حەنان حارت 

مەغریب- پرۆژەکە پێداچوونەوەی یاسایی و مافەکانی مرۆڤ تێکەڵ دەکات، نوێنەرایەتی هەنگاوێکی گرنگ دەکات بەرەو دەرکردنی یاسای دادپەروەرانە کە مافە بنەڕەتییەکانی ژنان لەبەرچاو دەگرێت، پێگەی ژنان لەناو خێزان و کۆمەڵگەدا باشتر دەکات.

 

وەک هەنگاوێک بۆ گەیشتن بە دادپەروەری ڕەگەزی، کۆمەڵەی یەکێتیی کردەوەی ژنان ٣ی ئایار لە شاری دار بیزا مەغریب کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیان ئەنجامدا، لەو ماوەیەدا ڕەشنووسی یاسای بنەماڵەی یەکگرتووی بۆ وڵاتانی ناوچەکە پێشکەش کرد.

لە میانی کۆنگرەکەدا ڕەشنووسی یاساکە پێشکەشکرا، بە ئامانجی باشترکردنی پێگەی ژنان لەناو خێزانەکەدا و بەدەستهێنانی یەکسانی ڕەگەزی لە یاساکانی پەیوەست بە هاوسەرگیری، جیابوونەوە، نەفەقە و سەرپەرشتیکردن.

 

یەکسانی ڕەگەزی و دادپەروەری... دیدگای نوێ بۆ داهاتوو

عائیشە لەخماس، چالاکوانی ژن و ئەندامی یەکێتیی کردەوەی ژنان، لە لێدوانەکانیدا لە سیمینارەکەدا جەختی لەوە کردووەتەوە کە تەڤگەری ژنانی مەغریب لە دڵی هێرشەکەدا ماوەتەوە، سەرەڕای ئەوەی کە یەکێکە لە چالاکترین و نوێترین تەڤگەرەکان.

جەختیشی لەوە کردەوە کە تەڤگەری ژنان تەنیا قەوارەیەک نییە کە خەبات بۆ پرسە تەسکەکان دەکات، وەک ئەوەی زۆرجار وێنا دەکرێت، بەڵکو تەڤگەرێکە کە خەریکی خەباتی گەورەی جۆراوجۆرە، پەیوەندی بە هەموو هاوڵاتیانەوە هەیە، ئاماژەی بەوەشکردووە، "ئێمە بزووتنەوەیەکین کە خەبات دەکەین بۆ دادپەروەری هەمەلایەنە، لەنێویاندا دادپەروەری ڕەگەزی".

ئاماژەی بەوەشکردووە، هێرشەکان بۆ سەر تەڤگەری ژنانی مەغریب نوێنەرایەتی "ترسێک لە ڕزگاری ژنان و داواکاری ڕەوا دەکەن بۆ چاکسازی لە یاسا جیاکارییەکان، دیارترینیان یاساکانی خێزانە، کە چیتر هاوتەریب نین لەگەڵ گۆڕانکارییە کۆمەڵایەتی و سیاسییەکانی وڵاتانی عەرەبی.

 

زەهرە وەردی، چالاکوانی مافی مرۆڤ ئەندامی یەکێتیی کردەوەی ژنان و ڕێکخەری مەغریب بۆ تۆڕی هاوپەیمانی دیدگاکان، جەختی لەوە کردەوە کە ڕەشنووسی یاسای یەکگرتووی بنەماڵە نە نوێیە و نە جێگەی سەرسوڕمانە، بەڵکو دەرئەنجامی پرۆسەیەکی ڕاوێژکاری درێژخایەنە کە لە ساڵی ٢٠١٩ بە بەشداری زیاتر لە ١٠ وڵاتی عەرەبی دەستیپێکردووە، ڕەشنووسەکە کاریگەری پەتای کۆڤید-١٩ی لەسەر بووە، پێش ئەوەی بە بەشداریی پسپۆڕان و نوێنەری ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و گروپەکانی داکۆکیکاری مافی ژنان، ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ لە ناوچەکەوە کارکردن لەسەری دەست پێبکاتەوە.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، پڕۆژەکە لەسەر بنەمای بیرۆکەی کۆکردنەوەی هاوبەشییەکانی نێوان وڵاتانی عەرەبی بووە لەڕێگەی یاسایەکەوە کە ڕەنگدانەوەی خواستەکانی ژنانە بۆ دادپەروەری لە بابەتە خێزانییەکان، کە تایبەتمەندییە ناوخۆییەکان تێپەڕاندووە لە بەرژەوەندی مۆدێلێکی دادپەروەرانە کە هاوسەنگی ناسنامەی کولتووری لەگەڵ بنەما گشتگیرەکانی مافی مرۆڤدا دروست بکات.

ڕوونیشیکردەوە، "ناکرێت یاساکە تەنها لە گروپێکدا سنوردار بکرێت کە لە دۆخێکی سەقامگیردایە، بەڵکو هەموو گروپەکان دەگرێتەوە، لەنێویاندا ژنان لە دۆخە لاوازەکاندا، وەک قوربانیانی توندوتیژی و جیابووەوە و ژنان لە شەڕی چەکداری،ئەم گروپانە پێویستیان بە پاراستنی یاسایی ڕوون هەیە لە ڕەشنووسەکەدا.

 

ئاماژەی گشتگیر... پێشخستنی مافەکان لە ڕێگەی ڕێککەوتنە نێودەوڵەتییەکان

زەهرە وەردی ڕوونیشیکردەوە، ڕەشنووسی یاساکە لەسەر بنەمای ئاماژەیەکی گشتگیرە لە ڕێککەوتننامە نێودەوڵەتییەکان کە زۆربەی وڵاتانی ناوچەکە واژۆیان کردووە، دیارترینیان ڕێککەوتننامەی نەهێشتنی هەموو جۆرە جیاکارییەک دژی ژنان (سێداو)ە، "ئەم ئاماژەیە ڕێگە بە پەرەپێدانی یاسایەکی یەکگرتووی عەرەبی دەدات کە تایبەتمەندییەکان پشتگوێ ناخات، بەڵکو زیاتر تێدەپەڕێت بەرەو مۆدێلێکی دادپەروەرانە.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، پرۆسەی پەرەپێدانی ئەم یاسایە پێویستی بە ڕاهێنان و بڕوانامە هەیە لەناو دادگاکاندا بۆ دڵنیابوون لە جێبەجێکردنی کاریگەرانەی، بەتایبەتی بۆ ژنان لە دۆخە لاوازەکاندا، ڕێکار و شێوازەکانی جێبەجێکردن پێویستی بە پێداچوونەوەی یاسایی هەیە بۆ بڕیارە دادوەرییەکان، دڵنیابوون لە گشتگیری یاساکە و گەیشتن بە ئامانجەکانی.

 

لە میانی کۆبوونەوەکەدا، شایەتحاڵی بە ئازار لەلایەن ژمارەیەک ژنەوە پێشکەشکرا کە بەدەست پشتگوێخستن و جێبەجێنەکردنی بڕیارە دادوەرییەکانی پەیوەست بە نەفەقە و سەرپەرشتیکردنەوە دەناڵێنن، دیارترینی ئەو شایەتحاڵانە لە ژنانەوە بوون کە تووشی پشتگوێخستن، توندوتیژی خێزانی و سەختی بەدەستهێنانی مافەکانیان دوای جیابوونەوە بوون، ئەمە تیشک دەخاتە سەر ئەو کەلێنە یاسایی و ڕێکارانەی کە بەردەوامن لە بەرتەسککردنەوەی مافەکانی ژنان.

 

"شەش ساڵ چاوەڕوانی بەبێ نەفەقە"

یەکێک لە بەشداربووان ڕوونیکردەوە کە سەرەڕای تێپەڕبوونی شەش ساڵ، بەهۆی جێبەجێنەکردنی بڕیارەکەی دادگا، ئەو پارە نەفەقەیەی کە دادگا پێی بەخشیوە وەرینەگرتووە، "گەورەترین کارەسات کە ژنان لە دادگادا ڕووبەڕووی دەبنەوە، دۆسیەکانی نەفەقە، بەتایبەتی کاتێک بڕیارەکان ناتوانرێت جێبەجێبکرێن.

 

ڕوونیشیکردەوە، هاوژینەکەی وازی لە خۆی و دوو منداڵەکەی هێناوە، ئەمە وای لێکردووە پەنا بۆ دەسەڵاتی دادوەری ببات، هەرچەندە بڕیاری دادگای بەدەستهێنا کە مانگانە لە ٣٠٠ درهەمی مەغریبی (٣٠ دۆلار) زیاتر نەفەقەی پێدەبەخشێت، بەڵام جێبەجێکردنی هێشتا بە هەڵپەسێردراو ماوەتەوە، بە پاساوی ئەوەی هاوژینەکەی ئاگادارکردنەوەکە وەرنەگرتووە یان داوا دەکات بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ وەربگیرێت.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، "توانیویەتی شوێنی کارکردنی لە دەرەوەی وڵات بدۆزێتەوە،داوای لێبڕینی پارەی تۆمارکردووە، سکاڵای لەسەر پشتگوێخستنی خێزانەکەی تۆمارکردووە، بەڵام بێ سوود بووە، شەش ساڵە بەبێ نەفەقە ژیاوم و تا ئێستاش ئازار دەچێژم".

"تەنانەت دوای ڕووداوێکی دڵتەزێن، بەرپرسیارێتی نەگرتە ئەستۆ.

 

هودا. ع ئەزموونێکی تاڵی گێڕایەوە دوای ئەوەی کوڕەکەی لە ساڵی ٢٠٢١ تووشی ڕووداوێکی سەختی ئۆتۆمبێل بوو، پێویستی بە خەواندن بوو لە نەخۆشخانە. لەو ساتەوەختە گرنگەدا، هاوژینەکەی بە تەواوی ئامادەنەبوو، هیچ بەرپرسیارێتییەکی لە بەرامبەر کوڕەکەی و خێزانەکەیدا نەگرتە ئەستۆ.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، "کاتێک بڕیاری قەرەبووکردنەوە بۆ ڕووداوەکە دەرچوو، سەرم سوڕما کە تاکە کەس کە مافی وەرگرتنی قەرەبووی هەیە، هاوژینەکەیەتی، هەرچەندە پارەی منداڵەکەین٣ داوە، هیچ بەشدارییەکی لە چارەسەرکردنی منداڵەکەیدا نەکردووە، چۆن دەکرێت کەسێکی وا کەمتەرخەم دەسەڵاتی قەرەبووی منداڵەکەی پێبدرێت؟.

 

"ئەو منی تۆمەتبار کرد بە خیانەت بۆ خۆدزینەوە لە پارەی پشتگیری منداڵان"

لوبنا س. باسی ساڵانێک لە توندوتیژی خێزانی و پشتگوێخستن کرد، هاوژینەکەی بە شێوەیەکی خراپ هۆگری بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان بوو، ئەمە کاریگەری نەرێنی لەسەر باری دەروونی هەبوو، لەگەڵ تێکچوونی پەیوەندی نێوانیان، پەنای بۆ تۆمەتبارکردنی بە خیانەت برد بۆ زیندانیکردنی.

 

وتیشی: بەناهەق دەستگیرکرام و چەند ڕۆژێکی سەختم بەسەردا تێپەڕی پێش ئەوەی ئازادبکرێم بەهۆی نەبوونی بەڵگەوە، دواتر جیابوونەوەم دەستکەوت، بەڵام هاوژینەکەم سکاڵای یاسایی تۆمارکرد بۆ هەڵوەشاندنەوەی سەرپەرشتیکردن، تەنها بۆ ئەوەی بەردەوام بێت لە سزادانم و تۆڵەسەندنەوەم لێبکاتەوە، سەرەڕای هەموو ئەو ئازارانەی بەسەرمدا هاتووە.

 

ساڵێک لە قوربانیدان

سەهیلە.ف،ژنێکی تەمەن ٥٠ ساڵان، بە خەیاڵیدا نە هات کە ژیانی سەروژێر دەبێت، بە دەنگێکی شکاو دەڵێت "٢٦ ساڵ هاوسەرگیریم لەگەڵ پیاوێکی خۆپەرستدا ژیام... بە هیچ دەستم پێکرد، کارم کرد، قوربانیم دا و بەشداریم لە بنیاتنانی هەموو شتێکدا کرد، لە ماڵێکەوە تا سەقامگیری پیشەیی ئەو، بەڵام ئەم هاوسەرگیرییەم بەبێ ماڵ و بێ کار و بێ داهاتوو بەجێهێشت.

 

لە درێژەی قسەکانیدا وتی: من کارم دەکرد، بۆیە بەشداریم کرد لە کڕینی خانووە هاوسەرگیرییەکە و نۆژەنکردنەوە و مۆبیلیاتکردنی کاتێک هاوژینەکەم کارمەندێکی سادە بوو لە سەرەتای کارکردنیدا، بەدرێژایی ساڵان، لەڕێگەی پلەکانەوە بەرزبووەوە بۆ ئەوەی ببێتە بەڕێوەبەر و شوێنی نیشتەجێبوونی کارایی بەدەستهێنا، ئەوەی چاوەڕێیم نەدەکرد، ئەوە بوو کە دوای شوێنی نیشتەجێبوونی کارایی بەدەستهێنا، سوودی لە متمانەی من وەرگرت و بەبێ ئاگاداری من و بەبێ ئەوەی هیچم پێبدام ماڵە هاوسەرگیرییەکەی فرۆشت، لەگەڵمدا باسی نەکرد، تەنانەت ئاگاداری نەکردمەوە، وەک ئەوەی من بوونم نەبووە، گواستنەوە بەڕێوەبەرایەتیەکانی لە دۆخێکی ناسەقامگیری هەمیشەییدا ژیانی بەجێهێشتووە، هەرچەندە باری دارایی بەشێوەیەکی بەرچاو زیادی کرد، بەڵام ئەمە ڕەنگدانەوەی لەسەر ژیانی ئەو نەبوو. دەڵێت، پرسەکا  لە سنووری خۆیان زیاتر بوون، وایکردوو بەرگەی نەگرێت، ئەمە وایکرد داوای جیابوونەوە بکات، "ئەو ڕەتیکردەوە هیچ مافێکم پێبدات، وەک ئەوە وابوو ئەو ساڵانی لەگەڵیدا بووم  بێ بەها بێت".

ئەو بە دڵتەنگی کۆتایی بە لێدوانەکەی هێنا و وتی: هیچم نەهێشتەوە، نە ئەو خانووەی کە یارمەتیم داوە لە کڕینی، نە هیچ قەرەبوویەک بۆ ئەو ساڵانە، تەنانەت کارەکەشم.