هێلین ئەحمەد

سلێمانی_ ئەو جەنگەی لە نێوان ئیسڕائیل و ئێراندا هەڵگیرساوە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی خستۆتە ژێر مەترسی گەورەوە، بریتییە لە جێبەجێ کردنی ئۆپەڕاسیۆنێکی سەربازی، کە چەندین شەپۆلی ئۆپەراسیۆنی سەربازی دەگرێتە خۆی، کە لە لایەن ئەمریکاوە ڕۆڵی هێرشکردنیان پێدراوە، ڕۆڵی دبلۆماسی و سیاسیی ئەمریکا وەری گرتووە و ڕۆڵی سەربازی بەخشیوە بە ئیسڕائیل، کە ئسڕائیل بە تایبەت ناتانیاهۆ خواستی گەورە بۆ هێرشکردنە سەر ئێران و هێزی چرەکداری ناوچەکە هەیە، ئەمریکا و ئسڕائیل بۆ بەتاڵکردنەوەی هێزە ئەتۆمییەکانی ئێران لە ڕیگەی تەقاندنەوەیانەوە بە ئامانجیان دەگرێت، بۆ لێدان لە ژێرخانی سەربازی و ستراتیجی ئێران بەردەوا لە ڕێگەی هێرشە درۆنییەکانەوە هەوڵی لە ناوبردنی دەدات، وەڵادانەوەکانی ئێران بۆ دەوڵەتی ئیسڕائیل بە ناچاری بۆ ڕازیکردنی هاوڵاتیانی ناوچەکە ئەنجامی دەدات،  لەڕێگەی بەرپەچدانەوەی بەڕووی ئیسڕائیلدا دەریدەخات پێگەی لە ناوچەکەدا ماوە، بە دروستی ئەوەی لە ئێستادا ڕووی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کردووە، لە ژێر کۆنتڕۆڵی ئەمریکادا تەواوی هێرشەکان ئەنجام دەدات، تا بتوانێت نەخشەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە گوێرەی ئامانجەکانی خۆی دابڕێژێت، ئامانجی لابردن و نەهێشتنی ئایدۆلۆژیای پەڕگیرییە لە نەخشەی نوێی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، هەڵوەشاندنەوەی دەوڵەت-نەتەوەی لە ناوچەکەدا، بە واتایەکی دیکە هەڵوەشاندنەوەی ئەو هەرێمە ڕوکەشییە نوێیە جیهانییەی کە خۆی لەگەڵ سیستمی نێودەوڵەتیدا دەگونجێنێت، کە ئەمریکا بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێ کێشاویەتی تا ئیسڕائیل جێبەجێی بکات، هەروەها هەبوونی پرسی ئاستی و قۆستنەوەی ئەو هەەلە زێڕینە بە پێکەوەی گەلان و لە ناویدا کورد لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا سودمەند دەبێت.  

"ئامانجی هێرشەکانی ئیسڕائیل بۆسەر ئێرقن ئامانجی خاڵیکردنەوەی هێزە میلشیاکانە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست"
نیکۆلا ئەشرەف شاڵی، چاودێری سیاسی و  ڕاوێژکاری ئاسایشی لە ناوەندەکانی ئاژانسی فۆگلۆباستەدی بۆ دراساتی جیهانی و ئای ئێس دەبلیو پەیمانگایی دراساتی جەنگی ئەمریکی، باس لە هێرشەکانی دەوڵەتی ئیسرائیل بۆسەر ئێران کردو ئاماژەی بەوەکرد، هەبوونی ئەو جەنگە لە نێوان ئیسڕائیل و ئێراندا جەنگێکی هەژموونی دەبێت، هەبوونی پاشەکشەی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە تایبەت دوای گواستنەوەی دۆسییەی عێراقی لە پەنتاگۆنەوە گواستەوە بۆ دەرەوەی ناوچەکە، لە دۆسییەیەکی سیاسییی دەگۆڕێت بۆ دۆسییەیەکیی سیاسیی دبلۆماسی، لەو ڕێگەیەوە ئێران توانی دەست بەسەر عێراق و هێزەکانی ناوچەکەدا بگرێت لە پاڵیدا عێراق و سووریا و لوبنان و تەنانەت دەستی گەیشتە فەڵەستین، وتی: سەرەڕای هەبوونی هێزی ئێران لە ناوچەکەدا بەڵام هێرشەکانی ئسڕائیل ئێرانی بە تەواوی لە پەل و پۆ خستووە، لە چەندین لێدوانی مەسعود پزیشکیان و سیاسەتمەدارانی ئێراندا نەبوونی شەڕ بەدی دەکرێت، ئەمە دەری دەخات هەرچەندە ئێران وڵاتێکی ئەتۆمی بێت، بەڵام بە هۆکاری ئەنجومەنی ئاسایشی جیهانی ناتوانێت بە کاری بهێنێت، کە زیاد لە حەدی دیاریکراوی خۆی دەسەڵاتی ئێران گەورە کراوە، لە ئێستادا ئیسڕائیل بە پێشەنگایەتی ئەمریکا هێرشەکانی بۆسەر ناوچەکە چڕتر کردۆتەوە، هەوەها هەرێمی کوردستان و عێراق ناوچەی تێپەڕاندنی جەنگەکەیە، بە هۆکاری تێپەڕینی موشەکەکانی ئاڕاستە کراوەوە ئەگەری کەوتنە خارەوەی موشەک دروست دەبێت، بەڵام  بەهۆی دورکەوتنەوەی حیزبە میلشیاکان و حەشدی شەعبی لەم جەنگە بە ئەگەری زۆرەوە جەنگ لە عێراق و هەرێمی کوردستان بەدوور دەبێت، پاشان بە گوێرەی ئەو داواکارینەی ئەمریکا لە عێراق بە گوێرەی ئەو وابەستەبونانەی بە دیاریکراوی بۆ پەیماننامەی ستراتیجی و ئەمنی لەگەڵ ئەمریکادا وا پێویستدەکات ئەو گروپی میلی٦شیانانە هەڵوەشێنێتەوە، نەک یەکیان بخات لەگەڵ سوپای عێراقدا، بە پێچەوانەوە ئەمریکا خۆی لێدانەکان جێبەجێ دەکات لە بنکەکانی عەین ئەسەد و بنکەکانی دیکەی کەنداوی عێراق، بەڵام گروپە میلشیاکانی ئێران گروپ گەلێکی ترسنۆکن بۆیە چاوەڕێی ڕوودانی ئەو هێرشە ناکرێت، لە بارەگاکانیان و مۆڵگەکانیان کشاونەتەوە، لە بنەڕەتیشدا مەترسی بێتە سەر عێراق بگرێتەوە لە ئەنجامی هەڵەی ستراتیجی ڕودەدات.

ئاماژەی بەوەشکرد، سیستمی نوێی  هەرێمی جیهانی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا جێگیر دەبێت، ئامانج خااڵیکرنەوەی هێزە میلشیاکان و ئەو هێزانەی لە دەرەوەی یاسادان لەو هەرێمەدا، وابەستە نەبوون بە هەر چوار ڕێککەوتن نامەکەی جنێف، لەگەڵ دوو پڕۆتۆکۆڵە پاشکۆکەی، هەبوونی ئەو پەلوپۆیانەی ئێران لە ناوچەکەدا کۆتایی پێدەهێندرێت، یەکێک لەو ناوچانەی ئەم پەلوپیانەی ئێرانی پێ گەشتووە بریتییە لە عێراق، وتیی: لە بنەڕەتدا عێراق لە ڕێگەی ئێرانەوە حکوم دەکرێت، لە ڕێگەی ئیتاری تەنسیقی لە ئێستادا حکومڕانە و ڕاستەوخحۆ فەرمان لە ئێرانەوە وەر دەگرێت، بۆیە گومانای تێدا نییە بەشێک لە هێزە سەربازییەکانی عێراقی عەرەبی جگە لە هێزەکانی پێشمەرگە سەر بە دەوڵەتی ئێرانە، لەپاڵ ئەو هێزانە دەستەی هێزی حەشدی شەعبی و چەندین گروپی دیکەی چەکداری کە لە سەروو ٨٠ گرووپ دەبن، ئەمانە یەکانگیری جەنگیان پەیڕەو کردووە. لێدانەکانی ئەمریکا و ئیسڕائیل ئەوەی پێیان دەوترێت پاراسنتنی گەردەکانی گەشەپێدان لە دەریای سووردا ، کە بڵاوەیان کردووە، وایانکرد کە ئەم گروپانە جموجوڵیان لاواز ببێت، ئەوەی کە ڕویداوە گورپە میلشیکان لە حەماس و فەڵەستین تەواو لاواز کراوە، ئەوەی ماوە تەنها چەکحداری مەیدانیییە و ناتوانێت سەرکردایەتی بکات، کە دەری دەخات حەماس کۆتای هاتووە، هەروەها حیزبوڵا لە توانای جەنگیان لاواز کرا، پاشان ڕوخانی سوریا و هەبوونی سوریایەکی نوێ هەبوونی ئەو هاوپەیمانییە لەگەڵ ئیسڕائیلدا دەردەخات، عێراق گرێیەکی ستارتیجیی و ڕێڕەوی گواستنەوەی جیهانییە، هێڵی سەرەکی گەشەپێدانی نوێییە یە کە لە گەرووی مەلەقەوە دەستپێدەکات، لە قۆڵێکەوە لە عێراق و سوریای نوێوە ئەمریکا دەستێکی دەگاتە سەر دەریای سپی ناوەڕاست، بۆیە لێدان لە عێراق بابەتێکی ەستیارە  ئەمریکا هەستیارانە مامەڵە لەگەڵ عێراقدا مامەڵە دەکات، هەروەها گروپ  هێزە چەکدارەکانی عێراق گروپ گەلێکی ترسنۆکن ناتوانن ئەو هێرشانە جێبەجێ بکەن، ئەگەر جێبەجێ بکرێت ئەوا عێراق ڕووبەڕووی هێرش دەبێتەوە، هەروەها حکومەتی عێراق نایەوێت بکەوێتە ئەو یارییەوە، بەڵام ئەگەر دەستوەردانی سیاسیی لە ناوچەکە بکرێت بێگومان بە ئۆپەراسوێنی تایبەت ڕوبەڕووی جەنگ دەبنەوە.

"ئەو دۆخە ئاڵۆزەی لە ئێستادا ڕووی لە ناوچەکە کردووە بە هەبوونی پرسی ئاشتی و دانانی پلانی تۆکمە دەستکەوتی گرنگ بەکورد دەدات"

 نیکۆلا ئەشرەف شاڵی جەختی لەوەکردەوە، دووبارە داشتنەوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەگەڵ هەبوونی پرسی ئاشتی لە ناوچەکەدا دەستکەوتێکی گرنگی کورد دەبێت، لە مێژوودا یەکەم سیاسەتمەداری کورد هەوڵ بۆ هەبوونی پرسی ئاشتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەدات، وتی: بۆ یەکەم جارە سەرکردەی دیاری کورد ڕێبەر عەبدوڵا ئۆجالان، بە وردی و هۆشیارانە و بە تێڕوانینێکی ستراتیجی قوڵ لەگەڵ پرسی ئاشتی مامەڵە دەکات، لە پەیامی ئاشتیدا دروست بریتییە لە خۆ گونجاندن لەگەڵ ئەو گۆڕانکاریانەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ڕوودەدات، بەبێ هەبوونی سازش لە بنەما فکری و ئایدۆلۆژییەکانی بە هەبوونی فکرێکی قوڵ بڕیاری پرسی ئاستی لە ناوچەکەدا داوە، کە پارتی کرێکارانی کوردستان- پەکەکە کاری لەسەر دەکات، عەبدوڵا ئۆجەان هەبوونی پرسی ئاشتی تەنها لە باکووری کوردستاندا قەتیس نەکرد و لە ئێستادا تەواوی سەرکردەە سیاسییەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی ئەرکدار کردووە، بۆ جێبەجێکردنی ئەزموونی خۆبەڕێوەبەری جێگیر بکرێت، تا دۆخی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەرەو باشتر بڕوات، هەرچەندە لە تورکیادا هەبوون و قبوڵکردنی پرسیا ئاشتی ترسە لە هەڵوەشاندنەوەی دەوڵەتنەتەوە و گۆڕانکاری سیاسیی کە ناوچەکە لە لایەن ئە،ریکاوە ڕوبەڕووی دەبێتەوە، کە ئیسڕائیل و ئەمریکا دەستی گرنگیان لە ملکەچکردنی تورکیا بۆ پرسیی ئاشتی هەیە، هەروەها بەڕێز عەبدوڵا ئۆجەلان لە هەبوونی بەرپرسیارێتی بەرامبەر بارودۆخی ناوچەکە و بۆ پاراستنی ئەزمونەکانی حکومڕانی کورد لە ناوچەکەدا و بە تایبەت جێگیرکردنی ئەزمونی خۆسەری لە پارچەکانی کوردستاندا پەیامی ئاڕاستەکرد، وە دۆخەکەی گەیاندە بانگەوازی هەڵوەشاندنەوەی پەکەکەی بە بێدەنگکردنی چەک ئەنجامدا، وەڵامدانەوەی پرسیا ئاستی لە لایەن سیاستەنمەدارانی ناوچەکە کارێکی گرنگ بووە، هەبوونی جەنگی نێوان ئیسڕائیل  و ئێران فشار و ترسی بۆسەر تورکیا زیادی کردووە، تورکیا هەوڵی هەڵوەشاندنەوەی بەپەلەی دەوڵەت نەتەوە دەدات، دانانی دەستورێک بۆ داخڵبوون بە پرسیا ئاشتی دەدات، ئەرکی کورد لێرەدا بەهۆی یەکبون و یەکگرتووی نێوماڵی کوردی بۆ هەناونانی پرسی ئاشتی دەستکەوتێکی گرنگ دەبێت، پێویستە تورکیا پەلهاویشتنەکانی لە سوریادا بوەستێنێت، پاشان لە ئەنجامی ئەوەی سوریا دەکەوێتە باشووری کوردستانەوە بیرتییە لە دەروازەی پاراستنی اسایشی نەتەوەی ئیسڕائیل، کە بەدیوێکی دیکەدا ئاسایشی نەتەوەی ئەمریکایە، هەروەها ئەمریکا بۆ ئەم دۆخە هاوکار و هەماهەنگی ئیسڕائیل دەکات، بۆ هەر ڕوبەڕوبونەوەیەک کە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بکرێتە سەر بەرژەوەندییەکانیان.

لە کۆتایی قسەکانیدا وتیشی: ئەوەی بۆ کورد گرنگە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا مامەڵەکردنی حەکیمانەی دەسەڵاتدارانی کوردە لە پارچەکای کوردستاندا، ئەوەی کە زامنی بەرەوپێشچوون  و پاراستنی دەسەڵاتی کورد دەکات، وتاری یەکانگیری نێوماڵی کوردی بە ئاڕاستەیەکی سترتیجی و پاراستنی یەک بەرژەوەندی باڵا، لەژێر چەتری یەکێتی نەتەوەییدا بەرەوپێشەوە ببرێت، تێپەڕاندنی ئەم دۆخە بەو شێوازە بۆکورد زۆر ناوازە دەستکەوتی گرنگ دەبێت، کە بەقۆناغی زێڕینی کورد ناوزەند دەکرێت، بۆ بەرەو پێشبردنی دۆزی کورد لە تەواوی ناوچەکە ئەرکی هەر تاکێکی کورد دەبێت، هەوڵ بۆ جێگیرکردنی حکومڕانی خۆبەڕێوەبەری لە ناوچەکەدا دەسەڵاتداربێت، هەوڵ بدرێت هەردوو بەشی باکوور و ڕۆهەڵاتی کوردستانیش خۆبەڕێوەبەری بیانگرێتەوە، بەڵام کۆی ئەو دۆخە ئاڵۆزییە لە بەرژەوەندی گەلەکەمان کۆتایی دێت، لە ناوچەکەدا قسەی کۆتایی بۆ ئەمریکا و ئیسڕائیلە و چی دیکە هەژموونی تورکی و ئێرانی و عێراقی عەرەبی و سووری بەسەر کوردەوە نامێنێت، تەواو لاواز دەکرێت، ئەم قۆناغە هەلێکی گرنگ و ناوازەی کوردە کە لەگەڵ خۆیدا هەڵی گرتووە، گرنگ ئەوەیە ئێمەی کورد دەرفەت لەو هەلە زێڕینە وەربگرین.