رەفیف ئیسلیم

 

غەززە-ئەو ژنانەی لە کەرتی غەززە هاوژینەکانیان لەدەستداوە، شەڕی سەرپەرشتیکردن لەگەڵ بنەماڵەی هاوژینە کۆچکردووەکەیان ئەنجام دەدەن، ئەم سەختییانە لەوە زیاتر دەبن کە پەیوەندی نێوان دایک و بنەماڵەی باوک لە پێش شەڕەوە بەهۆی ناکۆکیەکانەوە تێکچووە، ئەمەش وادەکات ١٤ هەزار ژن و منداڵەکانیان لە بارودۆخێکی سەختدا بژین، تەنانەت بۆ چەند خولەکێک لە بینینی یەکتریش بێبەش دەبن.

 

مەها ئەحمەد کە ناوێکی خوازراوە، وێنەی منداڵەکەی بەدەستەوەیە و دەگری کاتێک بۆ ئاژانسەکەمان ڕوونی دەکاتەوە، چەند مانگێکە تاکە منداڵەکەمم نەبینیوە، وەک چۆن باپیرەی لە یەکەم مانگ دوای مردنی باوکی لە کاتی جینۆسایدی بەردەوامدا لە منی وەرگرتووە، کە باپیرە مەرجی ئەوەی دابوو کە هاوسەرگیری لەگەڵ برای هاوژینەکەی بکات بۆ ئەوەی بگەڕێتەوە و لەگەڵ خێزانەکەدا بژی، بەڵام ئەو ڕەتیکردەوە و مافی خۆی دەربڕی کە منداڵەکەی بە تەنیا پەروەردە بکات و ئامادەنەبوو هاوسەرگیری لەگەڵ کەسی دیکەدا بکات.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، لەو ساتەوەختەوە مامەڵەی خێزانی هاوژینەکەی لەگەڵیدا گۆڕانکاری بەسەردا هاتووە، ئەو چاودێریەی کە لە دوای مردنی هاوژینەکەیەوە پێشکەشیان کردبوو، هەر جارێک لەگەڵیان کۆدەبووەوە، دەگۆڕا بۆ سووکایەتیکردن و هاوارکردن، ئەمەش گەیشتە لوتکە، بە زۆر منداڵەکەیان لێ وەرگرت، مافی سەرپەرشتیکردنی هەیە، بەڵام دەسەڵاتی جێبەجێکردن لە کوێدایە بۆ جێبەجێکردنی بڕیارەکە ئەگەر فەرمانی دادگا بەدەستبهێنێت؟

 

لە چیرۆکێکی تردا، تەهانی محمد ناوی خوازراو ژنێکە کە هاوژینەکەی لە کاتی شەڕی کەرتی غەززەدا مردووە بە تەنیا جێی هێشتووە، خێزانی هاوژینەکەی بەتەنیا جێیان هێشتووە، ڕەتیانکردەوە بژێوی منداڵەکان دابین بکەن، تەنانەت نانێکیشیان بۆ بهێنن، ناچار بووە بچێتە دامەزراوەکان و ناوی منداڵەکان تۆمار بکات، دەستیکردووە بە وەرگرتنی هاوکاری کەم، هەندێکجار خواردن و هەندێکجاریش جلوبەرگ، ئەو و منداڵەکانی لەڕادەبەدەر دڵخۆش بوون چونکە لەگەڵ یارمەتییەکە کاردەکرد.

 

بەڵام بە وتەی تەهانی محەمەد، داپیرە کە ئەو بابەتەی بیستووە، دڵخۆش نەبووە، پێداگری لەسەر ئەوە دەکرد کە بە زۆر منداڵەکان ببات و مانگانە تەنها جارێک ڕێگەی پێبدات بیانبینێت، سەرەڕای داواکاریان بۆ ئەوەی دوای لەدەستدانی باوکیان ڕێگەیان پێبدرێت لەگەڵ دایکیان بمێننەوە، بەڵام گریانەکەیان هیچ سوودێکی نەبوو، لە چەند ڕۆژی دوای ڕووداوەکەدا، تەهانی محەمەد دڵنیابوو کە داپیرە دەیەوێت دەست بەسەر ئەو هاوکارییە نەختینە کەمەدا بگرێت.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، ئەو منداڵانە لەلایەن خێزانی باوکیانەوە مامەڵەی خراپیان لەگەڵ دەکرێت و برسی دەکرێن، بەتایبەتی بە لەبەرچاوگرتنی قەیرانی خۆراکی ئێستا کە ڕووبەڕووی شارە گەمارۆدراوەکە بووەتەوە، ئەگەر لەگەڵی بوونایە، هەموو هەوڵێکی دەدا بۆ ئەوەی ڕۆژانە لانیکەم یەک نانیان بۆ دابین بکات، هەروەها کاتێک ئاڵەنگارییان دەکەن یان ئارەزووی گەڕانەوەیان بۆ ژیان لەگەڵ دایکیان دەردەبڕن، تووشی توندوتیژی دەبن، بێدەسەڵاتە و نازانێت چی بکات و چۆن پرسەکە لەگەڵ داپیرە چارەسەر بکات.

 

سەماح عاشور، پارێزەری ناوەندی فەڵەستینی بۆ مافەکانی مرۆڤ، ئاماژەی بەوەدا کە شەڕەکە کاریگەری لەسەر ژنان و منداڵان هەبووە، ژمارەی بێ هاوژین و بێ باوکان زیادی کردووە، ئەمەش کاریگەری بەرچاوی لەسەر کارەکانی دادگاکانی شەریعەت لە کەرتی غەززە هەبووە، لە سەرەتای شەڕدا بە تەواوی داخراو بوون و کاریان نەبوو  بەڵام لەگەڵ پێویستی ژنان بۆ بەدەستهێنانی بەڵگەنامەی یاسایی وەک ڕێکەوتنی هاوسەرگیری و جیابوونەوە، ئەم دادگایانە بەشێکیان دەستیان بە کارەکانیان کردووەتەوە.

 

دەستپێکردنەوەی کاری دادگا پەیوەندی بەو بابەتانە هەیە کە پەیوەندییان بە بەڵگەنامەکانی شەرعەوە هەیە، وەک دەرکردنی سەرپەرشتیکردن، بریکارنامە، میرات، بێ هاوژینبوون، نەفەقە و بەڵگەنامەکانی سەرپەرشتیکردن، بەڵام نوێنەرایەتی دادوەری تا ئەمڕۆش بە هەڵپەسێردراوی ماوەتەوە، یەکێک لەو پرسانەی کە ئەمڕۆ ڕووبەڕووی ژنان دەبێتەوە، نەتوانینی پارەی ئەو مامەڵانە بدەن، هەربۆیە ڕۆڵی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی لە ناوەندی فەڵەستینی بۆ مافەکانی مرۆڤ لە پێدانی کرێ و وەرگرتنی کرێ بۆ ئەو گروپە لاوازانەدا دیار بووە.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، نەبوونی دەسەڵاتی جێبەجێکردن بۆ جێبەجێکردنی بڕیارەکان پرسێکی دیکەیە کە ڕووبەڕووی بێ هاوژینەکان دەبێتەوە، سەرەڕای بەدەستهێنانی بڕیارێکی بڕوانامەدار لەلایەن دادگا بۆ سەرپەرشتیکردنی منداڵ، بێ هاوژینەکان بەردەوامن لە ئازاردان بەهۆی بارودۆخی ئێستاوە، ئەمەش وێنەیەکی ناڕوون بەسەر دۆخەکەدا دەسەپێنێت بەهۆی تێکچوون یان داڕمانی تەواوەتی دۆخی ئاسایشی لەناو شەڕی بەردەوامدا.

 

هەروەها نەبوونی جیاوازی نێوان زاراوەکان دەتوانێت ژنان بخاتە دۆخێکی سەختەوە، سەماح عاشور لە کاتی گفتوگۆکەیدا جیاوازی لە نێوان سەرپەرشتیکردن و ئاسایشداریدا دەکات، یەکەمیان تەنها بە ئامادەبوونی باوک یان باپیرە دامەزراوە، لەکاتێکدا ئەگەر هەردووکیان نەبن، مامی یان داپیرە دەتوانێت وەک پارێزەری منداڵەکانی کوڕەکەی دوای مردنی ڕۆڵەکەی مامەڵە بکات، ئەم خاڵە تایبەتە پەیوەندی بە سەرپەرشتیکردنەوە نییە، چونکە ڕەنگە بێ هاوژینێک سەرپەرشتی هەبێت بەڵام سەرپەرشتیکردنی نەبێت، باپیرەش ڕەنگە سەرپەرشتیکردن بە بێ هاوژینەکەی کوڕەکەی بدات.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، پرسێکی دیکەی سەرپەرشتیکردن لە دادگاکانی شەریعەت لە غەززە هەیە، ڕەنگە مامی یان داپیرەیەک پێش دایک یان برایەکی تەواو بێت، ئەگەر ئەمە سەرهەڵدا، دادگا سەرپەرشتی هاوبەش لە نێوان دایک و داپیرەی دایکی، داپیرەی باوک، یان مامی دادەمەزرێنێت، ئەگەر سەلمێندرا کە باپیر دەستی بەسەر پارەی بێ باوکەکاندا گرتووە، ئەوا دایک مافی ئەوەی هەیە لە دادگا داوای یاسایی تۆمار بکات کە پێی دەوترێت داواکاری سەرپەرشتیکردن، لەو کەیسانەدا دەتوانێت هەموو ئەو پارەیەی کە لە منداڵەکانی دزراوە، وەربگرێتەوە.

 

سەماح عاشور جەختی لە گرنگی هۆشیارکردنەوەی بێ هاوژینەکانی کردەوە، بەو پێیەی ڕێژەیەکی زۆری ئەم گروپە بێ ئاگان لە مافە یاساییەکانیان، بەتایبەتی مافی سەرپەرشتیکردن، کە یاسا گەرەنتی بۆ دەکات مەگەر دووبارە هاوسەرگیری بکەنەوە، بڕگەیەکی یاسایی هەموار کراوەتەوە بۆ پاراستنی ئەم مافە، کە تێیدا هاتووە بێ هاوژینێک کە خۆی تەرخان بکات بۆ چاودێریکردنی منداڵەکانی، وەک سەرپەرشتیاری منداڵەکانی دەمێنێتەوە، تەنانەت ئەگەر باپیرەکەش سەرپەرشتی منداڵەکانیشی هەبێت.

 

سەماح عاشور لە کۆتایی قسەکانیدا ڕایگەیاند کە بێ هاوژینانی فەڵەستینی دەتوانن لە ڕێگەی هێڵی گەرمی دیاریکراوەوە پەیوەندی بە ناوەندی فەڵەستینی بۆ مافەکانی مرۆڤەوە بکەن، ئەمە جگە لە بەشداریکردن لە کۆبوونەوەکانی هۆشیاری کە لە پەناگە و ناوەندەکانی ئاوارەبوون لە سەرانسەری کەرتی غەززە بەڕێوەدەچن، ناوەنەکە دەستڕاگەیشتن بە بێ هاوژینەکان دابین دەکات، وەڵامی هەر پرسیارێک دەداتەوە کە پەیوەندی بە دۆخەکەیانەوە هەبێت، هەوڵ دەدات چارەسەر بۆ پرسەکانیان بدۆزێتەوە.