ئەسیم ئەحمەدی

 

کرماشان- فەریبا.ق و ستارە. ی، دوو دایکی دانیشتووی کرماشان، هەر لە یەکەم ڕۆژەکانی دووگیانییانەوە ڕووبەڕووی فشاری دەروونی و بێڕێزی بەردەوام لەلایەن هاوژینەکانیانەوە بوونەتەوە، ئەم فشارە تەنانەت دوای لەدایکبوونی منداڵەکانیان نەوەستا، ئەوەش ئاشکرایکرد کە دایکایەتی زۆرێک لە خێزانەکاندا بە پۆشراوی پێکهاتەی پیاوسالاری و چاوەڕوانییە ناڕاستەقینەکانەوە دەمێنێتەوە کە بارگرانی لەسەر ژنان دروست دەکات.

 

ڕەنگە بۆ زۆر کەس "بێ بەرهەم" وەک وشەیەکی کازۆئال دەرکەوێت کە باخەوانێک بۆ پێناسەکردنی باخەکەی بەکاری دەهێنێت، بەڵام بۆ فەریبا. ق، تەمەن ٣٢ ساڵ دانیشتووی کرماشان، هەڕەشەیەکی ڕۆژانە بوو، وتی: دوای هاوسەرگیرییەکەم، من و هاوژینەکەم ڕێککەوتین کە منداڵبوون دوابخەین تا ئەوکاتەی خوێندنەکەم تەواو دەکەم، کە دوو ساڵی ماوە، بەڵام زۆری نەخایاند، ئەوانەی لە دەوروبەرمان بوون دەستیان کرد بە چرپە چرپ و ئەوەی کە من بێ بەرهەمم، ئەم دەنگۆیانە کاریگەری لەسەر هاوژینەکەم هەبوو، ئەویش ملکەچی فشاری کەسانی دیکە بوو، هەموو ڕۆژێک ئەو دەستەواژەیەی بۆم دووبارە دەکردەوە، تۆمەتی نەزۆکی بۆ دەکردم، لەگەڵ زیادبوونی فشارەکە، هەستم کرد هیچ بژاردەیەکی دیکەم نییە جگە لەوەی زۆر زوو دووگیان ببم.

 

لە چوارچێوە پیاوسالارییە باوەکەی هاوسەرگیریدا، ژیانی فەریبا.ق کورت دەبێتەوە، بۆ ئەو تێڕوانینەی کە ژن وەک ناتەواوە بەبێ منداڵبوون، بەو بیرۆکەیە بەردەوام دەبێت کە دایکایەتی بە تەنها لە چوارچێوەی پەیوەندییەکەدا بەهای پێدەبەخشێت، ئەم بۆچوونە شکست دەهێنێت لە دانپێدانانی ژنان وەک تاکێکی سەربەخۆ و خاوەن ئاوات و توانای خۆیان، لەبری ئەوە کورتیان دەکاتەوە بۆ تەنها ئامرازێک بۆ زاوزێکردن، لە پێکهاتنی خێزاندا، ئەگەری نەزۆکی پیاو هەرگیز لەبەرچاو ناگیرێت، هەمیشە تاوانەکە دەخرێتە سەر ژنەکە، وەک ئەوەی یاسای نەنووسراوی پیاوسالاری دیکتە بکات کە تەنها بەرپرسیارێتی هەر دواکەوتنێکی دووگیانی لە ئەستۆ بگرێت.

 

ئەم دۆخە ئاشکرای دەکات کە چۆن پێکهاتە کولتووری و کۆمەڵایەتییەکان تەواوی بارگرانی بەرپرسیارێتی دەخەنە سەر ژنان، ئەمەش پێشێلکردنی ڕوونی یەکسانی ڕەگەزییە، فشاری دەروونی و کۆمەڵایەتی بەدوای خۆیدا دەهێنێت کە دەتوانێت ژیان و پەروەردە و تەنانەت تەندروستی ژن بگۆڕێت، بەڵام لە ئەم سیستەمەدا منداڵبوون مسۆگەری ئەوە ناکات کە پیاو هەست بە ڕەزامەندی یان قبوڵکردن بەرامبەر بە ژنەکەی بکات. لە زۆر حاڵەتدا دایکایەتی کە زۆرجار لە ژێر فشار یان زۆرەملێدا لەدایک دەبێت، دەبێتە سەرەتای گەشتێکی پڕ لە ترس و لۆمەکردن و سنووردارکردن، نەک هەڵبژاردنێکی ئازاد کە ڕەنگدانەوەی خواست یان ئیرادەی ژنێک بێت.

 

لەو ساتەوەی کە کۆرپەلە لەناو سکی ژندا گەشە دەکات، جەستە و ڕۆحی دەست دەکەن بە گەشتێکی گۆڕانکاری قووڵ، وەک ئەوە وایە لە دروستکردنێکی بچووکدا ژیانێکی نوێ لەناو خۆیدا پەروەردە بکات و بەشێک لە بوونەکەی بخاتە ناو بوونێکی دیکەوە کە وردە وردە شێوەی خۆی دەگرێت، ئەم ئەزموونە بێئەندازەیە کە هەردوو ڕەهەندی جەستەی و ڕۆحی لەخۆدەگرێت، وەک نهێنییەک دەمێنێتەوە بۆ ئەو پیاوانەی کە لە چوارچێوەیەکی پیاوسالاریدا بیردەکەنەوە، تێگەیشتنیان بۆیان سەختە، لەبری تێگەیشتن لەم گۆڕانکارییە بوونگەراییە، دەیگۆڕن بۆ ئامرازێکی کۆنترۆڵکردن و سنووردارکردن، بێ ئاگا لەوەی دایکایەتی ئەرکێکی سەپێنراو نییە، بەڵکو ئەزموونێکی ژیانگۆڕە کە دەتوانێت ژن بەرەوڕووی مەترسییە جەستەیی و دەروونی و کۆمەڵایەتییەکان بخاتەوە کە کاریگەرییەکانی دەتوانێت بۆ چەندین ساڵ بەردەوام بێت.

 

— فەریبا.ق وتی:هەر لە یەکەم ڕۆژەکانی دووگیانیمەوە، لەگەڵ ئەوەی جەستەم گۆڕانکارییە سروشتییەکانی بەسەردا هات، هیچ پشتیوانی و تێگەیشتنێکم لەلایەن هاوژینەکەمەوە نەدۆزیەوە، بەڵکو دەستی کرد بە ڕەخنەگرتن و تاوانبارکردنم، وشەی بێڕێزی وەک "قێزەون"ی بەکارهێنا بۆ پێناسەکردنی بارودۆخم، لەگەڵ گەشەکردنی کۆرپەلەکە لە سکمدا و پێویستی بە خۆراک بوو، سروشتی بوو کە خواردنم زیاد بکەم و جەستەم بگۆڕێت، بەڵام هاوژینەکەم چاوەڕێی ئەوەم دەکرد هەست بە دڵ تێکەلبوون نەکەم، کێشم زیاد نەکات، وەک ژنێکی ڕەسەن و خاوەن ماڵێکی تەواو بمێنمەوە، پێم وابوو هەڵوێستەکەی دوای لەدایکبوونەکە دەگۆڕێت، بەڵام بەهۆی ئەو کشانە و کێشە زیادەیەی کە دوای منداڵبوون هێشتبوومەوە تەنانەت لەکاتی شیرپێدانیشدا، پێی دەوتم لەبەردەمیدا شیر نەدەم بە منداڵەکە چونکە نەیدەویست گۆڕانکاریەکانی جەستەم ببینێت.

 

ئەم ئەزموونە حاڵەتێکی گۆشەگیر نییە، بەڵکو ڕەنگدانەوەی ئەو فشارە کۆمەڵایەتی و کولتوورییەیە کە لەسەر جەستەی ژن لە کاتی دووگیانی و دوای منداڵبووندا دادەنرێت، کۆمەڵگەیەک کە جوانی ژن لە پێوەرە تەسک و ڕووکەشەکاندا قەتیس دەکات، ڕۆڵی گرنگی ژن لە دایکایەتی و چاودێریکردنی منداڵدا پشتگوێ دەخات، ئەم شێوازە ڕەفتارانە زاڵبوونی ڕوانگەیەکی پیاوسالاری ئاشکرا دەکەن کە جەستەی ژن لە سەرچاوەیەکی ژیانەوە دەگۆڕێت بۆ ئۆبژەی بڕیاردان و هەڵسەنگاندن، بارگرانی دەکاتە سەری بە سەختی دەروونی و جەستەیی کە کەسانی دیکە نەیانبینن.

 

دیاریکردنی بەهای ژن بەپێی پێوەرێکی جوانکاری یەکێکە لەو چەشنە ڕەگەزییە چەقبەستووانەی کە لە کۆمەڵگەدا چەسپاوە، شێوازێک کە ژنان لە وێنەی ئەو بوونەوەرانەدا قەتیس دەکات کە بۆ دڵخۆشکردنی پیاوان و پاراستنی سیمای دەرەوەیان بوونیان هەیە، نەک وەک تاکێکی سەربەخۆ بە توانا و بەهای مرۆڤایەتی خۆیان بیانناسێت، ئەم ڕوانگەیە ژن لە مافی هەڵبژاردنی ڕێگای خۆی لە ژیاندا زەوت دەکات و لە بازنەی فشارە دەروونی و کۆمەڵایەتییەکان دەیخاتە تەڵەوە.

 

ستارە.ی، دایکێک کە منداڵەکەی تەنها سێ مانگە، وتی: نۆ مانگ لە دووگیانی لەگەڵ ئازارەکانی و گۆڕانکارییە جەستەییەکان، دواتر شەوانی درێژ شیرپێدان و مانەوە لەگەڵ منداڵێک کە بەردەوام کێشەی تەندروستی یان کێشەی دیکە دەبێت، وا دەکات دایکەکە خۆی بخاتە دواهەمین لیستی پێویستیەکان، ئێمەی ژنان هەموو ئەم بارگرانییانە زۆرجار بە تەنها و بەبێ هیچ پاڵپشتییەک لەلایەن خۆمانەوە هەڵدەگرین هاوژینەکان لە کۆتاییدا لەبری قەدرزانی، تەنها نیگای ڕەخنەگرانە لەو پیاوانە دەبینین کە قوربانیدانەکانمان نابینن.

 

لە درێژەی قسەکانیدا وتی، "کاتێک ژنێک بە درێژایی دووگیانیەکەی تەنها چوار کاتژمێر لە ڕۆژێکدا دەخەوێت، سروشتییە کە بازنەی ڕەش لە ژێر چاوەکانیدا دەربکەوێت یان کاتێکی نەبێت بۆ ئەوەی ئاگاداری ڕوخساری بێت. لەگەڵ ئەوەشدا، هاوسەرەکەم بەردەوام پێی دەگوتم، 'وەک دایکانی تر مەبە؛ جوان و سەرنجڕاکێش بمێنەرەوە بۆ من.' بەڵام ڕاستییەکە ئەوەیە، ژن مرۆڤە، نەک ساحیرێک کە هەمیشە بتوانێت جوان بێت لەکاتێکدا... لە هەمان کاتدا دایکی قوربانیدەر و خاوەن ماڵێکی ماندوو نەناس بوون”.

 

چیرۆکی ژنانی وەک فەریبە ق. و سێتارە ی.، بە ڕوونی ئەو چەشنە ڕەگەزییە کۆنەپەرستانە و ئەو توندوتیژییە دەروونییە شاراوەیە ئاشکرا دەکەن کە ژنانی دووگیان و دایکە تازەکان لەناو زۆرێک لە خێزانەکاندا بەرگەی دەگرن. توندوتیژییەکە کە ژنان لە پێناو سەقامگیریدا ناچارن قبوڵیان بکەن، لەبری ئەوەی ڕووبەڕووی ڕەگ و ڕیشەی ئەم کارانە ببنەوە، خۆیان تاوانبار دەکەن.

لە کۆتاییدا ژنان درک بەوە دەکەن کە لە پشت ئەم حوکمانانەوە سیستەمێک هەیە بە ناوی "پیاوسالاری"، سیستەمێک کە دزە دەکاتە ناو هەموو وردەکارییەکەوە بۆ دووبارە بەرهەمهێنانەوەی ستەمکاری ژنان بە شێوازی نوێ و بە زمانێکی نوێ، دڵنیای دەدات کە کاریگەرییەکانی لە ژیانیاندا ئامادەیی دەمێنێتەوە بەبێ گوێدانە گۆڕانی بارودۆخەکان.

 

لە درێژەی قسەکانیدا وتی: کاتێک ژنێک بە درێژایی دووگیانیەکەی تەنها چوار کاتژمێر لە ڕۆژێکدا دەخەوێت، سروشتییە کە بازنەی ڕەش لە ژێر چاوەکانیدا دەربکەوێت یان کاتێکی نەبێت بۆ ئەوەی ئاگاداری ڕوخساری بێت، لەگەڵ ئەوەشدا، هاوژینەکەم بەردەوام پێی دەوتم: وەک دایکانی تر مەبە، جوان و سەرنجڕاکێش بمێنەرەوە بۆ من، بەڵام ڕاستییەکە ئەوەیە، ژن مرۆڤە، نەک جادووگەرێک کە هەمیشە بتوانێت جوان بێت لە هەمان کاتدا دایکی قوربانیدەر و خاوەن ماڵێکی ماندوو نەناس بێت.

 

چیرۆکی ژنانی وەک فەریبا.ق و ستارە. ی، بە ڕوونی ئەو چەشنە ڕەگەزییە کۆنەپەرستانە و ئەو توندوتیژییە دەروونییە شاراوەیە ئاشکرا دەکەن کە ژنانی دووگیان و دایکە تازەکان لەناو زۆرێک لە خێزانەکاندا بەرگەی دەگرن، توندوتیژییەکە کە ژنان لە پێناو سەقامگیریدا ناچارن قبوڵیان بکەن، لەبری ئەوەی ڕووبەڕووی ڕەگ و ڕیشەی ئەم کارانە ببنەوە، خۆیان تاوانبار دەکەن.

لە کۆتاییدا ژنان درک بەوە دەکەن کە لە پشت ئەم بڕیانەوە سیستەمێک هەیە بە ناوی "پیاوسالاری"، سیستەمێک کە دزە دەکاتە ناو هەموو وردەکارییەکەوە بۆ دووبارە بەرهەمهێنانەوەی ستەمکاری ژنان بە شێوازی نوێ و بە زمانێکی نوێ، دڵنیای دەدات کە کاریگەرییەکانی لە ژیانیاندا ئامادەیی دەمێنێتەوە بەبێ گوێدانە گۆڕانی بارودۆخەکان.