٢٠٢٢... هەوڵی ژنان بووە ڕاستی
غەدیر عەباس

 

ناوەندی هەواڵ- ژنان ڕۆڵێکی سەرەکییان لە ڕێنێسانسی کۆمەڵگا کۆن و مۆدێرنەکاندا بینی و لە ڕێگەی ئەم ڕۆڵەوە توانای گۆڕانی ئەرێنی خۆیان سەلماند، ئامادەبوونی بەرچاویان لە لایەنە جۆراوجۆرەکانی ژیان و بەشداریکردنیان توخمێکی سەرەکی بوو لە پێشکەوتنی کۆمەڵگادا، لەم پانۆڕامایەدا دیارترین ڕووداوەکانی ٢٠٢٢ی پەیوەست بە ژنان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەخەینەڕوو.

 

ڕاپەڕینی ژنانی ئێران بەردەوامە

دیارترین ڕووداو لە ماوەی ساڵی ٢٠٢٢دا، هەڵگیرسانی پریشکی ڕاپەڕینی جەماوەری لە ئێران بوو، کە تێیدا کۆچی دوایی ژینا ئەمینی "مەهسا ئەمینی" لە ١٦ی ئەیلولدا لەلایەن پۆلیسی ئەخلاقەوە دەستبەسەر کرابوو، خاڵی وەرچەرخانێکی پێکهێنا لە ژیانی ژنانی ئێرانیدا و تا ئێستاش ناڕەزایەتییەکان بەردەوامن.

 

ژنان بڕبڕەی پشتی ڕاپەڕینیان پێکهێنا، کە لەژێر ڕۆشنایی ناڕازیبوونی جەماوەریدا سەریهەڵدا، دۆخی سەختی ئابووری و تۆمەتبارکردنی حکومەت بە گەندەڵی بووە هۆی هەڵگیرسانی خۆپیشاندانی جیاجیا لە چەند مانگی ڕابردوودا، ئەمەش ناڕەزایەتییەکانی ئێستای لەگەڵ پێشووتر جیاکردەوە، هەروەها بەشداری توێژە جیاوازەکانی کۆمەڵگا بە ڕاپەڕینەوە، لەوانەش ڕۆشنبیران و وەرزشوانان، پارێزەران و خوێندکاران، تایبەتمەندی دایە ڕاپەڕین و ژنانی ئێران لە ناڕەزایەتییەکانیاندا دروشمی "ژن، ژیان، ئازادی"یان وتەوە بۆ داواکردنی مافە جەستەییەکان و گۆڕانی سیاسی و ئازادی و بۆ ڕاکێشانی سەرنجی جیهان، کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و جیهانی بەشێوەیەکی نوێ بە بەراورد لەگەڵ خۆی وەڵامی دوایین شەپۆلی ناڕەزایەتییەکانی دایەوە وەڵامدانەوەی شەرمنانە لە ڕابردوودا، لە بەرامبەریشدا ڕژێمی ئێران هەموو ڕێگاکانی سەرکوتکردنی گرتەبەر بەڵام سەرکەوتوو نەبوو، بە پێی ئاماری ڕێکخراوی مافی مرۆڤی ئێران، هەزاران کەسی بەشداربوو و پشتیوانی لە ناڕەزایەتییەکان دەستبەسەر کران کە لە ٣٨ ڕۆژنامەنووس و ١٧٠ خوێندکار و ١٦ پارێزەر و زیاتر لە ٥٨٠ چالاکی مەدەنی کە لە نێویاندا چالاکانی سەندیکای مامۆستایان و کرێکاری تێدایە، دەستبەسەر کران چالاکوانان، ئەنجومەنی نیشتمانیی خۆڕاگری ئێران ڕایگەیاند کە خۆپیشاندانەکانی ئێران زیاتر لە ٤٠٠ کەس لە نێو خۆپیشاندەراندا کوژران و زیاتر لە ٤٠ ڕێکخراوی مافی مرۆڤ لە نێویاندا ڕێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی ڕایانگەیاند کە کوژراوەکان لانیکەم ٥٠ منداڵیان تێدایە.

 

کۆنفرانسە فێمینیستەکان جەختیان لەسەر پێویستی خەباتی هاوبەش دەکردەوە

٤-١٠ی ئەیلول، تونس میوانداری سێیەمین کۆنفرانسی نێودەوڵەتی ژنانی بە بەشداری ٣٠٠ ژن لە ٥٠ وڵاتی عەرەبی و ئەفریقی و ئەوروپی، بە دروشمی "پشتیوانی... پشتیوانی لەگەڵ ژنان"، کرد، کە ئامانجی یەکخستنی دەنگی ژنان و کۆکردنەوەی پرسەکانیان لەسەر یەک مێز، لەو پەیڕەوەی کە لە کۆتایی کۆنفرانسەکەدا دەرچووە، ئاماژە بەوە کراوە کە کێشەکانی ژنان وەک یەکن و هاوشێوەن، بە شێوەیەکی سەرەکی سەرنجیان لەسەر ئەو توندوتیژیانە بوو کە لە ڕووی سێکسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی خێزانییەوە ڕووبەڕووی ژنان دەبێتەوە.

 

لە ڕۆژانی ٥-٦ی تشرینی دووەمدا، تۆڕی "ژن ئایندەی خۆیان دروستدەکەن" دووەمین کۆنفرانسی نێودەوڵەتی ژنانی لە بەرلینی پایتەختی ئەڵمانیا لە ژێر دروشمی "شۆڕشەکەمان: ڕزگارکەری ژیانە" بە بەشداری زیاتر لە ٦٠٠ ژن لە ٤١ وڵاتەوە ڕێکخست، تیایدا جەختیان لەسەر پێویستی خەباتی هاوبەش لە دژی بناغەی شۆڕشی ژنان کردەوە و دامەزراندنی تۆڕی "ژن، ژیان، ئازادی: ژنان ئایندەی خۆیان دروستدەکەن"یان ڕاگەیاند.

 

٣٠ تشرینی دووەم، لەژێر دروشمی "توندوتیژی و شەڕانگێزی ڕابگرن، با پاڵپشتی شۆڕشی ژنان بکەین"، هاوپەیمانی نادا دووەم سیمپۆزیۆمی دیجیتاڵی ناوچەیی ڕێکخست، کە هاوکاتە لەگەڵ ڕۆژی یادکردنەوەی سەرجەم قوربانیانی شەڕی کیمیایی، بەشداربووان جەختیان لەسەر پێویستی ژنان کردەوە بۆ بەشداری سیاسی و گرتنەبەری هەنگاوی کۆنکرێتی بۆ هاندانی کۆمەڵگەی ناوچەیی و نێودەوڵەتی، بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی هێرشەکانی تورکیا و ئێران کە ناوچەکانی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا و هەرێمی کوردستان و بەکارهێنانی چەکی قورس و کیمیایی.

 

"بەرەو پێکەوەژیان و هاوڵاتییەکی یەکسان" کۆنفرانسی دیالۆگی لوبنان و کورد کە بۆ یەکەمجار لە بەیرووتی پایتەختی لوبنان بەڕێوەچوو، لە ٢٩ی ئایاردا دەستیپێکرد، بۆ تاوتوێکردنی گرنگی چالاککردنی لۆژیک و شێوازی گفتوگۆی نێوان گەلان، تا ڕۆشنایی بخەنە سەر پرسی کورد و واقیعی ئازارەکانی گەلی کورد کە ڕووبەڕووی گۆشەگیری و ڕەگەزپەرستی دەبنەوە.
 

کۆنفرانسی دیالۆگی کورد و عەرەب کە لە ٢٢ی کانوونی دووەم لە عەممانی پایتەختی ئوردن بەڕێوەچوو، جەختی لەسەر داڕشتنی نەخشەیەک بۆ داهاتوویەکی باشتر لە نێوان هەردوو گەل کردەوە و جەختی لەوە کردەوە، لە میانی کۆنفرانسەکەدا تیشک خرایەسەر سێ هەوڵ، یەکەمیان باسی مێژووی پەیوەندی کورد و عەرەبی دەکرد، دووەمیان باس لە ڕۆڵی ژنان لە دیموکراسیکردنی کۆمەڵگادا، سێیەمیشیان باسی لە نەخشەی ڕێگا بۆ کردەوەی هاوبەش و چۆن دەتوانرێت داهاتوویەکی باشتر بۆ ئەو دوو گەلە بکێشرێت.

 

تونس لە مانگی ئازاردا میوانداری کۆڕبەندی ڕۆژنامەوانی نێودەوڵەتیی کرد، کە تیایدا باس لە بارودۆخی ڕۆژنامەنووسانی ژن کرا، و چۆنیەتی بەشداریکردنی ژنانی ڕۆژنامەنووس لە بەرەنگاربوونەوەی چەشنە کۆنەپەرستانەکان و توندوتیژی دژی ژنان، بەو پێیەی بوونیان لە کەرتی ڕۆژنامەوانیدا ٪٦٠ە، بەڵام بوونیان لە پۆستەکانی سەرکردایەتیدا لاوازە.

 

لە هەشتەمین ساڵیادی کۆمەڵکوژیی ئێزیدییەکان لە شەنگال کە لەسەر دەستی داعش تووشی بوون، لە ٣٠ی تەمموزدا کۆنفرانسی نێودەوڵەتی ژنانی عێراق لە ژێر دروشمی "بە ئیرادەی ئازادی ژنان، تەحەدای جینۆسایدی شەنگال دەکەین" بەڕێوەچوو، جەختی لەسەر پێویستی ناساندنی ئەو کۆمەڵکوژییەی داعش لە شەنگال لە ساڵی ٢٠١٤ وەک جینۆساید کردەوە.

 

تەڤگەری ئازادی ژنانی ئێزیدی-تاژێ لە ٢٩ی کانوونی دووەم بە دروشمی "یەکگرتوویی و خەبات گەرەنتی پاراستنی ژنان"، بە مەبەستی ناساندنی ژنانی ئێزیدی و ئاستی ڕێکخستنیان لە دوای فەرمانی ٧٤، یەکەمین کۆڕبەندی ڕاوێژکاری بۆ ژنانی عەرەب و ئێزیدی لە شەنگال ئەنجامدا لە ڕووی خۆپاراستن و سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابوورییەوە.

 

هەروەها گەنجانی شەنگال یەکەمین کۆنفرانسی خۆیان بە دروشمی "لەسەر ڕێگای زیلان و بێریڤان؛ ڕێکخستن، تێکشکاندنی خیانەت و دەستەبەرکردنی ئازادی شەنگال" لە ٣٠ی حوزەیران لە شەنگال ئەنجامدا و لەو ماوەیەدا جەختیان لەوە کردەوە کە ڕێکخستنی ژنان بریتییە لە پێویستییەکی بەپەلە و ئێستا زیاتر لە جاران پێویستە.

 

لەژێر دروشمی "لە ووشەوە بۆ کردەوە: گەیشتن بە یەکسانی و گشتگیری"، یەکەمین کۆڕبەندی عەرەبی بۆ یەکسانی لە ٢٩ی ئایار لە عەممانی پایتەختی ئوردن بەڕێوەچوو، کە لەلایەن کۆمیسیۆنی ئابووری و کۆمەڵایەتی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ڕۆژئاوای ئاسیا (ESCWA) ڕێکخرابوو. و بە هاوکاری لەگەڵ گروپی "باسفێندەرز" بۆ کۆمەڵگا ئاشتیخواز و دادپەروەر و گشتگیرەکان، کە بە دەستپێکردنی دوو دەستپێشخەری بۆ کەمکردنەوەی نایەکسانی جێندەری و ڕەخساندنی هەلی کار بۆ گەنجان و ژنان و کەسانی خاوەن پێداویستی تایبەت لە کەرتە جیاوازەکاندا کۆتایی هات.

 

ڕۆژی ١٨ی ئایاردا، ژنانی هەدەپە لە ئامەدی باکووری کوردستان کۆنفرانسێکی ناوچەیی ژنانی بەڕێوەبرد و لەو کۆنفرانسەدا زیادبوونی کوشتار و توندوتیژی دژی ژنان و گوشارەکانی سەر هەدەپە هەڵسەنگێندرا، بەشداربووان دووپاتیان کردەوە کە ڕێکخستنەکانیان فراوانتر دەکەن لە بەرامبەر هەموو جۆرە هێرشێکدا.

 

لە ژێر ڕۆشنایی ئاهەنگەکانی ڕۆژی جیهانی ئاشتی، کۆمەڵەی دایکانی ڕفێندراوان لە یەمەن، لە ٢٤ی ئەیلولدا، سیمپۆزیۆمێکیان لە ژێر ناوی "ژنان بنیادنانی ئاشتی و واقیعن" بەڕێوەبرد، کە ڕۆشنایی خستەسەر ڕۆڵی ژنان لە دروستکردندا ئاشتی لە کاتی جەنگدا، و ڕۆڵی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی لە بنیاتنانی ئاشتیدا.

 

هاوسەرگیریی منداڵانی خوار تەمەنی یاسایی یەکێکە لە هۆکارەکانی خۆکوشتن یان کوشتنی ژنان و توندبوونەوەی کێشە خێزانییەکان لە هەرێمی کوردستان و عێراق، بۆ کەمکردنەوە و نەهێشتنی ئەو تاوانانە، کۆنفرانسی نیشتمانی بە هاوبەشی لەگەڵ سندوقی هاریکاریی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ڕۆژی ١١-١٢ی حوزەیران بەڕێوەچوو.

 

لە ١٢-١٤ی ئایار کۆڕبەندی ژنانی خوڵقێنەرانی عەرەب، بۆ ماوەی سێ ڕۆژ لە تونس بە بەشداری ژنانی داهێنەری میسر، سوریا، مەغریب، سعودیە، ئوردن، لوبنان، لیبیا و تونس بەڕێووەچوو، ڕۆشنایی خستەسەر ئەو بابەتانەی کە پەیوەندییان بە ژنە خوڵقێنەرە عەرەبەکانەوە هەیە.

 

لە ٢٧ی ئەیلولدا مەغریب میوانداری کۆڕبەندی پەرلەمانی کرد، باس لە واقیع و ئاسۆی نوێنەرایەتی ژنان لە پەرلەمانەکاندا کرا و بەشداربووان جەختیان لەوە کردەوە کە ئەو چاکسازییە دەستووری و یاساییانەی کە مەغریب ئەنجامی داوە، خاڵە سەرەکییەکانی چوونە ژوورەوەی ناوەندی بوون کە پێویستە پشتیوانییان لێبکرێت و لقیان بۆ بکرێت لە یاسای هەستیاری ڕەگەزیدا.

 

لە حەوتەمین ساڵیادی ڕزگارکردنی شەنگالدا، و لە بەرامبەر هەموو هێرشەکان بۆ سەر کۆمەڵگەی ئێزیدی و ژنانی ئێزیدی، و بە ئامانجی بەهێزکردنی ئیرادەی ژنان، و لە ڕێگەی دروشمی ژن، ژیان، ئازادی، تاژێ دووهەمین کۆنفرانسی خۆی لە ١٣ی تشرینی دووەمدا بە دروشمی "خۆمان لە قڕکردن دەپارێزین، و ئازادی ژنان و کۆمەڵگا بەدەست دەهێنین" بەڕێوەبرد.

 

چالاکی ژنان سنورەکان ناناسێت

چالاکوانان و بزووتنەوەکانی فێمینیست و مافی مرۆڤی عەرەب داوای بەشداریکردنیان لە مانگرتنێکی گشتی ژنان لە ژێر ناوی "هاودەنگی سنوور بەزاندن" کرد، کە لە ڕۆژانی شەشەم و حەوتەمی مانگی تەمموزدا ڕێکخرابوو. مەغریب، جەزائیر، ئوردن، تونس، فەلەستین و لوبنان لە ڕێگەی دەستپێکردنی هەڵمەتەکانی کۆمەڵەی ژنان و چالاکوانان و داکۆکیکارانی مافی مرۆڤ و ڕێکخستنی وەستانی ناڕەزایەتییەکان بەشدارییان لەم مانگرتنەدا کرد.

 

وەک ڕێزێک بۆ زیاتر لە هەزار کرێکاری ژن کە لە ئەنجامی کەوتنەخوارەوەی سەقفی کارگەیەکی قوماش لە بەنگلادیش لە هەمان ڕۆژدا لە ساڵی ٢٠١٣ کە بە کۆمەڵکوژی پڕ لە ئازاری ڕانا پلازا ناسراوە، بزووتنەوەی هەماهەنگی ڕێپێوانی جیهانیی ژنان لە باکووری ئەفریقا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ٢٤ی نیسان، هەڵمەتێکی ناڕەزایەتی ئەلیکترۆنی بۆ هەشت نوێنەری ڕێکخەر ڕێکخست، بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەموو جۆرە ستەمێک کە دژی ژنان ئەنجام دەدرێن.

 

دەستپێشخەری بۆ بەهێزکردن و پاڵپشتیکردنی ژنان

لە ماوەی ئەمساڵدا چەندین دەستپێشخەری بۆ پاڵپشتی و بەهێزکردنی ژنان و پێشخستنی پێگەی ژنان لە کۆمەڵگادا دەستیپێکرد، لە ٤ی حوزەیران فێمینیستەکان و چالاکانی مافی مرۆڤ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقا دەستپێشخەریی "نون بۆ ئازادی ئۆجالان"یان دەستپێکرد، دەستپێشخەرییەکە ئامانجی ئازادکردنی جەستەیی ڕێبەر عەبدوڵا ئۆجالان، ناساندنی بیرۆکە و فەلسەفەکەی بوو.

 

ڕۆژی ١٠ی تشرینی یەکەم، ٢٣ ژنی مەغریبی کە لە هونەرمەندان، نووسەران، بەرهەمهێنەرانی فیلم، ئەکتەرانی کۆمەڵگەی مەدەنی، چالاکانی سیاسی و ڕۆژنامەنووسان پێکهاتبوون، هەڵمەتێکی قژ بڕینیان بۆ هاوپشتییان بۆ پشتیوانی لە ڕاپەڕینی بەردەوامی ئێران دەستپێکرد، لەژێر دروشمی "قژمان نیوە دەکەین، لەپێناو نیوەی کۆمەڵگا".

 

مەغریب ڕەشنووسی فەرمانی ژمارە ٢.٢٢.١٩٤ی پەسەند کرد بۆ دامەزراندنی کۆمیسیۆنی نیشتمانی بۆ یەکسانی جێندەری و بەهێزکردنی ژنان، ئەم پڕۆژەیە مەرجی بابەتیی پێویست بۆ یەکسانی جێندەری و بەهێزکردنی ژنان لە هەموو بوارەکاندا دابین دەکات.

 

لە مانگی نیسانی ئەمساڵ کۆمەڵەی نور بۆ ژنان و منداڵان پێشنیاری پڕۆژە یاسایەکی لەسەر ئاستی ئەنجومەنی نیشتمانی گەل (ژووری یەکەمی پەرلەمانی جەزائیر) پێشکەش کرد، بۆ پێداچوونەوە بە ماددەی ٦٦ی یاسای خێزانی وڵاتەکە. ئەوەی وا دەکات ژنێکی جیابووەوە لە جەزائیر ڕووبەڕووی دوو بژاردەی تاڵ ببێتەوە، یەکەمیان پەیوەندی بە ئەگەری لەدەستدانی کوڕێکەوە هەیە، بێبەشکردنی لە ژیانێکی نوێی خێزانی، یان لادان، یان خۆی دەبینێتەوە کە ڕووبەڕووی بژاردەی نایاسایی دەبێتەوە بۆ هاوسەرگیرییەکی بێ بەڵگەنامە.

 

لە مانگی حوزەیرانی ڕابردوودا، کۆمیسیۆنی نیشتمانی بۆ مافەکانی مرۆڤ، کە لیژنەی بەرەنگاربوونەوەی ئەشکەنجە لە لوبنان لەخۆدەگرێت، دوو کتێبی خستە بازاڕەوە، کە بریتین لە ڕێنمایی ئاماژە و ڕێنمایی مامەڵەکردن لەگەڵ سکاڵاکان، کە ئامانجیان زامنکردنی مافەکانی ژنان و پاراستنیان لە توندوتیژییە، هەروەها گرنگیهەوڵە هاوبەشەکان بۆ پێشخستنی و پاراستنی مافەکانی مرۆڤ.

 

فیدراسیۆنی خولی مافی ژنان لە مەغریب سەرقاڵی پڕۆژەی "گەنجانی باراکە دژی توندوتیژی" (بەسە... گەنجان دژی توندوتیژی)، کە ئامانجی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنانە.

 

مانگی نیسانی ڕابردوو کۆمەڵەی دایکانی دەستبەسەرکراوان لە یەمەن هەڵمەتێکی بۆ وەبیرهێنانەوەی کارەساتی ژن و پیاوە ڕفێنراوەکان لە زیندانە جیاوازەکانی یەمەن دەستپێکرد، کە ئامانج لێی پەسەندکردنی ڕۆژی ١٨ی نیسانە وەک ڕۆژێکی نیشتمانی و فەرمی بۆ کۆتاییهێنان بە ئازارەکانی ڕفێنراوان و گەڕاندنەوەی کەرامەتیان بناسێنرێت.

 

لە یەکەمی مانگی شوباتدا، ناوەندی ئەلئەمان دوای وەستانی نزیکەی ساڵ و نیوێک، دەستپێکردنەوەی کارەکانی ڕاگەیاند. بۆ داڵدەدانی ئەو ژنانەی کە بوونەتە قوربانی توندوتیژی، و وەڵامدانەوەی پێداویستیەکانیان.

 

لە مانگی نیسانی ئەمساڵ، سەنتەری توێژینەوە، بەڵگەنامە و میدیا لەسەر ژنان، "کرێدف"، دەستپێشخەریی "باڵیۆزی ژن و پیاوی یەکسانی"ی دەستپێکرد، کە ئامانجی یەکسانی تەواوەتی نێوان ڕەگەزەکانە، لە مانگی حوزەیرانیشدا سەنتەرەکە دەستپێشخەری "هەموومان مرۆڤین"، کە ئامانجی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژییە دژی ژنانی کۆچبەر.و خەڵکی لە دۆخە لاوازەکاندا، بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی جێندەری و پەروەردەکردنی ژنانی کۆچبەر سەبارەت بە مافە یاساییەکانیان، تەندروستی زاوزێ و سێکسی، و ژیان بە ئارامی، دەستپێکرد.

 

لە سەرەتای مانگی شوباتدا، سەنتەری عەرەبی هاوس بۆ توێژینەوە و لێکۆڵینەوە لە میسر هەڵمەتی "جیهانێک لە ڕەنگەکاندا"ی دەستپێکرد، کە تایبەتە بە بەهێزکردنی ژنان لە ژێر ڕۆشنایی گۆڕانی کەشوهەوا و باشترکردنی بارودۆخەکانیان کە بەهۆیەوە کاریگەری نەرێنی لەسەرە.

 

لە مانگی ئایاردا دەستپێشخەریی سەناد بۆ پشتیوانی یاسایی بۆ ژنان لە میسر هەڵمەتی "هس"ی دەستپێکرد، کە کۆمەڵێک چیرۆکی قوربانیانی دەستدرێژی سێکسی لەناو خێزانەکەدا ئاشکرا کرد و ڕۆشنایی خستە سەر ئەم دیاردەیە لە ڕووی کۆمەڵایەتییەوە نەبیستراوە.

 

کۆمەڵەی ژنانی عەرەبی لە میسر پڕۆژەی "بەهێزکردنی ژنان بۆ بەدەستهێنانی مافە مرۆییەکانیان" جێبەجێ دەکات، کە ئامانج لێی ئەوەیە ژنان و کچان بتوانن مافە سەرەتاییەکانیان بەکاربهێنن بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەموو جۆرە هەڵاواردنێک، ئەمەش لە چوارچێوەی بەرنامەیەکی سەرەتایی کارکردن کە ماوەی ساڵێک دەخایەنێت .

 

لە مانگی ئایاردا حکومەتی میسر ڕەشنووسی یاسایەکی پەسەندکرد کە هاوسەرگیری کچانی خوار تەمەنی یاسایی بە تاوان دەزانێت و تاوانبارەکەی بە زیندانیکردن و غەرامە سزا دەدرێت، ئەمەش وەک هەوڵێک بۆ زیادکردنی سزای ئەم تاوانە و فشارکردن بۆ سنووردارکردنی بڵاوبوونەوەی.

 

لە کۆتایی مانگی تشرینی دووەمدا گروپێکی فێمینیست ڕەشنووسێکی تایبەت بە ئاشتی لە یەمەن ئامادەکرد، بە ناوی "نەخشەڕێگای فێمینیست بۆ ئاشتی: چوارچێوەی ڕێنمایی بۆ پرۆسەی ئاشتی لە یەمەن" و بڕیارە لە مانگی ئەیلولی ٢٠٢٣دا بڵاوبکرێتەوە.

 

لە ناوەڕاستی مانگی کانوونی دووەمدا ٩ ڕێکخراوی ژنان لە غەززە هاوپەیمانییەکی "مافی من"یان پێکهێنا بۆ داکۆکیکردن لە مافە ئابوورییەکانی ژنان و مافی کارکردنیان بۆ پشتیوانیکردن لە پرسەکانی ژنان.

 

ڕۆژانی جیهانی... بەرهەمی خەباتی ملیۆنان ژن

ڕۆژی جیهانی ژنان وەک دەرئەنجامی خەباتی ملیۆنان ژن لە سەرتاسەری جیهان بۆ بەدەستهێنانی مافەکانیان بەڕێوەدەچێت.

 

١٥ی تشرینی یەکەم، زۆرێک لە وڵاتان یادی ڕۆژی جیهانی ژنانی گوندنشینیان کردەوە، لەوانەش وڵاتی جەزائیر دووەم چاپی گشتگیری ئابووریی دەستپێکرد، کە میکانیزمی ڕێنمایی و یاوەریکردن لەخۆدەگرێت بۆ پشتیوانیکردن لە بەشداریکردنی ژنان لە پرۆسەی بەرهەمهێناندا، هەروەها تونس و میسر ئەم ڕۆژەی بەرز ڕاگرت بە ڕێکخستنی بۆنەی جۆراوجۆر بۆ کارکردن لەسەر باشترکردنی بارودۆخی ژنان و کچان لە ناوچە گوندنشینەکان.

 

١ی ئایار، ڕۆژی جیهانیی چینی کرێکار لە هەموو وڵاتانی جیهان یاد دەکرێتەوە و دۆخی کرێکاران هەڵدەسەنگێندرێت و باشترکردنی بارودۆخی کاریان بۆ دەکرێت.

 

٨ی ئادار، ڕۆژی جیهانی ژنان، بە ڕێکخستنی ڕێپێوان و ئاهەنگ و ناڕەزایەتی و پێشکەشکردنی وتار و ئەنجامدانی سیمینار و دابەشکردنی بروشور یادی کرایەوە، ئەم ڕۆژە بە پشووی فەرمی دادەنرێت لە زۆرێک لە وڵاتان، بەو پێیەی دەرفەتێکە بۆ تیشک خستنەسەر دەستکەوتەکانی ژنان و بەرەوپێشبردنی کەمپەینەکان بۆ یەکسانی جێندەری، هەروەها کۆمەڵێک لە چالاکوان و ڕۆژنامەنووسانی فێمینیست لە جەزائیر یەکەم گۆڤاری فێمینیستیان بە ناوی لێ بێلاسا دەستپێکرد.

 

مەغریب هەڵمەتی "ئاگادارکردنەوەی ژنان، گۆڕینی ژیان"ی بۆ ماوەی ساڵێک دەستپێکرد، کە ئامانج لێی پەروەردەکردنی ژنانە سەبارەت بە مافی دەستڕاگەیشتن بە زانیاری.

 

کۆمەڵە و ڕێکخراوەکانی تونس داوای پێداچوونەوەیان بە بەشی ١٩ی یاسای ژمارە ٥٨ی ساڵی ٢٠١٧ کردووە، کە پەیوەندی بە نەهێشتنی توندوتیژی دژی ژنان و گۆڕینی باجی داراییەوە هەیە، بە مەبەستی گەرەنتیکردنی مافی میراتبوونی ژنان.

 

کۆمەڵەی ژنانی دیموکراتی تونس کۆڕێکی ناوچەیی لە ژێر دروشمی "دەستڕاگەیشتن بە زەوی و خاوەندارێتی ژنان: هەنگاوێک بەرەو گەیشتن بە دادپەروەری کۆمەڵایەتی و یەکسانی" سازکرد، کە ئامانجی تیشک خستنە سەر مافە ئابووری و کۆمەڵایەتییەکانە.

 

لە لوبنان پێشانگایەکی هونەری ڕێکخرا کە تیشکی خستەسەر پرس و چیرۆکی ژنان بە شێوازی جیاواز، بە ناوی "ئەوان".

 

بە بۆنەی ڕۆژی ژنانەوە گروپی هونەریی کوردستان ڕێزیان لە ١٦ ڕۆژنامەنووسی ژن گرت، لەوانە پەیامنێری ئاژانسی هەواڵی ژن-نوژنها، شنیار بایز لە هەرێمی کوردستان.

 

هاوپەیمانی ژنان بۆ ئاشتی لە یەمەن، یەکەمین فیلمی بۆ ڕزگاربووانی ناوەندەکانی دەستبەسەرکردنی حوسییەکان، بەبۆنەی ڕۆژی جیهانی ژنانەوە نمایشکرد.

 

بەڵام دەوڵەتی تورکیا کۆبوونەوە و ڕێپێوان و بەیاننامە ڕۆژنامەوانیەکانی قەدەغە کرد کە لە گۆڕەپانی تەقسیم لە ئەستەنبوڵ ئەنجام دەدرێن، هەروەها قەدەغەکردنی سەپاند بۆ ئەوەی ژنان لە گردبوونەوە شەوانەدا بچنە دەرەوە، هاوکات ئەو خوێندکارانەی کە ئەم ڕۆژەیان بەڕێوە برد تۆمەتبار کران بە "ئەندامێتی لە ڕێکخراوێک" و دەسەڵاتدارانی تورکیا داوای لێکۆڵینەوەیان لێکردن.

 

بە جەختکردنەوە لەسەر هەوڵەکان بۆ بەرەنگاربوونەوەی پێشێلکردنی مافەکانی کچان لەوانەش خەتەنەکردنی مێینە، لە میسر، دامەزراوە و ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ چالاکیی جۆراوجۆر ڕێکدەخەن بۆ ئەوەی هاوکات بێت لەگەڵ ڕۆژی نیشتمانی دژ بە خەتەنەکردنی مێینە کە دەکەوێتە ڕۆژی ١٤ی حوزەیرانی هەموو ساڵێکەوە.

 

لە ٢٥ی تشرینی دووەم، ڕۆژی جیهانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان، هەڵمەتی ١٦ ڕۆژە دژ بە توندوتیژی جێندەری بەڕێوەدەچێت و گردبوونەوەیەکی بەهێزی کۆمەڵگەی مەدەنی و فێمینیستن بە مەبەستی تیشک خستنە سەر جددیەتی هەموو جۆرەکانی لە توندوتیژی دژی ژنان، لە ڕێگەی ئەنجامدانی چەندین بۆنە و سیمینار و گردبوونەوە.وە دەرکردنی بەیاننامە و دەستپێکردنی دەستپێشخەری و هەڵمەتی هۆشیارکردنەوە لە هەموو وڵاتانی جیهان ئەنجامدەدرێت، وەک نەتەوە یەکگرتووەکان ڕایگەیاند کە هەڵمەتەکە ئەمساڵ لە ژێر ناونیشانی “ یەکبگرن بۆ کۆتاییهێنان بە توندوتیژی دژی ژنان”، و ڕەنگی پرتەقاڵی وەک هێمایەک بۆ ئەم ڕۆژە هەڵبژێردرا بۆ ئەوەی نوێنەرایەتی داهاتوویەکی گەشاوەتر بکات کە دوور لە توندوتیژی دژی ژنان و کچان.

 

تونس... یەکەم ڕێنمایی بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان ڕاگەیەندرا، لە ٢ی کانوونی دووەمدا کۆمەڵەی ژنانی دیموکراتی تونس سیمپۆزیۆمێکی بۆ کۆتاییهێنان بە پەرەسەندنی توندوتیژی ڕێکخست، ڕۆژی ٩ی هەمان مانگ کۆنفرانسێکی ناوچەیی بوو بەڕێوەچوو بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان لە وڵاتانی مەغریب لەژێر دروشمی "توندوتیژی دژی ژنان خەباتێکی هاوبەشە"، و بەشداربووان جەختیان لەسەر پێویستی چالاککردنی یاسا و پەیماننامە نێودەوڵەتییەکان و کارکردن بۆ پەروەردەکردنی کۆمەڵگا کردەوە.

 

لە شاری ئامەد لە باکووری کوردستان، کۆمەڵەی ژنانی ڕۆزا لە ڕۆژانی ١٢ و ١٣ و ١٤ی تشری ندووەمدا مانگە میوانداری بیست و پێنجەمین کۆنفرانسی پەناگە و ناوەندەکانی ڕاوێژکاری ژنانی کرد، بە بەشداری نزیکەی ٣٥٠ کرێکار لە ڕێکخراوە ناحکومییەکان و دامەزراوە گشتییەکان لە پارێزگا جیاوازەکانەوە، لە ژێر ناونیشانی "چۆن سیاسەتەکانی دەوڵەت لاواز بکەین کە ئاراستەی خێزان دژی توندوتیژی پیاوان دژی ژنان دەکرێت؟".

 

لە مەغریب، کۆمەڵەی ژنانی شۆڕشگێر پڕۆژەی "دەنگەکان بۆ گۆڕانکاری"یان دەستپێکرد بە مەبەستی بەهێزکردنی توانای مەعریفی و کردەیی بەشداربووان لە بواری تەکنەلۆژیاکان و پەرەپێدانی شێوازەکانی کردەی مەدەنی و داڕشتنی ڕێگەی پێشکەوتوو بۆ بڵاوکردنەوەی کولتووری یەکسانی و بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان.

 

بەشداری چالاکانەی ژنان لە بواری ڕۆشنبیریدا

دیمەنی کولتووری و هونەری لە ماوەی ساڵی ٢٠٢٢دا زۆر بوو، میوانداری کۆمەڵێک بۆنەی کولتووری و هونەری کرد کە سروشتی ناوخۆیی و عەرەبی و نێودەوڵەتییان هەبوو، لەوانە ٢٤ی ئەیلول چالاکییەکانی خولی پێنجەمی فێستیڤاڵی نیشتمانیی ئەدەب و سینەمای ژنان لە جەزائیر دەستیپێکرد. کە هەڵگری هێمای وێنە و نووسینەکە بوو.

 

لە ماوەی ٢٦ی ئەیلول تا ١ی تشرینی یەکەم، چالاکییەکانی پازدەهەمین خولی فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمی ژنان لە شاری سالێ دەستیپێکرد، کە هەوڵی دامەزراندنی ژینگەیەکی کولتووری دەدا کە یەکسانی و قبوڵکردنی جیاوازی بەدەستبهێنێت، هەروەها بەشداریی کرد لە پێدانی وێنەیەکی باشتر بە ژنانی مەغریبی.

 

فێستیڤاڵی نیشتمانی فۆلکلۆر لە ٥١مین دانیشتنی خۆیدا لە یەکەمی مانگی تەمموز بە دروشمی "گۆرانی و ڕیتمەکانی ئەبەدی"ی بەڕێوەچوو، کە یەکێکە لە کۆنترین فێستیڤاڵەکانی شانشینی مەغریب.

 

لە ١٥ی مانگی ئایاردا، فێستیڤاڵی فیلمی ئەلعەودە، شەشەمین خولی خۆی سازکرد، بە دروشمی "چاوەڕوانی گەڕانەوە گەڕانەوەیە"، ئامانجی فێستیڤاڵەکە پێشخستنی گێڕانەوەی فەلەستینییە کە پەیوەندی بە مافی گەڕانەوەی پەنابەرانەوە هەیە بۆ ماڵەکانیان، لە ڕێگەی فیلمە بەشداربووەکانەوە کاردەکات بۆ پەرەپێدانی پەیوەندی کولتووری ڕاستەوخۆ لە نێوان دەرهێنەرانی فەلەستینی و عەرەبی و بیانییەکاندا، بە مەبەستی کۆکردنەوەی دۆزی فەلەستین لە سەرتاسەری جیهاندا.

 

چالاکییەکانی فێستیڤاڵی "فەرشی سوور" لە غەززە و کەناری ڕۆژئاوا بە دروشمی "سەیری ئێمە بکەن" لە ١٣ی کانوونی یەکەم ئۆکتۆبەر دەستیپێکرد، و ماوەی شەش ڕۆژ بەردەوام بوو، فێستیڤاڵەکە ڕۆشنایی خستە سەر واقیعی ژنان و پرسەکانیان لە وڵاتە جیاوازەکانی جیهان.

 

بە نمایشکردنی فیلمە جۆراوجۆرەکان کە لوبنان بەر لە شەڕی ناوخۆ و چیرۆکی ئەو کچانەی کە بوونە قوربانی هاوسەرگیری زوو، فێستیڤاڵی “ڕۆژانی فیلمی بەیروت” لە ١٠ی حوزەیران دەستی پێکرد و تا ١٩ی مانگ بەردەوام بوو.

 

لە ٨ی ئاداردا سێ ژنی لیبی فێستیڤاڵی "شاری ناسنامەکەم"یان دەستپێکرد، کە میراتی کولتووری، ئەدەبی، هونەری و تەلارسازیی لیبی بەرجەستە بوو.

 

نۆیەمین فێستیڤاڵی ژنانی ساکینە جانسز لە شاری زیوریخی وڵاتی سویسرا، بە دروشمی "بەرخۆدان، خۆت ڕێکبخە، بە ئازادی بژی"، لە ٢٦ی حوزەیران، بۆ یادی شەهید ساکینە جانسز دەستیپێکرد، ئەمساڵ فێستیڤاڵەکە تایبەت بوو بە سیاسەتمەدار ئایسەل دۆغان و شەهیدانی ناوچە هێرش لەسەرەکانی هەرێمی کوردستان، هەروەها ڕێکخراوە کوردییەکان لە ئەوروپا شانزەهەمین فێستیڤاڵی ژنانی زیلانیان سازکرد، لە ناوەڕاستی هەمان مانگدا، تیشکیان خستە سەر ئازادی و خەباتی ژنان، لەوانەش دژ بە هێرشەکانی تورکیا.

 

ڕۆژی ١٤ی ئەم مانگە فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمی تەسالۆنیکی لە یۆنان، بە دروشمی "ژن، ژیان، ئازادی" کۆتایی بە ٦٣ەمین خولی خۆی هێنا، کە تیایدا جەختی لەسەر پێویستی پشتیوانی ژنان لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران کردەوە.

 

بە دروشمی "بەرگری لە سروشت دەکەین لە دژی شارنشینی، ژیان لە دژی تاڵان، هونەر لە دژی قەدەغە"، بۆ بیستەمین جار فێستیڤاڵی فەرهەنگ و سروشت مونتەر لە دێرسیم لە باکووری کوردستان، لە ٢١-٢٤ی تەمموز بەڕێوەچوو.

 

پێنجەمین خولی فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمی ژنانی بەیروت لە شەشی مانگی ئاداردا کرایەوە و تا ١١ی هەمان مانگ بەردەوام بوو، لەو ماوەیەدا ٥١ کورتە فیلم و ٢٠ فیلمی درێژ لە ٤٠ وڵاتەوە نمایشکران.

 

لە ساڵیادی تەقینەوە کارەساتبارەکەی بەندەری بەیروت لە ٤ی ئابی ٢٠٢٠، نووسەری لوبنانی جومانە حەداد لە دوایین کاتژمێر پێش تەقینەوەکەدا لە ڕۆمانی "کوژراوی ٢٣٢"دا کە لە ٢٨ی تەمموزدا واژۆی لەسەر کرد، واقیعی ژنانی پەراوێزخراو و پرسی کۆمەڵایەتی بەرجەستە کرد.

 

٢٣-٢٧ی تشرینی دووەم، گروپی "فانۆرامی بۆ هونەرە نمایشییەکان لە مەغریب"، بە هاوبەشی لەگەڵ ئەنجومەنی هەرێمی مەراکش-سافی، لەژێر دروشمی "ئاڕاستەی ژنان و بەهێزکردنی داهێنەرانەی ژنان"، چوارەمین دانیشتنی کۆڕبەندی نێودەوڵەتی بۆ شانۆکاران بەڕێوەبرد.

 

لە ١٣ تا ٢٣ی تشرینی یەکەم، چوار ژن شانۆنامەی "نەوال"یان بەرجەستە کرد، کە سەنتەری گەشەسەندنی کەسایەتی نەوال سەعداوی بوو، ئەمەش بووە هۆی گفتوگۆکردن لەسەر ئەو تابۆ و پرس و کێشانەی کە لە ژیانیدا ڕووبەڕووی بووەتەوە، هەروەها باس لە پرسەکانی پەیوەندیدار بۆ ژنان بە گشتی.

 

لە میانەی ٢٧ەمین فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمی کیرالا کە لە ٩ی کانوونی دووەمدا سازکرابوو، مەهناز محەممەدی دەرهێنەری ئێرانی و چالاکی مافی ژنان خەڵاتی "ڕۆحی سینەما"ی بەدەستهێنا و لەبەر ئەوەی قەدەغەکردنی گەشتکردنی لەسەر بوو بەهۆی پشتیوانی لە ڕاپەڕینی جەماوەری لە ئێران، پارچەیەک لە قژی بە پەیامێک بۆ پشتگیریکردنی ڕاپەڕینی ژنان نارد بۆ فێستیڤاڵەکە.