هێرۆ عەلی

 

سلێمانی- نزیكەی دوو مانگه‌ حكومه‌تى هه‌رێمی کوردستان نەیتوانیوە موچەی موچەخۆرانی دابەشبکات، بەم هۆیەشەوە دۆخ و ژیانى خه‌ڵك تا دێت خراپتر دەبێت و کاریگەریی خراپی کۆمەڵایەتی درووستکردووە‌، ئەمە لە كاتێكدایە، وەزارەتی دارایی عێراق بە بیانووی تەواوبوونی پشكی بودجەی هەرێم و تەوتین نەكردنی فەرمانبەرانی هەرێم، بڕیاری ڕاگرتنی موچەی ٨ مانگی داهاتووی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانی داوە، هەروەها ماوه‌ى ١٠ ساڵە هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان ژیانێکی قورس به‌ڕێده‌كەن و نازاندرێت ئاخۆ کەی ئەم کێشانەی نێوان هەرێم و بەغدا چارەسەر دەکرێن و بەرۆکی هاوڵاتییان بەردەدات، سەبارەت بەم بابەرە گوڵاڵە سدیق، شارەزای دارایی و بانک، بۆ ئاژانسەکەمان قسەی کرد.

 

"دواکەوتنی موچە کێشەیەکە ساڵانێکی زۆرە موچەخۆرانی هەرێمی کوردستان پێوەی دەناڵێنن"

گوڵاڵە سدیق، شارەزایی دارایی و بانک، ئاماژەی بە دواکەوتنی موچەی موچەخۆرانی هەرێمی کوردستان کردو وتی: دواکەوتنی موچە کێشەیەکە ساڵانێکی زۆرە موچەخۆرانی هەرێمی کوردستان پێوەی دەناڵێنن، بەڵام لەمانگی شوباتی ساڵی ٢٠٢٤دا کاتێک بڕیاری دادگای فیدڕاڵی دەرچوو، هەردوو حکومەتی هەرێمی کوردستان و عێراقی پابەندکرد بەوەی کە موچە جیابکرێتەوە لە پرسە سیاسیەکان، بەڵام بۆئەمەش مەرجی دانا، ئەویش مەرجی تەوتین بوو لەگەڵ ئەو پابەندیانەی حکومەتی هەرێمی کوردستان هەیەتی بەرامبەر حکومەتی فیدڕاڵی سەبارەت بەو داهاتە ناوخۆیی و داهاتە نەوتیانەی کە لە بودجەدا باسکراوە، بەڵام بینیمان لە ساڵی ٢٠٢٤دا موچەی مانگی کانونی یەکەمان فەوتا، بەحوکمی ئەوەی هەموو ئەو داهاتە ناوخۆیانەی کە حکومەتی بەغداد داوای کردبوو حکومەتی هەرێمی کوردستان نەیناردبوو لەکاتێکدا پێوەی پابەندکرابوو، هەروەها لەم ساڵیشدا دووبارە حکومەتی عێراقی داوای ئەوەی کرد کە حکومەتی هەرێمی کوردستان داهاتی هەموو مانگێک بنێرێت لەگەڵ نزیکەی ٨١ ملیار داهاتی ناوخۆیی و تەوتینکردنی موچەی موچەخۆران، بەڵام حکومەتی هەرێمی کوردستان جارێک ٥١ ملیاری نارد جارێکی تریش ٤٩ ملیاری نارد و جارێکی تریش ٤٨ ملیاری نارد، واتە زۆر کەمتر لەو بڕەی کە حکومەتی عێراقی داوای کردبوو، بۆیە بینیمان لەمانگی ئایاردا گرفتەکە بەتەواوەتی قوڵ بۆوە، بۆیە تاوەکو ئێستا کە کۆتایی مانگی حوزەیرانە، موچەی مانگی ئایاروەرنەگیراوە، بۆیە ئاماژەکان بەرەو ئەوە دەچێت کە لەم ساڵدا بەلایەنی کەمەوە موچەیەک بۆ دووموچەمان بفەوتێت، ئەمەش بۆئەوە دەگەڕێتەوە کاتێک حکومەتی هەرێمی کوردستان لەسەرەتای ئەمساڵدا وتی ڕێکەوتن کراوە لەسەرئەوەی موچەی هەر١٢ مانگەکە بدرێت و دابینیشکراوە، بەڵام بەداخەوە ئەو پابەندیانەی کە خرابۆیە سەر حکومەتی هەرێمی کوردستان چ بە تەوتینکردنبێت چ بە گەڕاندنەوەی داهاتە ناوخۆیەکان بێت پابەندبونی نەکردوە، هەروەها حکومەتی هەرێمی کوردستان دەڵێت، ئێمە هەژماری منمان کردۆتەوە، ڕاستە حکومەتی عێراقی قبوڵیەتی بەڵام بەمەرجێک داهاتەکان بدات بەحکومەتی فیدڕاڵی، لەمەشدا حکومەتی هەرێمی کوردستان داهاتەکانی نەداوە بە حکومەتی عێراقی، لەبەرئەوە بیانۆکان زۆرن بۆ حکومەتی عێراقی بۆ پێنەدانی موچە.

 

"لەماوەی ١٠ساڵی ڕابردودا ٤٨ موچەمان بەلێبڕینەوە پێدراوە، ١٢ موچەشمان پێنەدراوە"

 لەدرێژەی قسەکانیدا ئاماژەی بەوەکرد، ڕێسای دارایی وایە ساڵ بە ساڵ هێزی شیراعی کەم دەبێتەوە، چونکە ساڵ بە ساڵ کاڵا و شمەکەکان وردە وردە بەڕێژەیەکی کەمیش بێت بەرزبونەوەی نرخ تێیاندا ڕودەدات، بەحکومی ئەوەی ڕۆژانە ژمارەی خەڵک لەزیاد بوندایە و پێداویستیەکانیش زیاد دەکات، بەمەش داواکاری زیاد دەکات لەسەر ئەو مەوادانەی کە پێداویستی ژیانن، بۆیە کاتێک داواکاریەکان زیاد دەبن نرخەکانیش بەرەو بەرزبونەوە دەچن، بەڵام بەداخەوە ئێمە لەماوەی ١٠ساڵی ڕابردودا ٦٠ موچەمان بەتەواوەتی پێدراوە و ٤٨ موچەشمان بەلێبڕینەوە پێدراوە، ١٢ موچەشمان پێنەدراوە، بۆیە لەم ١٠ساڵەی ڕابردودا هێزی شیراعی تاکی کورد لەکوردستاندا کەم بۆتەوە، ئەمەش وایکردوە سستی جوڵەی دارایی لەناو بازاڕەکانی هەرێمی کوردستاندا دروست ببێت، ئەم سستی جوڵەی داراییەش کاردەکاتە سەر سستی ئابوری لەناو هەرێمی کوردستاندا، ئەگەر سەیری مۆڵەکان بکەین لە هەرێمی کوردستاندا دەبینین مۆڵەکان چۆڵیەکی زۆریان پێوە دیارە، بەجۆرێک هەندێک لەمۆڵەکان چۆڵیان کردووە.

 

"لەکاتی بێکاری و نەبونی پارەدا تاوان زۆردەبێت و سەردەکێشێت بۆ تاوانکاری"

گوڵاڵە سدیق وتیشی: ئەگەر دیقەت بدەین لەماوەی ئەم ١٠ساڵەدا گرنگترین ئەو لێکەوتانەی کە بەهۆی پێنەدانی موچەوە هەبوە ئەوەیە، قەبارەی خێزانەکان لەهەرێمی کوردستان بەتەواوەتی بچوک بۆتەوە، هەروەها پرۆسەی هاوسەرگیری لەناو گەنجاندا کەم بۆتەوە، لەشکرێکی گەورەی گەنجیشمان هەیە کە دەرچون و زانکۆ و پەیمانگانگایان تەواوکردوە و دانەمەزراون، ئەوانەشی دامەزراون بەم شێوازە خراپە موچە وەردەگرن، ڕاستە لە سلێمانی و دەوروبەری دەنگ هەڵبڕینێک هەیە بەڵام لە هەولێر و دهۆک دەنگ هەڵبڕین نیە بۆیە لە بەرامبەردا دەوامیان بۆ کەم دەکرێتەوە، بەڵام ئایا مرۆڤ لەماڵیشەوە دابنیشێت پێویستی بە پێداویستی نیە، ئایا پێویستی بە خۆراک و بژێوی ڕۆژانە نییە، بەتایبەتی بۆئەو کەسانەی کە هەموو متمانە و پشتبەستنیان لەسەر موچەیەو موچە تاکە سەرچاوەی بژێوی ژیانیانە، لەبەرئەوە ئەم دۆخە ئەگەر وابڕوات قەیرانی قوڵتری لێدەبێتەوە، چونکە دەزانین لەکاتی بێکاری و نەبونی پارەدا تاوان زۆردەبێت و سەردەکێشێت بۆ تاوانکاری.

 

"ناکرێت هەموو جارێک بەهۆی هەڵەیەکی سیاسیەوە هاوڵاتیان و موچەخۆران باج بدەن"

گوڵاڵە سدیق، شارەزایی دارایی و بانک وتی: ئەگەر هەرێم و بەغداد ڕێکنەکەون ئەوا چارەنوسی خەڵکی دەبێت حکومەتی هەرێمی کوردستان دیاری بکات و چارەسەری بۆ بدۆزێتەوە، ئێمە چەندین ساڵە نەوت دەفرۆشین، حکومەتی هەرێمی کوردستان هەر بەتەنکەر نەوتی فرۆشتوە و داهاتی ناوخۆشمان هەیە، بۆیە ناکرێت هەموو جارێک بەهۆی هەڵەیەکی سیاسیەوە هاوڵاتیان و موچەخۆران باج بدەن، ئەگەر ئێمە سەر بە حکومەتی عێراقی فیدڕاڵین ئەوا با موچەخۆرانی هەرێمی کوردستانیش وەکو موچەخۆرانی بەغداد و ناوەڕاست و خواروی عێراق موچەکانیان لەکاتی خۆیدا وەربگرن، بەڵام ئەگەرئێمە سەربە عێراقین و بەتەماین جیاببینەوە ئەوا با بەغداد نەبێتە نیعمەتێک بۆ هەندێک کەس کە لە بەغدادا پلە و پۆستیان هەیە و لە میدیاکانەوە قسەی گەورە گەورە دەکەن و دواتر ببێتە نەگبەتی بۆ ئەوانەی کە موچەخۆری فەرمین، هەروەها  لەبەرئەوە حکومەتی هەرێمی کوردستان خۆیان وتیان ئێمە بەدیلمان هەیە، بۆیە دەتوانین بڵێین کوا بەدیلەکانتان و بۆکەیتان هەڵگرتوە و دەتانەوێت موچەخۆرەکان هەموویان بکەونە سەرجادە و شەکوای حاڵی خۆیان بکەن، هیچ میللەتێک نییە بەبێ موچە دەوام بکات و دوومانگ موچەی پێنەدرێت، یاخود ١٠ساڵ شایستە داراییەکانی پێنەدەیت بەڵام بێت دەوامت بۆبکات و بێدەنگ بێت وهیچ خۆپیشاندانێک نەکات، لەبەرئەوە چارەسەرەکە لەلای حکومەتی هەرێمی کوردستانە، هەروەها لەئێستادا بەو لێدوانە توندانەی کە داویانە بە ئەقڵێتی خۆیان ئیتر تەواو ئەم وڵاتانەی دەوروبەرمان دەگۆڕێت، بۆیە بۆ هەرهەڕەشەیەکی نابەرپرس کە کردویانە ئەم دۆخەیان واقوڵ کردۆتەوە لەگەڵ حکومەتی فیدڕاڵدا.

 

"لەیاسادا لەسەرهیچ دۆسیەیەک دووجار بڕیار نادرێت"

لەکۆتایی قسەکانیدا گوڵاڵە سدیق وتی: ئەو بڕیارە ویلائیەی کە وابڕیارە بدرێت، حکومەتی عێراقی یاخود دادگای فیدڕاڵی بڕیاری خۆی لەسەرداوە، چونکە لەیاسادا لەسەرهیچ دۆسیەیەک دووجار بڕیار نادرێت، یاخود هەرلەبەر ڕێزی بڕیاری دادگا، چونکە کاتێک کە دادوەر بڕیاریدا و چەکوشەکەی دا بەسەرمێزەکەدا تەواو ئەو بڕیارە کۆتایی دێت، بڕیاری ویلائی لەکاتێکدا دەردەکرێت کاتێک دۆسیەیەک لەناو دادگادا هەیە و ئەودۆسیەیەش لێکەوتەی خراپی هەیە، واتە تاوەکو دۆسیەکە یەکلایی دەبێتەوە لەوانەیە لێکەوتەکانی زۆرخراپبن وەکو لێکەوتەی دارایی یان لێکەوتەی یاسایی، بۆیە پێش دەرچوونی بڕیارەکە دادگا بڕیارێکی وەلائی دەردەکات بۆ وەستاندنی ئەو کارە، بەڵام ئێمە لەبەرئەوەی  بڕیاری دادگای فیدڕاڵیمان هەیە بۆیە هیچ بڕیارێکی دیکە لەئارادا نییە، بەڵکو ئەوپەڕی جەختدەکاتەوە لە سەر بڕیارەکەی پێشوو کە لەمانگی شوباتی ٢٠٢٤دا داویەتی، ئەویش بە پابەندکردنی هەردوو حکومەت و تەوتینکردنی موچەی فەرمانبەران.