ڕێژنە سەلام

 

هەڵەبجە-لە ١٦ی ئاداری ١٩٨٨دا ڕژێمی لەناوچوو كیمیابارانی شاری هەڵەبجەی كرد و ٥ هەزار كەس لە منداڵ و ژن و پیاوی بەتەمەن و گەنج شەهید بوون، ژمارەیەكی زۆریش ئاوارەی سنوورەكانی ئێران بوون، ئەمە جگە لەوەی چەندین كەس بەو چەكە برینداربوون و تا ئێستاش بە ئازارەكانیانەوە دەناڵێن، كیمیابارانكردنی هەڵەبجە چەندین منداڵی بێ دایک و باوک كرد و چەندین منداڵی بەتاقانەیی هێشتەوە. چەندین دایك و باوكیشی لە رۆڵەكانیان كرد و چەندین خێزانیش سەرجەمیان گیانیان لە دەستداو تەنانەت باڵندە و گیاندارەكانیش كۆتا رۆژیان بوو، ئەم كارەساتە چەند باس بكرێت و یادبكرێتەوە هێشتا کەمە.

 

ئەمڕۆ بیرەوەریەکەمان دوورە لە جوڵاندنی هەست و سۆز، کوێستان ئەکرەم فەرەج، کراوە بە شاهید حاڵی  لە سێدارەدانی گەورە تاوانبار (عەلی حەسەن مەجید) چونکە سەرجەم تاوانەکەی بە چاوەکانی خۆی بینیووەو تەمەنیشی ٢١ ساڵ بووە.

 

کوێستان ئەکرەم فەرەج وەک هاوڵاتیەکی هەڵەبجەیی بیرەوەری خۆی لەو ڕۆژەدا گێڕایەوەو وتی: تەمەنم ٢١ ساڵ بوو، لە پەیمانگای تەکنەلۆجی کەرکوک تازە دەرچوو بووم، لە راستی جەنگدا بووین، ماڵمان لە گەڕەکی مامۆستایان بوو هەمووم بە چاوی خۆم بینی ئەوەی من بینیم گێرانەوەی بەدەم ئاسانە  بەڵام ئەوەی بينيمان لە مێشکماندا ماوەتەوە، کە واقیعی جەنگەکەم هەموو بەچاوی خۆم دی، خێزاني ئیمە پێکهاتبوون لە ٥ خوشک و برایەک لەگەڵ دایکم و باوکم و مامۆستایەک لە سلێمانیەوە هاتبوو لەگەڵ ئێمە دادەنیشت لەماڵەوە، نەریتی خەلکی هەڵەبجە وایە ئەگەر میوان بیت هەرگیز ڕازی نابێت بچێتە خانوی کرێ یان بەتەنها بمێنێتەوە،بۆیە ئەو خاتوونەشمان لەگەڵ بووهاوتەمەنی من بوو، ببوو بە هاوڕێم و ئێستاش پەیوەندیمان هەیە.

 

ئاماژەی بەوەشکرد،  لەڕۆژی  ١٣ مانگەوە بارودۆخی سیاسی هەڵەبجە تێک چووبوو، هەر كەسەو بیروبۆچوونێکی هەبوو ، هەبوو ئەیان وت پێشمەرگە دێتە شارەوە، دەنگوباس بڵاوبووەوە کە کیمیایی دەڕژێت سەرەنجام ئەوەبوو تاوانێکی گەورە بەرامبەر خەڵکی مەدەنی هەڵەبجە ئەنجام دراو ئەم قوربانیانەی لێکەوتەوە، کە تاوەکو ئیستاش برینەکەی بەسەر جەستەی تاک بە تاکی خەڵکی هەڵەبجەوەیە.

 

بۆ هەڵەبجە بوو بە قوربانی؟

وتی: زۆرکەس ئەوە دەپرسن بۆ هەڵەبجە بووبە قوربانی جەنگی ٨ ساڵەی نێوان عێراق-ئێران، هەڵەبجە مەڵبەندی چالاکی سەرجەم حزبەکان بووە بەشیوەیەکی سەرەکی لەوکاتە هەبوون  وەك حزبی شیوعی و زەحمت کێشان و کۆمەڵەو یەکێتی و پارتیش چونکە لەدوای پاشنیوەڕوان و ئێواران ماڵەکانمان پر ئەبوون لە پێشمەرگە (ئێمە چەندین جار بۆ بینینی خاڵم ڕومان لە گەرەکەکانی کانی شێخ و کانی عاشقان دەکرد) ئيدی  ئەمە بۆتە گرێ کوێرە بۆ حکومەتی بەعس و داخێک بوو لەدڵی کە بە خەڵکی هەڵەبجەی ڕشت و لە ئەنجامدا ئەو تاوانە گەورەیەی لێکەوتەوە.

 

ڕووداوەکە چۆن بوو؟

لە کاتژمێر ١١:٣٥خولەک لەبەر ئەوەی کاتی نیوەرۆ بوو لەگەڵ مامۆستا بەهرە لەسەربان بوین ویستمان بزانین چییە، یەکەم فڕۆکە هات کە گەرەکی سەرای بۆمب باران کرد، ئێمە ڕامان کردە خوارەوە لە بەهێزی دەنگی تەقینەوەکە پانکەکە کەوتبوە خوارەوە لەو ساتەدا لەبەر ئەوەی شپرزە بوین، بەدوو ئاڕاستە رامان کرد ئاراستەیەک بەرەو ژێر زەمینی ماڵی پورم، باوکم و براکەم بە جیا چوونە ژێر زەمینی ماڵە دراوسێ، رۆشتینە ژێرزەمینی ماڵی پورم هەموو دەترساین، بەردەوام بۆ ژێر زەمین ڕامان دەکرد، لە کاتژێمر ٦:٠٠ی ئێوارە تۆزی بۆردومان کز بوو خەلک هاتوچۆی دەکرد و باوکم جوابی بۆ ناردین کە  بگەڕێینەوە ماڵەوەو شار بەجێبهێڵین، لەو کاتەدا  گەراینەوە بۆ گوندی عەبابەیلێ ماڵێکی دراوسێمان بۆ عەنەب دەڕۆشتن، هاوکاری ئیمەش بوون تا گەشتینە عەبابەیلێ ئەوەی گوێمان لێ بوو لەوێ هاواریان دەکرد دەستی منداڵەکانتان بەرمەدەن با ون نەبن، دەیان وت ئاگاتان لە منداڵەکانتان بێت ون نەبن دەستیان بگرن، قەرەباڵغی زۆر هەبوو، لایت و چرا نەبوو دایبگرسێنین، ئەوەی ڕووناکی هەبووایە  ڕژێم لەسەرەوە بۆردوومانی دەکرین.

 

"ڕزگار بوونمان وەک موعجیزە بوو"

بە پێی گێرانەوەکەی کوێستان ئەکرەم مانەوەی لە ژیاندا وەک موعجیزە بووەو وتی: مانەوەمان لە ژیان قەدەری خوا بوو، هەندێک کەسمان بینی دەموچاوی سوور بە بێ مەبەست پێ دەکەنین، فرمێسکی دەرشت هەبوو دەگریا هەبوو هاواری دەکرد، ئەم دیمەنانە بەردەوام دەبیندران، ئێمە پاش پێنج ڕۆژ مانەوە لەعەبابەیلێ دایکم و باوکم گەڕانەوە بۆ هەڵەبجە بۆ ئەوەی خواردن و کەلوپەل لە ماڵەوە بهێننک پیشمەرگە وتبووی مەگەڕێنەوە چونکە ئەوەنە کیمیایی ڕژاوە خواردنەکان خراپ بوون، لەدوای چوار ڕۆژ لە کیمیاباران کردنی هەڵەبجە پێشمەرگەو پاسداری ئێران وتیان دەبێت گوندەکانیش چۆڵ بکەن، لە ڕۆژی ٢٠ مانگی ئادار زیلێکی عەسکەری گەورە هاتو وتی دەبێت برۆن بۆ ئێران، زیلیکی عەسکەری گەورە هات هەموومان سەرکەوتین ئەوەی من لە بیرمدا ماوەتەوە ئەوەیە ئەو دیمەنەیە کە کاریگەری نەرێنی خراپی لەسەرم هەیە، بە زیلی عەسکەری رۆشتین ئەوەنە جەستەی لێبوو، ڕێگە نەبوو بڕۆین، هەروەها ئاژەڵ و پەلەوەریش هەبوون، کاتی نزیک بوینەوە گەورەکان وتیان کەس سەر بەرز نەکاتەوە بۆ ئەوەی ئەو دیمەنانە نەبینین، بەڵام ئەوەی بینیم هەموو بەجلی ڕەنگاو ڕەنگەوە کەوتبوون لەوکاتەدا تایەی سەیارە بؤ ئەوەی ڕێگە بۆخۆی بکاتەوە، بەسەر جەستەکاندا ڕۆیشت و ئیتر ئەو حاڵەتە بەجۆری جێگر بوو کاریگەری لەسەر تەواوی ژیانم هەبوو، پاش گەیشتنمان بە ئێران بردینیانە خوێندنگەکان لەوێ ماینەوە تا ٢٠ ڕۆژ پاشتر بەرەو هەرسین  بردیانین.

 

سوپاسی وڵاتی ئیران دەکات کە لە ڕووی تەندروستی و ئابووریەوە یارمەتی خەڵکی هەڵەبجەی داوەو وتی: پاش ئەوەش دابەشکراین بەسەر کامپەکاندا، ئێمە بەر کامپی کامیاران کەوتین لەوێش سێ مانگی قورسمان بەڕێکرد بەردەوام باران و بەفر بوو بەڵام لە هەر جێگەیەک بیت دەبێت هەوڵی ژیان بدەین، لەوێش بووم بە مامۆستای باخچە بۆ مندالانی باخچەی ساوایانی کامپەکە، دوای سێ مانگ هەوڵ درا بگەڕێینەوە، چونکە کەسوکارمان لەسلێمانی بوون، ئیتر باوکم بڕیاری یا بگەڕێینەوە لە ڕێگەی قەندیلەوە گەڕاینەوەو ئۆتۆمبێلیش نەبوو، ناچار بە ولاخ گەراینەوە، لە کامیارانەوە بۆ بانەو سەقزو پاشان لە ڕێگەی پەیوەندیەوە بۆ قەندیل ئەوەی ئارەزووم بو بیبینم ئەوکاتە قەندیل بوو جونکە من لە ڕێکخستنی نهێنی یەکێتی کارم دەکرد، ئیتر حەزم بە نووسینەکانی کۆمەڵە بوو پاش ئەوە شەوێک لەناو دەوارەکانی قەندیل ماینەوە، لەویوە ڕۆیشتین بۆ ڕانیە، لە ڕانیە بازگە هەبوو زانیان هەلەبجەیین زۆر بەخێرهاتنیان کردین و لە پۆلیسی ڕانیە خزمەتیان کردین ودڵمان خۆش بوو وتما دەچینەوە سەر ماڵ و حاڵی خۆمان، پاش چەندین پرسیار کردن لە  باوکم ڕاستیەکانی وت و ئۆتۆمبێلی هێنا لەوێ بەرەو سلێمانی بەڕێکەوتین، لەدوای گەڕانەوەمان لە ئیران توشی نەهامەتی بوینەوە، کە گەیشتینە سلێمانی زانيمان لێبوردني گشتی نەماوەو لەوێ کراینە زیندانی سلێمانی، دیمەنێکی ناخۆش و ژن پیرو گەنج و منداڵ پێکەوە بوون نەهامەتیەکانمان لەوێوە دەستیپێکرد،  ئێمەیان بردە زیندانی ژنان، ئەوەی بینیم بە خەویش بمبینیایە باوەڕم نەدەکرد، چونکە ژنی گەنج و بەتەمنی لێبوو، وتیان ئیوە هەڵەبجەین و شەوی دوو شەو ئەمێننەوە ئازاد دەکرێن.

 

كوێستان لە گێڕانەوەی بیرەوەریەکانی بەردەوامەو وتی: لە بەر ئەوەی لە ڕێکخستنە نهێنیەکان کارم کردبوو پێمخۆش بوو بزانم لەسەر چی لەوێن ئەو خیزانانە ژنی لێ بوو لەبەر ئەوەی کوڕی پێشمەرگەبوو هەبوو هاوژینکەی پێشمەرگە بوو، باسیان دەکرد بێتاقەت بوون کە هەیان بوو ساڵێک زیندان بوو بەڵام دادگایی نەکرابوو، دوای دوو ڕۆژ زیندانییە هەڵەبجەییەکان بەرەو تۆپ زاوا بەڕێکران، ئەوەش لە تۆپ زاوا گوزەرا ئەوەی لیبووردنی گشتی نەیگرتبوو، لەوی ماینەوە، نزیکەی دوو مانگ ماینەوە، ئەو دوو مانگە لەوێ تەوالێت نەبوو رۆژی یەکجار دەرگا دەکرایەوە، خواردن پارچەیە سەمون بوو، ژیانی ناو زیندان ناخۆش بوو، ژنی دووگیان هەبوو لەبەر ئەوەی مناڵ ئەمرد کە ئەسپەردە دەکرا جوان نەدەکرانە ژێر زەوی، شەوی دواتر لاشەکانمان بەدەم سەگ دەبینی، گێڕانەوەی زۆر قورسە، دواتر بەلێبووردنی گشتی ئازاد کراین و هەموو چین و تویژەکان گرتەوە لە ٧/٩/١٩٨٩ پاشتر هاتینە هەڵەبجەو قەدەغەی هاتوچۆ هەبوو، لە پاش ١٩٩١ گەراینەوە هەلەبجەو لە سفرەوە دووبارە دەستمان پێکردەوە، لەکەلاوەیەکەوە دروستمان کردەوە، لە سالی ١٩٩٣ ڕێکخراوو بارەگاکان گەرانەوە هەڵەبجە قۆناغ بە قۆناغ ئەو ریکخراوانەی کاریان لەسەر کەیسی کیمیاباران کرا دروست بوقن و پاش نەمانی رژیمی بەعس ئیتر دادگای باڵای تاوانەکان ئیش و کاری دەستپێکردەوەو هەولی تەواو درا من یەکێک بووم لە شایەتحاڵەکان لە دادگای تاوانەکان لەسەر کەیسی عەلی حەسەن مەجید، پاش ئەوەی لەگەل دوو هەزار کەس بووین بە شایەتحاڵ و ئاگاداریان کردمەوە لە دانیشنی ١٣ لەگەل کەسوکاری شەهیدان، هەموومان یەک وتەمان داو بە جیاوازی کەیسەکان ٧ رۆژ ماینەوە، دادوەر بۆ سوێن خواردن وتیان ئەتوانم لە پشتی پەردەوە قسە بکەم ، بەڵام وتم نا بەشانازیەوە شایەتیم داو لام کردەوە عەلی حەسەن مەجیدم بینی.