سەرپیل سافوملو

 

ئیستەنبوڵ-بانگەوازی ڕێبەری گەلی کورد عەبدوڵا ئۆجالان بۆ "ئاشتی و کۆمەڵگەیەکی دیموکراتی" دەرگای سەردەمێکی نوێ لە تورکیا کردەوە. داواشی کرد کۆنگرەی پەکەکە ببەسترێت، جەختی لەسەر دانانی چەکەکانی هەموو تاقمەکان کردەوە، تەڤگەرەکە کە وەڵامی ئەو داخوازیانەی دایەوە، هەڵبوەشێتەوە.

 

پێشهاتەکانی تورکیا چاوەڕوانی گشتییان بەرزکردەوە، لەگەڵ پرسیاری "دەوڵەت چۆن مامەڵە دەکات؟" لەکاتێکدا حکومەت لێدوانی سەبارەت بە پێکهێنانی لیژنەیەکی پەرلەمانی لەسەر ئەو بابەتە بڵاوکردەوە، سەرنجی لەسەر پاکێجی دەیەمی دادوەری بوو.

 

جارێکی تریش پرسیاری "پەرلەمان چی دەکات بۆ ئاشتی؟" بەرزکرایەوە. بەڵام پاکێجەکە زۆر کەمتر لە چاوەڕوانییەکانی گشتی لە پەرلەماندا تێپەڕی. گفتوگۆکان باسیان لە ئازادکردنی زیندانیانی سەختی نەخۆش و یەکسانکردن لە سیستەمی سزادان و مافی هیوا و چەندین بابەتی دیکەدا کرا. لەگەڵ نزیکبوونەوەی پشووی جەژن، هیوای مژدە هەبوو، بەڵام ئەم چاوەڕوانییانە بە بێ هیوای کۆتایی هات.

 

ئایا نەبوونی ئەم بڕگانە لە پاکێجی دادوەریدا بەو مانایەیە کە ناتوانرێت هیچ ڕێوشوێنێک بگیرێتەبەر؟

بەگوێرەی شارەزایانی یاسایی و سیاسی، هەروەها یاساکانی تورکیا و ڕێککەوتنە نێودەوڵەتییە واژۆکراوەکان، نەبوونی ئەو بڕگانە لە پاکێجی دادوەریدا کاریگەری لەسەر هیچ کارێک نابێت. شارەزایانی یاسایی ئاماژەیان بەوە کردووە کە چاوەڕوانییەک هەیە کە هەموارکردنەکانی پەیوەست بە زیندانیانی سەختی نەخۆش لە پاکێجەکەدا جێگیر بکرێن، بەڵام جەختیان لەوە کردەوە کە تەنانەت بەبێ ئەم هەموارکردنانەش دەتوانرێت هەنگاو بنرێت.

 

بە وتەی شارەزایانی یاسایی، یاساکانی ئێستا لە ئێستاوە باس لەوە دەکەن کە ئەو زیندانیانەی کە نەخۆشییەکی سەختیان پشتڕاست کراوەتەوە ناتوانرێت لە زیندانەکاندا بمێننەوە. بۆیە هەر هەنگاوێک بەو ئاراستەیە بگیرێتەبەر بە بەشێک لە پرۆسەی بەهێزکردنی دیموکراتی لە چوارچێوەی یاساییدا دادەنرێت.

 

لە هەڵسەنگاندنی خۆیدا بۆ پاکێجەکە، بێریتان گونەیش ئاڵتین، پەرلەمانتاری پارتی دێم کە بەشداری لە کۆبوونەوەکانی لیژنەی داددا کرد لەسەر پاکێجی دەیەمی دادوەری، جەختی لەسەر پێویستی تاوتوێکردنی پاکێجەکە لە چوارچێوەی پرۆسەی سیاسی بەردەوامدا کردەوە.

 

"دەتوانرێت هەنگاوەکان بگیرێتەبەر تەنانەت بەبێ هەموارکردنەوەی یاسایی"

بێریتان گونەیش ئاڵتین ڕایگەیاند کە پرسی زیندانییە نەخۆشەکان نوێنەرایەتی کەیسێکی نائاسایی دەکات، پێویستی بە دوو ڕێبازی هاوتەریب هەیە.

یەکەم: چوارچێوەی یاسایی هەنووکەیی ڕێگە بە کردەوەی خێرا دەدات لە بارودۆخی نائاساییدا، دڵنیابوون لەوەی کە زیندانییە نەخۆشە سەختەکان دەتوانن بە شێوەیەکی کاریگەرتر مافەکانیان بەکاربهێنن، بەپێی یاسا نیشتمانییەکان و ڕێککەوتنە نێودەوڵەتییە پابەندکەرەکان.

دووەم: هەموارکردنەوەی یاسایی گشتگیر پێویستە. پاکێجێکی دادوەری ئەگەری دەتوانێت هەنگاوێکی گرنگ بێت، بەڵام یاساکانی ئێستاش دەبێت بە تەواوی جێبەجێ بکرێن، لەگەڵ هەموارکردنی زیادە.

 

جەختیشی لەوە کردەوە کە هەڵبژاردنی نێوان هەموارکردنەوەی یاسایی و جێبەجێکردن پێویست نییە، بەڵکو دەبێت ڕێبازێکی "چارەسەری بەپەلە ئەمڕۆ و سبەی چاکسازی هەمیشەیی" بگیرێتەبەر بۆ ئەوەی دادپەروەری بەدەستبهێنرێت. ئەو بانگەوازە بۆ ئاشتی و کۆمەڵگەیەکی دیموکراتی کە ڕێبەری گەلی کورد عەبدوڵا ئۆجالان لە ٢٧ی شوباتدا دەستیپێکرد، دەبێت لە چوارچێوەیەکی مێژووییدا تێبگەین، بە ڕوونی پەیوەست بکرێت بە ڕاستی ئینکاری ناسنامەی کوردەوە کە ١٠٠ ساڵە بەردەوامە.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، کورد لە ئەنجامی سەدەیەک دەستبەسەرداگرتنی مافەکانی و نکۆڵیکردن لە بوونیان و ئاسمیلەکردنی زۆرەملێ، خۆی لە دۆخێکی بەرخۆدانی هەمەلایەنەدا بینیەوە و ئەم بەرخۆدانەش هۆکاری خۆی هەیە. ئەم خۆڕاگرییە، پراکتیزەی سەرکوتگەرانە و دەرئەنجامە بەرجەستەکراوەکان سەریان هەڵداوە، وەک دەستگیرکردنی زیندانیانی سیاسی، سووتاندنی گوندەکان، دەستبەسەرکردنی کەسانی نەخۆش لە زیندانەکان، سەرکوتکردنی سیاسەتی دیموکراتی و تاوانبارکردنی چالاکییە سیاسییە دیموکراتیەکان. ئەمانە تەنها بەشێکن لە دیارترین نیشاندەرەکانی ئەم سەرکوتکردنە.

 

"چاوەڕوانیەکان جیاواز بوون"

ئاماژەی بەوەشکرد، هۆکارەکان و پەرەسەندنی پرسی کورد بووە هۆی بەرخۆدان و خەباتی کورد، بەڵام دەوڵەت ئەو خەباتەی بە تاوان زانی و ئەنجامە بەرجەستەکانی لێکەوتەوە. وتی: ئەمڕۆ هەزاران زیندانی سیاسی هەن، لەگەڵ هەزاران زیندانی نەخۆش و نەخۆشی سەخت. ئەوان هۆکاری پرسی کورد نین، بەڵکو دەرئەنجامەکەین. ئەوان وەک دەرئەنجامی ڕاستەوخۆی خەباتەکە سەریان هەڵدا، کە پرسەکەی زیاتر ئاڵۆزتر کرد. ئەم ئەنجامانە ڕەنگدانەوەی هەوڵەکانی سەرکوتکردنی خەباتی بەردەوامە لە دژی سیاسەتەکانی ئینکاری کە بۆ ماوەی سەدەیەک بەردەوامە. بۆیە هەموارکردنەوەی یاسای سزادان بەشێکە لە پرسی کورد.

 

دووپاتی کردەوە کە دیموکراتیزەکردنی کۆماری تورکیا و دامەزراندنی بنەمای هاوڵاتیبوونی یەکسان دەبێتە هۆی نەهێشتنی ڕەگ و ڕیشەی ئەم پرسە سەدە ساڵەیە. وتی: بە تێڕوانین لە دۆخی ئێستا، کە گفتوگۆکان سەبارەت بە ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتی بەڕێوەدەچن، چاوەڕوانییەکانمان لە پاکێجی دەیەمی دادوەری جیاواز بوون، هەروەک چۆن چاوەڕوانییەکانی کۆمەڵگەش جیاواز بوون.

 

"لەگەڵ ڕۆحی پرۆسەکەدا ناگونجێت"

داوای سیستمی سزای دادپەروەرانە و ئازادکردنی زیندانیانی سیاسی ساڵانێکە داوایەکی کۆمەڵگەیە و لەم دواییانەشدا بووەتە بابەتی گفتوگۆی گشتی دوای لێدوانی بەرپرسانی حکومەت و وەزارەتی داد.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، لە کۆتاییدا سەرەڕای وروژاندنی ئەم داواکاریانە لە هەموو قۆناغەکانی گفتوگۆکانی پەرلەماندا، ئێمە ڕووبەڕووی پاکێجێکی دادوەری بووینەوە کە لە ئاست چاوەڕوانییەکانی کۆمەڵگەدا نەبوو و هاوتەریب نەبوو لەگەڵ ڕۆحی پرۆسەکە. ئەم پاکێجە ئازادی بۆ زیندانیانی نەخۆش یان سیاسی نەگەیاند، ئایندەیەکی یەکسان و ئازادی بۆ منداڵان دابین نەکرد، هاوتەریب نەبوو لەگەڵ ئایدیالی خوازراو بۆ ئاشتی.

 

"دۆخەکە پەیوەستە بە پرسێکی دیموکراتییەوە"

بێریتان گونەیش ئاڵتین جەختی لە بەهێزکردنی پاکێجی دادوەری کردەوە و ئاماژەی بەوەدا کە پاکێجی دادوەری بە شێوەی ئێستای پێویستی کۆمەڵگە یان سیستەمی دادوەری دابین ناکات. وتی: دەستبەسەرکردنی زیندانیانی سیاسی یان نەخۆش لە بارودۆخێکی هاوشێوەی بارمتەدا پرسێکی ڕاستەقینەیە لە ڕێزگرتن لە بنەماکانی دیموکراتی و سەروەری یاسا لە تورکیا و دەبێتە هۆی وەرینی بەرچاوی ئەو بەهایانە.

 

جەختی لەوە کردەوە کە ڕاگرتنی زیندانیانی نەخۆش لە زیندانەکاندا پێشێلکارییەکی یاساییە، جێبەجێکردنی ئەو ئەرکانەی لە جاڕنامەی جیهانی مافەکانی مرۆڤ و دەستووردا هاتووە، دڵنیابوون لە ئازادکردنی زیندانیانی نەخۆش بەبێ جیاوازی، تەنها پێویستی بە چەند هەموارکردنێکی یاسایی سادە هەیە.

 

ڕوونیشیکردەوە کە گەیشتن بەم کارە بە کردەوە دەربڕینی بەڕێوەبردنی سیاسییە بۆ ئاشتی و کۆمەڵگەیەکی دیموکراتی، وتی: ئەم بابەتە لە بنەڕەتدا پەیوەستە بە پرسی دیموکراتی و نکۆڵی لە ناسنامەی کورد و خودی پرسی کوردەوە. بۆیە چارەسەرکردنی ئەم پرسەیە لە ڕێگەی ڕێبازێکی گشتگیری دیموکراتییەوە کاریگەری لەسەر هەموو بوارەکان دەبێت.

 

بێریتان گونەیش ئاڵتین لە کۆتایی قسەکانیدا وتی: تورکیایەکی دیموکراتی کە نکۆڵی لە بوونی کورد، زمانەکەی و کولتوورەکەی نەکات، لەسەر بنەمای هاوڵاتیبوونی یەکسان بێت، بەشداری دەکات لە دۆزینەوەی چارەسەر لە سیستەمی دادوەری، ئابووری، ماف و ئازادییەکان، مافی کولتووری، پەروەردەی زمانی دایکی، بابەتی فرەڕەهەندی دیکە.