حەنان حارت 

 

مەغریب ـ گۆڕانکارییەکانی شارەکان پرسیارێکی بنەڕەتی سەبارەت بە دادپەروەری شوێنی گشتی و ئەگەری دابینکردنی ژینگەیەکی سەلامەت و گشتگیر بۆ ژنان دەوروژێنن. لە کاتێکدا شارەکان گەشە دەکەن، سنووردارکردنی کۆمەڵگە بەردەوامە لە سنووردارکردنی ئازادی جووڵە و بەشداریکردنی ژنان، ئەمەش وایکردووە ئەم پرسە ببێتە جێگەی سەرنجی سەرەکی لە بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی دادپەروەرانەتردا.

 

لەناو فراوانبوونی خێرای شارەکانی مەغریبدا، پرسی شوێنی گشتی دادپەروەرانە هێشتا زەختە. ئایا شەقام و پارک و ئیمکاناتەکانمان بۆ ئەوە دانراون کە ژنان لە باوەش بگرن و سەلامەتی و بەشداریکردنیان مسۆگەر بکەن؟

یان شارەکان هێشتا بە عەقڵیەتێکەوە بەڕێوەدەبرێن کە ژنان و بەتایبەت گروپە لاوازەکان بەدەر بکات.

 

نادیە بنمەسعود (ناوێکی ساختە)، ژنێکی تەمەن چلەکان، لەسەر کورسییەک لە پارکێکی دار البيزا دانیشتبوو، هەوڵی دەدا چێژ لە ساتێکی بێدەنگی وەربگرێت دوور لە قەرەباڵغی و قەرەباڵغی ڕۆژەکەی. تەنها چەند خولەکێک تێپەڕی تا بڕیاریدا شوێنەکە بەجێبهێڵێت. کاتێک لێمان پرسی بۆچی، لە وەڵامدا وتی: چاوەکان بەردەوام بەدوای مندا دەگەڕێن، تەنانەت کاتێک کەس ڕاستەوخۆ قسەم لەگەڵ ناکات. کەسانێک هەن بە دەنگی بەرز قسە دەکەن، زمانی قێزەون و هێرشبەرانە بەکاردەهێنن، وەک ئەوەی بوونی من نەبینراو بێت یان وەک ئەوەی مافی ئەوەم نەبێت لەوێ بم.

 

زۆرێک لە ژنانی مەغریبی ئەزموونێکی هاوشێوەی نادیە بنمەسعود ئەزموون دەکەن، هەست دەکەن کە بوونیان لە شوێنی گشتیدا بە سنووردارکردنی نەوتراو دەورە دراوە، کە پێویستە بێدەنگ بن و بەلایدا تێپەڕن، وەک ئەوەی ئەم مافە مەرجدار بێت بە مەرجی نەنووسراو، ئەمەش وا دەکات جووڵە لە شوێنی گشتیدا ئەزموونێکی دڵەڕاوکێی و سنووردارکەر بێت.

 

 

هەروەها شەقام و قاوەخانە و پارکەکان دەبنە شوێنی دڵەڕاوکێ، مەرج نییە لەبەر مەترسییەکی بەرجەستە، بەڵکو لەبەر ئەوەی خودی کەشوهەواکە بۆ ئاسوودەیی ئەوان دانەنراوە، بەهۆی کاتەکانی ڕۆژ و سروشتی جل و بەرگ و نۆرمەکانی کۆمەڵگە سنووردارە.

 

هەڵاواردنی نەرم

زمانی پووچ و گاڵتەجاڕی سێکسی و زمانی سووکایەتیکردن، تەنانەت ئەگەر ڕاستەوخۆ ئاراستەی ژنان نەکرێت، کاریگەرییەکی قووڵیان لەسەر هەستی سەلامەتی و ڕێزگرتنیان هەیە. پرسەکە تەنها لە هەراسانکردندا نییە، بەڵکو لە کولتوورێکی کۆمەڵایەتیشدایە کە وتاری گشتی توندوتیژی هێمای دژ بە ژنان تێیدا بەشدارە بەبێ هیچ شەرمەزاکردنێک شەرعیەت دەدات.

 

بەم شێوەیە شوێنی گشتی دەبێتە ناوچەیەکی ترس و سانسۆر، درێژەدان بە وەدەرنانی نەرم و نەبینراو کە پاڵ بە زۆرێک لە ژنانەوە دەنێت، بێدەنگ بن یان پاشەکشە بکەن، هەڵسوکەوتەکانیان لەگەڵ ڕاستییەکدا دەگونجێنێت کە وریایی بەردەوام بەسەریاندا دەسەپێنێت، تەنها لەبەر ئەوەی ژنن.

 

شوێنی نادادپەروەرانە

داتاکانی ژنانی نەتەوە یەکگرتووەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە ٦ لە ١٠ ژن لە مەغریب تووشی هەراسانکردن بوون لە شوێنی گشتیدا. ئەم ڕاستییە جووڵە و بەشداریکردن مەترسیدار دەکات، زۆرێک هان دەدات شێوازی ژیانیان بگۆڕن بۆ ئەوەی خۆیان لە ئەزموونێکی زەلیلکەر بەدوور بگرن.

 

خەدیجە دوبلال، پێشەنگی کۆمەڵەی ئەبنا بیلادی بۆ گەشەپێدانی کۆمەڵایەتی و ژینگەیی وتی: کاتێک شارێک بە عەقڵیەتی پیاوانە دیزاین دەکرێت، گۆڕەپان و شەقامەکان دەبنە شوێنی نائاسایش. وەشانی ئێستای شارەکە پێداویستییەکانی ژنان بە تایبەت ئەوانەی لە گروپە لاوازەکانەوە هاتوون دابین ناکات، دان بە ڕۆڵی کۆمەڵایەتی و ئابووریی ئەواندا نانێت. شوێنی گشتی بە پلەی یەکەم بۆ جێگیرکردنی پیاوان داڕێژراون، بەبێ ئەوەی ژنان وەک گروپێک لەبەرچاو بگیرێن کە پێویستی جیاوازیان هەیە.

 

مەغریبیش لەوە بێبەری نییە

ئاماژەی بە ئەزموونەکانی کۆڵۆمبیا و سوید کرد کە نیشانیان دا چۆن دیزاینکردنی شارە دادپەروەرەکان دەتوانێت جیاوازی دروست بکات بە بەشداریکردنی ژنان لە بڕیاردان، پێشخستنی گواستنەوەی سەلامەت و دابینکردنی ئاسانکاری گشتی کە ڕۆڵی ژنان لەبەرچاو بگرێت. ژنانی خاوەن پێداویستی تایبەت، لە بەرامبەردا دوو هێندە دەرکردن لە شوێنی گشتی ڕووبەڕووی دەبنەوە بەهۆی نەبوونی ژێرخانی گونجاو و کەمی ئاسانکارییەکان کە پێداویستییە تایبەتەکانیان دابین بکەن. شاری ئێستا کراوە نییە بۆ هەموو کەسێک، ژنانی خاوەن پێداویستی تایبەت لەگەڵ جووڵە و دەستڕاگەیشتن بە پارک و دامەزراوە گشتییەکان پرسیان هەیە، ئەمەش گۆشەگیرییان زیاتر دەکات، بەشداریکردنیان لە ژیانی کۆمەڵایەتیدا سنووردار دەکات.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەگەر ژنان بەگشتی بەدەست پەراوێزخستنەوە دەناڵێنن، ئەوا ژنانی خاوەن پێداویستی تایبەت لەناو پەراوێزخستندا بەدەست پەراوێزخستنەوە دەناڵێنن.شار تەنها پلاندانانی شار نییە، بەڵکو کولتوور و هەڵسوکەوت و سیاسەتیشە. ئەگەر ژنان بە پاشخانە هەمەچەشنەکانیانەوە لە دیزاینەکەیدا تێکەڵ نەکرێن، ئەوا شارەکە وەک شارێک دەمێنێتەوە تەنها بۆ پیاوان. ئێمە ئاواتەخوازین شارێک بێت کە هیچ کەسێک بەدەر نەکات لەسەر بنەمای ڕەگەز یان چین، چونکە یەکسانی شوێن مەرجێکی بنەڕەتییە بۆ کۆمەڵگەیەکی دیموکراتی.

 

ژنانی نەبیندراو

بوشرا عەبدو، پێشەنگی کۆمەڵەی تەحەدا بۆ یەکسانی و هاوڵاتیبوون جەختی لەوە کردەوە کە شوێنی گشتی مەغریب بە عەقڵیەتی پیاوانە بەڕێوەدەبرێت، سەرەڕای بوونی ڕۆژانەی ژنان لەوێ. ئەم ئامادەبوونە بە وریایی دەورە دراوە، بەتایبەتی شەوانە یان بەیانی زوو، کە ڕووبەڕووی جۆرەها توندوتیژی هێمای و جەستەیی دەبنەوە.

 

لە درێژەی قسەکانیدا وتی: تەنانەت سەرەتاییترین مافەکانیش، وەک پشوودان لە پارکێکدا یان بەکارهێنانی دەستشۆرێکی گشتی، دەگۆڕدرێن بۆ ئەزموونێکی زەلیلکەر، پڕن لە نیگایەکی چەقۆکێش یان نەبوونی ژێرخانی تەواو. ئاماژەی بە دۆخی نالەباری ژنە فرۆشیارانی سەر شەقامەکان کرد، کە لە بارودۆخێکدا کاردەکەن کە هەڕەشە لە کەرامەتیان دەکات، بەبێ هیچ پارێزگارییەک بەرەوڕووی توندوتیژی زارەکی و جەستەیی دەبنەوە.

 

جەختی لەوە کردەوە کە کاتی ئەوە هاتووە بە ڕاستی بیر لە سیاسەتی شارەکان بکرێتەوە کە کەرامەتی ژنان لە دڵی نیگەرانییەکانیاندا دادەنێن، شوێنی ڕووناک و سەلامەت، دامەزراوە گشتیەکان، نەمامگە، پەناگە و ناوەندی گوێگرتن. ئاماژەی بەوەشکرد، شوێنی گشتی دۆمەینی تایبەتی هیچ کەسێک نییە، بەڵکو مافێکی بەکۆمەڵە کە دەبێت کەرامەت بۆ هەمووان و ژن و پیاو گەرەنتی بکات.