تێکدانی باران کە ملیارەها کەس پشتی پێ دەبەستن بۆ کشتوکاڵ.

 

دوایین جار کە ئەمۆک وەستا و دەستیپێکردەوە لە سەردەمی سەهۆڵدا بوو نزیکەی ١١٥ هەزار بۆ ١٢ هەزار ساڵ لەمەوبەر، پێشبینی دەکرێت ئەمۆک لە نێوان ساڵانی ٢٠٢٥ بۆ ٢٠٩٥ دا دابەزێت.

 

ئەم لێکۆڵینەوەیە پشت دەبەستێت بە بەرزبوونەوەی دەردانی گازی خانووبەرە بە هەمان شێوەی ئەوەی تا ئێستا کردوویا،نە ئەگەر دەرچوونەکان دەستیان بە کەمکردنەوە کرد، ئەوا جیهان کاتی زیاتری دەبێت بۆ ئەوەی پلەی گەرما لە ژێر ئەو خاڵەدا بهێڵێتەوە کە ئەگەری داڕمانی ئەمۆک هەیە.