ئەسما فەتحی

قاهیرە ـ قەیرانی ڕاستەقینە لە پرسی چاکسازی تاوانکاریدا لە قبوڵکردنی بیرۆکەکەدایە لەلایەن قوربانیانی ئەو تاوانانە، بەتایبەتی کە زۆرێک لەوانەی پەنا بۆ دادگاییکردن دەبەن، بەدوای مافی تەواوی خۆیاندا دەگەڕێن بۆ ڕێگریکردن و سزایەکی هەمەلایەنە و تا ئێستاش گفتوگۆ لەسەر ئەم بابەتە بەردەوامە.

 

یەکێک لەو پرسیارە هەستیارانەی کە باسی لێوە دەکرێت ئەوەیە کە تا چەند سزادان بە تەنها بەسە بۆ ئەوەی تاوانباران لە دوای تێپەڕاندنی سزاکەیان دواتر لە ئەنجامدانی تاوانەکان ڕابگرن، هەروەها تا چەند بەرنامەی چاکسازی بۆ تاوانباران پێویستن، ئەمەش بابەتێکە نەک تەنها بۆ تاوانباران بەڵکو بۆ قوربانیانی داهاتوو.

 

زیادکردنی سزاکە چارەسەرێکی گونجاو نییە

شەیما حەسەن، پارێزەری مافی مرۆڤ، کە پاڵپشتی یاسایی بۆ چەند ڕێکخراوێکی ژنان دەکات ڕایگەیاند، زیادکردنی سزاکە چارەسەری گونجاو نییە، بەو پێیەی ڕاستی سەلماندوویەتی کە چارەسەری ئەو ناهاوسەنگی و پێشێلکارییانە ناکات کە ڕۆژ لە دوای ڕۆژ لە چاوی هەمووان ڕوودەدەن.

 

جەختی لەوە کردەوە کە ژنان و ژنانی گەنج تووشی توندوتیژی بەردەوام دەبن، هەروەها ڕێژەکان بە شێوەیەکی بەرچاو بەرز دەبنەوە، بۆیە پێی وایە نییە زیادکردنی سزاکە چارەسەرێکی گەنجاو بێت، بەڵکو ڕێوشوێنی جێگرەوە پێویستە بۆ بەشداریکردن لە کەمکردنەوەی ڕێژەی تاوان، بە تایبەت ئەوانەی کە لەسەر بنەمای ڕەگەز دامەزراوە.

 

جەختی لەسەر پێویستی هۆشیارکردنەوەی گەنجان کردەوە سەبارەت بەو پێشێلکاری و تاوانانەی کە ڕوودەدەن، چونکە هێشتا بڕێک نەزانی هەیە، بەتایبەتی لە چوارچێوەی هەراسانکردندا، کە سزاکەی بۆ زیادکراوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ڕێژەکانی بە شێوەیەکی بەرچاو زیاد دەکات.

 

قوربانیانی توندوتیژی و قبوڵکردنی بیرۆکەی چاکسازی

شەیما حەسەن ڕوونی کردەوە کە تاوانەکان لە ڕووی قبوڵکردنی بیرۆکەی چاککردنەوەی تاوانباران جیاوازن، بۆ نموونە مەحاڵە لە کەیسەکانی دەستدرێژی و دەستدرێژی ناشایستەدا باسی ئەو پرسە بکرێت، چونکە هیچ جێگرەوەیەک بۆ سزای ڕێگریکردن نییە.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، کوڕانی گەنج هەن کە بەبێ هۆشیاری هەراسانکردن یان ڕەشبگیری دەکەن و ئەمەش پێویستی بە چاکسازی دەروونی هەیە وەک بەشێک لەو سزایەی کە بەسەریاندا سەپێنراوە، پێی وایە دەتوانرێت ئەم کارە لەگەڵ منداڵان بکرێت بۆ ئەوەی یارمەتیان بدرێت زیاتر لێهاتوو بن لە مامەڵەکردن لەگەڵ کۆمەڵگەدا، بەتایبەتی لەگەڵ ژنانی گەنج و ژناندا.

 

بە گونجاوی زانی ئەو پیاوانەی تاوانیان ئەنجام داوە خزمەتگوزاری پێشکەش بە ژنانی گەنج و ژنان بکەن بۆ ئەوەی بتوانن دەرفەتی مانەوەیان هەبێت، چونکە زیندانیکردن لەم تەمەنەدا تاکی شێواوی بەرهەم دەهێنێت کە هەمان کارەکان دووبارە دەکەنەوە یان ڕەنگە خراپتر، بەتایبەتی کە پەیوەندیان بە تاوانبارانەوە هەبووە و ئازاد کراوە بۆ ئەوەی خۆیان ببیننەوە کە ڕێگری لە کارکردن یان گەیشتن بە ئامانجەکانیان دەکات، ئەمەش وا دەکات زۆرێک لە تاوانبارەکان بەردەوام بن و لە هەڵەکەیان بەردەوام بن وەک ڕێگایەک بۆ تۆڵەسەندنەوە لەو کەسانەی کە بوونەتە هۆی زیندانیکردنیان.

 

پێشنیارەکانی چاکسازی

شەیما حەسەن دووپاتی کردەوە کە ئەزموونێکی تایبەت هەیە لەگەڵ ماڵی چاودێری بەساڵاچوان، کە چەندین کەرەستەی چاکسازی دابین دەکەن، هەمان شت دەتوانرێت بۆ ئەو گەنجانەش جێبەجێ بکرێت کە تاوانی کاریگەری سنوورداریان لە دژی ژنانی گەنج و ژنان ئەنجامداوە، ئەم جۆرە ماڵانەی چاودێری دەتوانن کۆمەڵێک پیشەی دەستی پێشکەش بکەن، جگە لە چاکسازیی دەروونی و ڕەفتاری و خزمەتکردنی کۆمەڵگە، کە دەبێتە هۆی باشترکردنی ڕەفتارەکانیان و دووبارە تێکەڵکردنەوەیان بە سەلامەتی لەگەڵ کۆمەڵگە بە شێوەیەک کە لەگەڵ داهاتوویان بگونجێت و دەرئەنجامەکانی پلە جیاوازەکانی زیندانیکردن کەم دەکاتەوە.

چاکسازی تاوانباران بەشێکە لە بەدەستهێنانی دادپەروەری

نەسمە یوسف، پارێزەر کە لە چەندین ڕێکخراوی ژنان کاری کردووە، جەختی لەوە کردەوە کە چاکسازیی تاوانباران بەشێکە لە گەیشتن بە دادپەروەری، بەو پێیەی ئامانجەکانی بریتین لە سزادان و خۆپاراستن و چاکسازی، تەنیا لە سزادا سنووردار نییە، بەدەر لە توخمەکانی دیکەی، ئەمەش ناتەواو و کورتکراوەی دەکات.

 

ڕوونیکردەوە کە لە کارکردنی لە دادگاکاندا تووشی ژمارەیەکی بەرچاو لە تاوانباران بووە کە ئاگاداری ئەو کاریگەری و زیانە ڕاستەقینەیەش نەبوون کە تووشی بوون، تەنانەت هەندێکیان ئاگایان لە ڕادەی ئەو بێبەشییە نەبوو کە تووشی بوون و پێویستیان بە چاکسازی و هۆشیاری هەبوو.

 

ئەو هۆشیاریی بە بەشێک لە کردەوەی خۆپارێزی زانی، چاکسازی بە تاکە مسۆگەری بۆ چاکسازیکردن لە تاوانباران، بە تایبەت لەو کەیسانەی کە هیچ کاریگەرییەکی درێژخایەن لەسەر قوربانییەکان نییە یان دادوەر نەزانی تاوانبارەکە، تەمەنی گەنجی، یان هۆکارەکانی دیکەی بە ئاسانی بپێورێت.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، ڕەنگە چاکسازی دوای تێپەڕاندنی سزاکە ڕووبدات یان وەک ڕێکارێکی خۆپارێزی جێگرەوە، ئەمەش وایان لێدەکات ساڵانە مامەڵە لەگەڵ ژنانی گەنج و ژناندا بکەن بەبێ ئەوەی زەلیلیان بکەن.

 

ڕوونیشیکردەوە، قوربانیان بە کەمکردنەوەی سزایەک یان بە تەرخانکردنی بەشێک لەو سزایە قەناعەتیان پێناکرێت بۆ بەدەستهێنانی دادپەروەری خوازراو لە چاکسازیکردنی تاوانباران و دڵنیابوون لەوەی کە دووبارە هەمان تاوانەکان دووبارە ناکەنەوە.

 

نەسمە یوسف، پارێزەر جەختی لەوە کردەوە کە قوربانییەکان پێویستیان بە هەوڵی هۆشیارکردنەوە هەیە بۆ ئەوەی تێبگەن کە چاکسازی دەروونی و ڕەفتاری وەک ڕێکارێکی خۆپارێزی، شانبەشانی یان وەک بەشێک لە سزادان، بۆ چاکەی گشتییە و دڵنیای دەدات لەوەی کە تاوانەکان لە داهاتوودا دووبارە نەبنەوە، ئەمەش دەبێتە هۆی دروستبوونی قوربانیی زیاتر کە بەدەست تاوانە دووبارەبووەکانەوە دەناڵێنن.