سۆرگوڵ شێخۆ

 

تل تەمر- چیای قەزوان تا سەدەی ٢١ وەک شوێنێکی بەناوبانگی ماوەتەوە، بەڵام هێشتا ئەشکەوت و شوێنە مێژووییەکانی نەدۆزراونەتەوە و هیچ لێکۆڵینەوەیەکی شوێنەواریی لەوێ ئەنجام نەدراوە، پشتگوێخستن دانیشتوانی ناوچەکەی لە میراسی دەوڵەمەندی کولتوورییان بێ بەشکردووە.

 

ئەلاچا شوێنێکی شوێنەواری دیارە کە دەکەوێتە سەر شاخی قەزوان، لە نێوان گوندەکانی خەزنە و خەرا، بە ناوەکەی و گرنگییەکەی ناسراوە، کە گرنگییەکی کەمتر نییە لە قەڵاکانی سوکرە و مەغلوجە، لە ڕابردوودا، ئەلاچا کانییەکی بەرفراوان بوو کە ئاوەکانی بۆ مەودای دوور دەڕژا و دەگەیشتە چەند کیلۆمەترێک، خاکە بەردینەکەی کاتێک بە دەست هەڵدەکێشرا، ئاو دوای تەنها چەند سانتیمەترێک دەهاتە دەرەوە، ئەمەش دەوڵەمەندی سروشتی خۆی و پەیوەندی قوڵی بە جوگرافیای ناوچەکەوە نیشان دەدا.

 

شوان و ڕێبوارانی ئەو ناوچەیە دەتوانن بە ئاوی کانییەکە تینوێتی خۆیان نەهێڵن، سەرەڕای گۆڕانی کەشوهەوا و شەڕ و زەوی لەرزین کە بەهارەکەی گرتووەتەوە، بەڵام هێشتا شوێنەواری دیارە، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە هێشتا زیندووە.

ئەو کانییە کە بەبێ پچڕان دەڕژا و ئەو بۆنە و سەردانانەی کە لە چواردەوریدا بەڕێوەدەچن، لە ژێر سێبەری درەختی بیددا، لە یادەوەرییەکانی ئەو کەسانەدا ئامادەن کە لەو ڕۆژانەدا ژیاون، هەروەها بەڵگەیە لەسەر سەردەمێکی ڕابردوو بەڵام هەرگیز لە ویژدان نەسڕاوەتەوە.

 

سەرەڕای بەهای مێژووی ئەلاچا، بەڵام تا ئێستا هیچ گرنگییەکی لەلایەن توێژەران و دامەزراوە شوێنەوارییەکانەوە نەدراوە، کە ئەمەش بەهۆی نەبوونی هەڵکۆڵینی فەرمییەوەیە، تەنانەت لە سەردەمی ڕژێمی پێشووی سووریاشدا هیچ ئەرکێکی گەڕان و پشکنین بۆ ئەو ناوچەیە نەنێردرا، ئەمەش بووە هۆی بەردەوامی پشتگوێخستنی و نەبوونی بەڵگەنامەی زانستی لەسەر مێژووەکەی.

 

شانبەشانی کانییەکە، گۆڕستانێک لەسەر گردێک هەیە، کە بە "گۆڕستانی ئێلاشا" ناسراوە، چەند گۆڕێکی تێدایە کە ناسنامەکانیان بە نادیاری ماوەتەوە، بەو پێیەی ئایین و مەزهەب و ڕەچەڵەکیان نادیارە، بەڵام پێدەچێت دوو لەوانەی لەوێ نێژراون شێخ یان کەسایەتییە ئاینییە دیارەکان بوون.

 

ئەم گۆڕستانە ناوی "هاوەڵانی ئەلاچا"، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوانەی لەوێ نێژراون بە خەڵکی ناوچەکە دادەنرێت، وەک ئەوەی بە درێژایی کات پارێزەری یان هێمای ڕۆحی بن.

 

یادەوەری شوێنەوارەکان زیندوو دەکاتەوە

عالیا عیسا باسی لە وردەکارییە ئاڵۆزەکانی ئەم ناوچەیە کرد کە تا ئەمڕۆش نادیارە و نەدۆزراوەتەوە، تیشکی خستە سەر لایەنە مێژووییەکانی کە تا ئێستا هیچ لێکۆڵینەوەیەکی فەرمی و بەڵگەنامەیەکی فەرمییان بەدەست نەهێناوە، هەروەها کانیاوی ئەلاچا سەردەمانێکە سەرچاوەیەکی ئاوی گەورە بووە، لە ڕووبارێکی بچووک دەچێت، ئەمڕۆ ئاستی ئاوەکەی بە شێوەیەکی بەرچاو دابەزیوە، لەگەڵ ئەوەشدا ئەم کانیانە هێشتا توانای نەهێشتینی تینوێتی ڕێبوارانی هەیە.

 

ڕوونیکردەوە، کە ئەو ئاوەی بەناو بەردەکاندا دەڕژێتە ناو کانیاوی بچووک، ئەمەش بەشدارە لە گەشەکردنی دارە سەوزەکانی بید لە بیابان، وتی: بەڵام بەهۆی کەمی ئاوەوە هەزاران دار کە ڕۆژێک ناوچەکەیان پڕکردبوو وشک بوون و تەنها دوو سێ دار ماونەتەوە کە ئەم ڕاستییە پشتڕاست دەکەنەوە.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، باپیر و داپیرەیان لەسەر گردی ئەلاچا نێژراون، کە لە سەردەمی خۆیاندا گۆڕەکان بە ڕوونی دیار بوون، بەڵام کەس بە وردی نازانێت ئەو کەسانەی لەوێ نێژراون کێ بوون، هەروەها گۆڕەکان بۆ چ قۆناغێکی مێژوویی دەگەڕێنەوە، ئەمەش وایکردووە ببنە نهێنییەکی مێژووی چارەسەرنەکراو.

 

عالیا عیسا ئاماژەی بە بوونی ئامێرێکی پەستانی زەیتون کرد لە نزیک گۆڕەکان، کە بە شێوەیەکی سەرنجڕاکێشی سەرەتایی دروستکراوە، وتی: ئەم بەردە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی باپیران و داپیرەکانمان، بەڵام کەس بە تەواوی نازانێت تەمەنی چەندە و کەی لێرە دانراوە.

 

لەو ناوچەیەدا، پێکهاتەیەک هەیە کە لە ژێر زەویدا نێژراوە، تەنها دیوارێک کە لە دوو دەرگای بەرامبەر دەچێت لێیەوە دیارە، وتی: لێرەدا دوو دەرگای بەرامبەر بە ڕوونی دەبینرێت، کە لە شێوەی کەوانەدا بونیادنراون، بە ڕوونی ئاماژەیە بۆ بوونی قەڵایەکی ژێرزەمینیی شاراوە، ئەگەر هەڵکۆڵین لەم شوێنەدا ئەنجام بدرێت، ئەگەری ئەوە هەیە کە هێمایەکی گرنگی شوێنەواری بدۆزرێتەوە.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، نزیکەی ٢٠ ساڵ لەمەوبەر هەندێک لە بازرگان و قاچاخچییەکانی کەلوپەلی کۆن لەم ناوچەیەدا گەڕاون و هەڵیان کەندووە، ئەمەش بووەتە هۆی دۆزینەوەی ئەم دوو دەرگایە، بۆ ئەوەی لە مێژووی ڕاستەقینەی ئەم شوێنە تێبگەین، هەڵکۆڵینی شوێنەواری زانستی ورد پێویستە.

 

پێویستی لێکۆڵینەوە لە شوێنەوارەکان

ئاماژەی بەوەشکرد، شاخی قەزوان شایەتحاڵی چەندین هەڵکۆڵینی نایاسایی بووە، کە لەلایەن قاچاخچییەکانی کەلوپەلی کۆنەوە ئەنجامدراون، وتی: بڕێکی زۆر زێڕ و زیو دۆزراوەتەوە، بەڵام دزراون، هەروەها سندوقێکی مەڕمەڕیش دۆزراوەتەوە و دزراوە، کەس بە وردی نازانێت ئەم گۆڕانە چی لەخۆدەگرێت، تەنها ئەوە نەبێت کە پاشماوەی مردووەکانیان تێدایە، لە سەردەمی کۆندا مرۆڤ بە زێڕ و پارەکەیەوە دەنێژرا، ئەگەر هەڵکەندنی شوێنەواری زانستی لەم شوێنە ئەنجام نەدرێت، ئەوا مێژووەکەی بە نادیاری دەمێنێتەوە و دۆزینەوەی ئەستەم دەبێت.

 

عالیا عیسا ئاماژەی بەوەشکرد، باپیرانی و منداڵەکانیان تا ئێستا لەسەر ئەم شاخە دەژین، بەڵام تا ئێستا هیچ کامیان نەیانتوانیوە مێژووی ڕاستەقینەی ئەو شاخە ئاشکرا بکەن، بە جۆش و خرۆشەوە ئارەزووی خۆی بۆ ئاشکراکردنی نهێنییەکانی شاخەکە دەربڕی، وتی: شاخەکە بۆ ئێمە بە نهێنی دەمێنێتەوە، بەڵام گرنگە زانایان و ئەرکە شوێنەوارییەکان بێن بۆ ئەوەی لێی بکۆڵنەوە و لێکۆڵینەوە لە نهێنییەکانی بکەن و فێرمان بکەن دەربارەی مێژووەکەی.

 

جەختی لەوەشکردەوە، کە تا ئەمڕۆش هەڵکەندنی نایاسایی لەلایەن بازرگانان و قاچاخچییەکانەوە لە ئەشکەوتەکانی شاخی قەزوان بەردەوامە، ئەمەش لەکاتێکدایە کە پارێزگاری پێویست بۆ ئەو شوێنە مێژووییانە ناکرێت، ئەمەش مەترسی تاڵانکردن زیاد دەکات، هەروەها دانیشتوانی ناوچەکە هێشتا بە تامەزرۆییەوە چاوەڕێی هاتنی ئەرکی هەڵکەندنی فەرمی دەکەن.