رابیعە خورەیس

 

جەزائیر-سەرەڕای ئەو گۆڕانکاریانەی کە لە کۆمەڵگەکان و مۆدێرنیتەدا ڕوویانداوە، فەرشی "بابار" وەک شایەتحاڵی ئەو میراس و نەریتانە دەمێنێتەوە کە کۆمەڵگەی ئەمازیغ جیا دەکەنەوە، بەردەوامە لە پاراستنی شوناسە ناوازەکەی.

 

لە شارۆچکەی بابار، لە پارێزگای خنشێلا، کە دەکەوێتە ڕۆژهەڵاتی باکووری جەزائیر، بە تایبەتی لە ناوچەی ئاورێسی شکۆمەند، بەزەحمەت خانوویەک هەیە کە فەرشی تێدا نەبێت، کە چەندین نهێنی میراسی لەناو خۆیاندا نەشاردبێتەوە. ئەمەیە کە 'ژنە بابار'ییەکە کە ناوەکەی لە ناوچەی بابارەوە وەرگیراوە، مەسعودە بومعراف سەرۆکی کۆمەڵەی “جسر” بۆ پاراستنی فەرش و میراسی شاوی، بۆ دەزگاکەمان ئاشکرای کرد.

 

یەکەم شت کە سەرنجترادەکێشێت لە کاتی چوونە ژوورەوەت بۆ ئەم ماڵانە، ئامێرە تەقلیدییەکانی دروستکردنە کە لە حەوشەکەدا دانراون. ئەم ئامێرە لە "سدایە"، "نەغەد"، "خێلڵا"، "قەرداش"، "بەت"، و "خوری" پێکدێت. لەنێو ئەو داب و نەریتانەی کە هەوڵی مانەوە و نەمان دەدەن، ئەو ڕێوڕەسمانانە هەن کە هاوڕێی پرۆسەکەن. مەسعودە بومعراف دەڵێت، "ئەو ژنانەی ماڵ سەرپەرشتی پرۆسەی بونیادنان دەکەن خەنە دەخەنە سەر ئامێری چنین وەک هێمایەک بۆ هێنانی نیعمەت، بەو پێیەی نیشانەیەکی باش و بەختەوەرییە. دانانی تارەکانی سدای لەگەڵ چەندین خواردنی تەقلیدیدا دەبێت کە بە تایبەتی بۆ ئەم ڕۆژە ئامادە دەکرێن، وەک "ڕفیس التونیسی"، خواردنی 'کۆسکۆس' کە لەگەڵ مریشکی ناوخۆیی ئامادە دەکرێت."

 

ناوی "بابار" فەرش لەو گوندەوە هاتووە کە لێی دروستکراوە، "بابار" یان "باب وار" بە زمانی ئەمازیغ، بە واتای "دەروازەی شێر". لە کۆندا ئەم ناوچەیە بە بەخێوکردنی شێر بەناوبانگ بووە.

 

سەرەڕای تێپەڕبوونی ساڵان و هەڵوەشاندنەوەی کۆمەڵگەکان، ئەو گۆڕانکاریانەی کە ڕوویانداوە، بونیاتنانی فەرش وەک پرۆسەیەکی کۆمەڵایەتی دەمێنێتەوە. بە وتەی مەسعوودە بومعراف، ژنان کۆدەبنەوە بۆ ئەوەی "فەرشەکە ببەستنەوە، کە بریتییە لە پرۆسەی دانانی بەت لەسەر وەرپی دارە تەقلیدییەکە بەپێی پێوانەکان بە بەکارهێنانی قۆڵ، پاشان ڕێکخستنی وەرپەکە لە گۆشەیەکی چادر یان ماڵەکەدا بۆ تەواوکردن".

 

باسی لە هێماکانی ئەمازیغ دەکات، وتی "ئاماژەن بۆ هونەری و هەستی دروستکەرەکانیان، ئەو خەیاڵی سەربەخۆیەی کە بۆ دەربڕینی هەستەکانیان بەکاریدەهێنن، شێوە ئەندازەییەکانیان ئەو پەیامانە پیشان دەدەن کە پێش هاتنی قەڵەم و

کاغەز باو بوون". فەرشی ئەمازیغەکان بە حیساباتی وردی بیرکاری تایبەتمەندن، کە لە نەوەیەکەوە بۆ نەوەیەکی تر لە ناوچەکەدا دەگوازرێنەوە، لە هەمان کاتدا خۆیان لە هەر زیادکردنێک دەپارێزن کە کاریگەری لەسەر ناسنامە هەبێت.

 

فەرشی "بابار" بە زۆری سوور و ڕەش و زەردە بۆ ئەوەی لەگەڵ وێنەکێشان، واتا ئاینی،هونەرییەکان هاڕمۆنی بێت. بۆیاخکردن یان ڕەنگکردنی پشم بە ڕەنگی سروشتی ئەنجام دەدرێت کە لە هەندێک گیا و ڕووەک کە لە ناوچەکەدا دەبینرێن دەرهێنراون، ئەمانە بەزۆری لە بەهاردا دروێنە دەکرێن و وشک دەکرێنەوە و ورد دەکرێن بۆ ئەوەی لە ڕەنگکردنی خوریەکە و بەرهەمهێنانی ڕەنگی جیاوازدا بەکاربهێنرێن. دوای کوڵاندنی خوریەکە، گیاکان بۆ ماوەیەک جارێکی تر دەشۆردرێت، وشک دەکرێتەوە، دەپێچرێتەوە لەناو ئەو ڕۆڵانەی کە لە بەرهەمهێنانی "بابار"دا بەکاردێت، لەوانە خەنە، توێکڵی هەنار، دار سیواکی ددان، گەڵای یوکالیپتوس، گەڵای زەیتون، زەردەچەوە، شیرینەمەنی زەرد و گیاکانی تر کە پیشەوانانی ناوچەکە دەیان ناسنەوە.