سنە

 

گردەکانی سنە بەشێکی گرنگ لە ناسنامە و مێژوو و ئیکۆلۆژی ئەم شارە پێکدەهێنن، ساڵانێکە چالاکوانانی ژینگەپارێزی و کەسانی هەستیار بەهای ئەم میراتە سروشتییەیان ناسیوە و هەوڵی زۆر دەدەن بۆ بوژاندنەوە و پاراستنی، بەڵام سەرەڕای هەموو ئەو هەوڵانە، ئەم چالاکوانانە بەربەستی زۆریان لەبەردەمدایە، بەهۆی نەبوونی پاراستنی یاسایی، گردەکان زیاتر بارگرانییان لەسەر دەبێت بەهۆی وەرگرتنی پشتیوانی ناڕاستەوخۆی ئەو کارانەی دەکرێن، ئەم دۆخە دەبێتە هۆی نەبوونی شوناسی مێژوویی و سروشتی سنە

 

 لێکۆڵینەوەکان دەریانخستووە کە ۲۲ گرد لە شارەکە دەتوانرێت وەک شوێنی سەوزایی و وەرزشی و کات بەسەربردن بەکاربهێنرێت، بەشێکیان بریتین لە: قوت، دان، بەعسەت، شەوبۆ، شێخ سەلام، شێخان، گەرز ڕوستەم، ڕوسی، شێخ محمد باقر، قشلاق، کەشاوەرز، جەنگەڵبانی، قوپاڵ، توس نۆزەر، پیر گەریب، تەکێ و چەمەن، فەرەیدونی، دیدگا، مەلات، ڕیڤی کار، سەنجیلی، کۆچەکەرەش، پەنچ دەر، ناسارە میرزۆرێ، پینچەر نیشتیمان.

 

 ئەم گردانە گرنگییەکی زۆری هەیە لە ڕووی بەردەوامیی ئیکۆلۆژی و دامەزراندنی پەیوەندییەک لە نێوان شار و سروشت بۆ بەکارهێنانی وەک فەزای کۆمەڵایەتی.

 

 گرنگی گرتن و پێویستی پاراستن

 ئەم گردانە لە ڕووی پێگەی جوگرافی و ئیکۆلۆژییەوە، پاشخانی مێژوویی و کولتووری، کاریگەرییەکانیان لەسەر دیمەنی شارەکان و ڕۆڵی خۆیان لە ناسنامەی ناوچەییدا، بەهای جیاوازیان هەیە، هەندێکیان لە ڕووی پاراستن و گەشەپێدانەوە لە پێشەنگدان، هەندێک لە گردەکان لە مێژوودا وەک ناوچەی نیشتەجێبوون، پەناگە، یان قەڵای بەرگری بەکارهێنراون، چ لە ڕووی مێژوویی و چ لە ڕووی کولتوورییەوە، لە ڕووی دیمەنی شارەکەوە، بەتایبەتی گۆڕەپانی ئیقبال و ئەو گردانەی کە دەڕواننە ناوەندی شار، ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە داڕشتنی ناسنامەی بینراوی سنە، جگە لەوەش ئەو گردانەی کە توانای دروستکردنی پارکی سروشتی و پشتێنەی سەوزیان هەیە دەتوانن ڕۆڵیان هەبێت لە پاراستنی ژینگە و شارنشینی بەردەوامدا.

 

 بیناسازی بێ مۆڵەت و مەترسی لەناوبردنی ژینگە

 بەداخەوە هەندێک لە گردەکان بەهۆی پێگەی ستراتیژییانەوە تووشی بیناسازی بێ مۆڵەت و تێکچوونی ژینگە دەبن، یەکێک لە نموونە هەرە سەرنجڕاکێشەکانی ئەمە گردی کۆچەکەرەشە، ئەم گردە سووڕانەوەی هەوا لە شارەکەدا ڕێکدەخات و ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە کەمکردنەوەی پیسبوون، گردی کۆچەکەرەش لە ڕووی ڕووبەری یەدەگی سروشتی و ژیانی ڕووەکی دەوڵەمەند و بیابانییەوە ئیکۆسیستەمێکی گرنگی هەیە، بەڵام گەشەسەندنی ناوچە نیشتەجێبوونەکان و خێراییە خێراکانی شارنشینی ژینگەپارێزان و خەڵکی بە هەمان شێوە ترسناکە، گردی کۆچەکەرەش لەلایەن لیژنەی پاراستنی ناوچە مێژوویی و وێرانەکانی سنەوە خراوەتە گەمارۆ و بیناسازی لەم ناوچەیەدا قەدەغە کراوە، ئەم لیژنەیە بە سەرپەرشتی ئەنجومەنی باڵای شارگەرایی و تەلارسازیی ئێران کاردەکات و لە ساڵی ٢٠١٩ لە لایەن ژینگەدۆستان و بەشێک لە دەزگاکانی حکومەتەوە دامەزراوە، ئەم لیژنەیە کە کار بۆ پاراستنی شاخ و ئاوی (سەرچاوەی ئاو) و کەوانە ئاوییەکان و دۆڵەکان دەکات، ئەرکی پاراستنی سەروەت و سامانی سروشتی لە سنە و گواستنەوەی ئەو ناوچانە بۆ نەوەکانی داهاتوو لە ئەستۆ گرتووە، بەڵام گردەکان کە بە شێوەیەکی نافەرمی لە پشتێنەی سەوزدا جێگیرکراون، هێشتا لە ژێر هەڕەشەدان، ڕەنجبەران، بەهۆی پەیوەندییە جۆراوجۆرەکانەوە، یاساکان پشتگوێ دەخەن و دەست بەسەر ئەو ناوچانەدا دەگرن، کێشەیەکی دیکە کە چالاکوانان بەردەوام ڕووبەڕووی دەبنەوە، هەڵوێستی بێباکی دەسەڵات و پشتیوانی بێدەنگی دامەزراوە گشتییەکانە، ژینگەپارێزان بەردەوامن لە ئەنجامدانی کارەکانی پاراستن، وەک چاندنی نەمام، بەڵام ڕووبەڕووی هەڕەشە و توندوتیژیی ڕەنجبەران دەبنەوە.

 

 گردی کۆچەکەرەش: هێمای بەرخۆدان

 گردی کۆچەکەرەش یەکێکە لە هێما سروشتییە بەناوبانگەکانی شاری سنە، ئەم گردە هاوشانی چیای ئەبیدەر بەشێکی دانەبڕاوە لە ناسنامەی شارەکە، بۆیە پاراستنی تەنیا پرسێکی ژینگەیی نییە، بەڵکو بە مانای پاراستنی شوناسی مێژوویی و کولتووریی شارەکە دێت.

 

 چالاکوانانی ژینگەپارێزی ساڵانێکە بۆ پاراستنی گردی کۆچەکەرەش خەبات دەکەن، بەڵام لەم دواییانەدا دروستکردنی بینای بێ مۆڵەت و داگیرکردنی زەوی بۆ جارێکی دیکە زیادی کردووە، بە وتەی چالاکوانێکی ژینگەپارێزی کە وتی: وێرانکردنی گردی کۆچەکەرەش چەند ساڵێک لەمەوبەر دەستیپێکرد، بەڵام گروپە ژینگەپارێزەکانی وەک ئێمە بە ئەنجامدانی ناڕەزایەتی پرۆسەکەیان خاوکردەوە، لە ئەنجامدا هەندێک ناوچە لە بیناسازی ئازادکران و بەشێکی گردەکە لەلایەن زانکۆوە بۆ گەشەپێدانی دارستانەکان تەرخانکرا، جگە لەوەش ئەم ناوچەیە بەشێوەیەکی یاسایی پارێزراو بوو، بەڵام لەم دواییانەدا هەندێک لە بەرژەوەندییە تایبەتەکان دەستیان بە دەستوەردان کردووە.

 

لووتبەرزی دەسەڵاتداران

 لە ماوەی مانگی ڕابردوودا ژینگەپارێزە ناوخۆییەکان و خۆبەخشەکان دارەکانی بیچ و گوێزیان لەسەر گردی کۆچەکەرەش چاندووە و هەوڵیانداوە ناوچەکە بەشداربێت لە پڕۆژەی پشتێنەی سەوزدا، بەڵام ئەم هەوڵانە لەلایەن گروپە ڕەنجەرەکانەوە پووچەڵکرانەوە و هێرش کرایە سەر چالاکوانان، بەداخەوە دەسەڵاتدارانی وەک شارەوانی سنە و ئیدارەی گەشەپێدانی شارەکان لە بەرامبەر ئەم وێرانکارییە بێدەنگن و ناڕاستەوخۆ دەبنە بەشێک لەم پرۆسەیە.

 

 ئەنجام و پەیوەندی ئاگادارکردنەوە

 ئەم ڕاپۆرتە بە پشتبەستن بە زانیاری چالاکوانانی ژینگەپارێزی ئامادەکراوە، کە بە هۆکاری ئەمنی ناویان ئاشکرا نەکراوە، گردەکانی سنە ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە پاراستنی هاوسەنگی ئیکۆلۆژی شارەکە و میراتی مێژوویی و ناسنامەی ناوچەیی، کردنەوەی ئەم شاخانە بۆ بیناسازی نەک هەر کارەساتێکی ژینگەیی دەبێت، بەڵکو کارەساتێکی مێژوویی و کولتووریش دەبێت، ژینگەپارێزان و خەڵکی ناوچەکە داوا دەکەن دەسەڵات چاکسازی یاسایی جێبەجێ بکات بۆ کۆتاییهێنان بەم وێرانکارییە و پاراستنی ئەم میراتە سروشتییە، بۆ خەڵکی شاری سنە ئەم گردە تەنها ناوچەیەکی سروشتی نییە، بەڵکو بەشێکی گرنگە لە کولتوور و شوناسی مێژوویی شارەکە. ئەگەر نەپارێزرێت، نەوەکانی داهاتوو لەو میراتە ناوازەیە بێبەش دەبن.