لە دیارترین خەسڵەتە هاوبەشەكانی سیستەمە فاشی و دیكتاتۆرەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لە كۆتاییەكانی سەدەی بیستی ڕابردوو و لە ڕۆژگاری ئەمڕۆماندا چارەنووسی دیكتاتۆرە خۆماڵیە خۆ بە نیشتمانپەروەر و خۆ بە خاوەن زانینی خەبات و شۆڕش و دەستكەوتە نیشتمانییەكانە كە بە موڵکی خۆیانی دەزانن. وە فیرعەونیانە مافی خوایەتی بە ڕەوا دەزانن بۆ دەست بەسەرداگرتنی سەروەت و سامان و ژێر خانی گەلەكانیان. لەم ڕوانگەیەوە سیاسەتی ئەم حکومەتە خۆ بە نەتەوەیی و دامەزرێنەرانە جگە لە سیاسەتی برسیكردنی هاوڵاتیانی خۆیان وە بەكارهێنانی توندوتیژی لەڕێگەی دەزگا داپلۆسێنەرەكانی ئاسایش و سوپای ووڵاتەكانیان كە تەنها بۆ دژایەتی گەلەكانیان بەكاریان دەهێنن، خنكاندنی ئازادییەكانە وە كردنی نیشتمان بە زیندانێكی گەورە بۆ هاونیشتمانیانی خۆیان، لەهەمان كاتدا ڕسوا و ملكەچی وڵاتانی هەرێمی و خاوەن هێز و باڵادەستەكانن. بە هیچ جۆرێك پرۆسەی چاكسازی نیشتمانی و باشكردنی خزمەتگوزاری و كاركردن بۆ خۆشگوزەرانی هاوڵاتیان خەم و كاری پێشینەیان نییە، بەڵكو بە پێچەوانەوە لە گەندەڵترین سیستەمەكانی جیهانن تەنها گرنگی بە كۆكردنەوەی سامان و بێ بەشكردنی گەل لە پێناو كڕێنی مورتەزەقە و هێزە بەكرێگیراوەكان و دروستكردنی گروپ و میلیشیای جۆراوجۆر بە ناوی جیاواز لە پێناو بە هێزكردنی و فراوانكردنی بازنەی ئاسایشی خۆیانن.

 

لە قێزەونترین دیاردە هاوبەشەكانی دیكتاتۆرەكان پەیڕەوكردنی سیاسەتی تۆقاندنە، بۆ سەپاندنی عورفی كۆیلایەتی وە شیواندنی فیكر و شەڕی دەڕوونی لەگەڵ خەڵكی خۆیان لەڕێگەی زیندووكردنەوەی بە موقەدەستكردنی مەزاری گۆڕی باو و باپیرانیان و بڵاوكردنەوەی وێنە و تابلۆ و پەیكەرەكانیان لە هەموو دامودەزگا و فەرمانگە و شوێنە گشتیەكاندا. وە كە شكستیان پێدەهێنرێت هەموویان هەمان چارەنووسیان هەیە لە شێواندنی مەزاری گۆڕەکانیان و خستنە ژیر پێی پەیکەر و سوتاندنی تابلۆ و وێنەکانیان، وەك ئەوەی بەسەر سەدام حسێن لە عێراق و حوسنی موبارەك لە میسر و موعەمەر قەزافی لە لیبیا و زین عابدین لە تونس و عەلی عەبدوڵا ساڵح لە یەمەن و عومەر بەشیر لە سودان وە بەشار ئەسەدی لە سووریادا هات، كە هەمان چارەنووسی ڕەشیان هەبووە لە شەرمەزاری و ڕسوایی كردنیان لەلایەن هاونیشتمانیانی خۆیان جگە لە پشت تێكردن و بەجێ‌هێشتنیان لەلایەن دۆستە هەرێمی و نێودەوڵەتیەكانیان، وە هەمیشە لەلایەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و تەنانەت دۆست و دوژمنەكانیان هەمان ووشە هەمان دەستەواژە لە هەموو كودەتا و سەركەوتنی شۆڕشەكاندا دەووترێت كە سیستەمە دیكتاتۆرەكان شایەنی بەڕێوەبردنی ووڵات و فەرمانڕەوایی نین، بەڵکو شایەنی دادگایی كردنن وە ئەوان ڕێز لە وویست و خواستی گەلانی چەوساوە دەگرن.

 

وە لە خاڵە هاوبەشەکانی تری دیکتاتۆرەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست گوێنەدان بە هاواری نەهامەتی گەلەکانیانە بۆ گۆڕانکاری و چاكسازی، مێژوو دەڵێت دیكتاتۆرەكان تا ڕسوای تەواوتی نەكرێن و لە زمانی ئاشتی تیناگەن و دەستبەردای دەسەڵات و پارە و سامانەكانیان نابن تا لە دەسەڵات دادەماڵرێن بە کوشتن بێت وەك قەزافی و عەلی عەبدوڵا ساڵح، یان بە ڕاکردن بێت بۆ دەرەوەی ووڵات وەك بەشار ئەسەد یان خۆشاردنەوەكەی سەدامی دیکتاتۆر و پاشان دادگایی و لە سێدارەدانی، بە جۆرێك لە كۆتاییەكانیاندا ئەمانە نە فریای کۆکردنەوەی بەڵگە و دۆکیومێنت و وێنەکانیان كەوتن، نە فریای کۆکردنەوەی سامان و پارەی دزراوی گەل و گرێبەستەکانیان کەوتن، وە نە فریای هەڵگرتنی کەلوپەلی بەنرخ و بەهاکانیان کەوتن.

 

ئەم وانانەی مێژووی هاوچەرخ بۆ دەسەڵاتدارانی هەرێم لە قورسترین وانە كاریگەرەكانی مێژووە، پێیان دەڵێت گەر گۆڕانکاری بنەڕەتی لە خۆتان و لە سیستەمی فەرمانڕەوایەتیەکەتاندا نەکەن ڕەنگە بە هەمان چارەنووسدا تێپەڕ بن، ئەم ڕاستی و واقعە خەڵك دەبینین و پێشبینی دەکەن، تەنها كۆمەڵێك لەو گروپانە نەبێت بە ناوی حزبی بوون كە خۆیان (كەڕ و كاس و كوێر) كردووە لە بەردەم سیاسەتی ناڕوون و گەندەڵی حزبەكانیاندا لەبری لێپرسینەوە یان داوای چاكسازی بكەن، خۆیان سوودمەندی سەرەكین و پارێزەری پایەكانی گەندەڵی پێكدەهێنن، وە بەرپرسیاری سەرەكین لە بەردەوامی و ڕاگرتنی ئەم بارودۆخەدا لە پێناو مووچەی دووەم و سێیەم، وە پاراستنی بەرژەوەندیە بازرگانی و سیاسی خۆیان و كەسە نزیكەكانیان. بەم شێوەیە لە دوای ڕاپەڕینەوە شتێك بوونی نەماوە بە ناوی سیاسەتی ڕەخنە و ڕەخنە لە خۆگرتن بێت بۆ پێشكەوتن و گەشەكردن و چاكسازی لە ناو حزبەكاندا، وە یان هەڵوێست وەرگرتن هەبێت لەسەر سیاسەتی حزب و شەفافیەت و وەستانەوە بەڕوویاندا، بەڵکو ئەم هەڵوێستانە بە تەواوەتی لە گۆڕ نراوە، وە ئەو جۆرە كەسانەی خاوەنی بنەما و بەها باڵاكان بوون لە سیاسەتدا وەك مرۆڤی (نیاندەرتاڵ) بوونیان نەماوە، بەڵكو بە پێچەوانەوە لە ئێستادا بە شانازییەوە سیاسەتی نرخ لەسەر خۆدانان و سەنگەر گۆڕین پەیڕەو دەكرێت، ئەم دەردە و دیاردەیەی (پۆست ڕاپەڕین) كە بووە بە عورفێكی زۆر ناشرین هەر گروپە سیاسیەكانی نەگرتووەتەوە، بەڵكو لە ناو هونەرمەندان و بە ناو ڕۆشنبیران و كەسانی ئەكادیمی و میدیاكاران تەنانەت مامۆستایانی ئایینی و چین و توێژە جیاوازەكانی تردا پەیڕەو دەكرێت؟

 

دەبێت دەەسەڵاتدارانی هەرێم زۆر باش لە خۆیان بترسن گەر بەردەوام بن لە سیاسەتی كەنار خستنی هاوڵاتیان و جیاكاری تەواوەتی و تاڵانكردنی داهاتە ناوخۆییەكان و نەوتیەكان، جگە لە زەوتكردنی قوتی خەڵك و نەدانی مووچەكانیان، بەڵام لەسەر حسابی نەهامەتی خەڵک خۆیان و نەوەكانیان و چواردەوری بازنەی دەسەڵات و ئەوانەی سوودمەندن لێیان شاهانانە ژیان بەڕێدەكەن؟ تەنها نەهامەتی و هەژاری بۆ گەلەكانیان بەجێ دەهێڵن؟ جا ئەو كاتەی بارودۆخ لەدەست دەردەچێت و قینی گەل دەتەقێتە نە شۆڕش و خەباتی باوك و باپیرانیان، نە پارە شاراوەكانی ژیر زەمینەكان، نە حسابە بانكیەكانی ئەمەریكا و ئەوروپا، نە كۆشك و تەلار و كۆمپانیا و كارگەكانیان، نە پشتگیری و پاڵپشتی ووڵاتانی دراوسێ فریادڕەس نابێت بۆیان؟ لێرەدا ئەو پرسیارە زۆر ئاسانەی هەموومان دەیان جار دەیكەین، چی لەو هەموو پارە و سامانانەتان لە ناوەوە و دەرەوەی ووڵات دەكەن، كە لە دەرئەنجامی گەندەڵی بە شێوەی نایاسایی و ناشەرعی لە ماوەی ٣٣ ساڵ كۆكراوەتەوە؟ ئایا تێر بوون سنووری نییە؟ ئایا داهاتوو هیچ گرنگیەكی نییە؟ ئایا لە مێژوو لە داهاتوویەكی چاوەڕوان نەكراو ناترسن؟

 

لە ئێستادا هەرێمی كوردستان لە خراپترین و لە شكسترین قۆناغیدایە، لە قۆناغی بێ بەهایی هەموو بەها و پیرۆزیی و شانازییەكان لەلایەن خەڵکەوە كە بە قۆناغی بێبەری بوون لە شۆڕش و خەبات پێفرۆشتنەوە و بازرگانی بە خوێنی شەهیدان و كوردایەتیەوە دەناسرێن. ئەم قۆنا‌غە قۆناغی دەستبەردان و بەجێهێشتنی هاووڵاتیانی هەرێمە بۆ بەغدا وە ڕسواكردنیان بە نەدانی مووچەكانیان وە گوێ نەدان بە چارەسەركردنی كێشەكان لەگەڵ حكوومەتی ناوەند لەسەر حسابی قووتی خەڵكی كوردستان. بەڵام لە هەمانكاتدا، توانای دارایی هەیە بۆ ڕەفاهیەت و بۆنە حزبیەكان و دابینكردنی بودجەی خەیاڵی سەفەركردنی سیاسیەكان و بانگهێشتنامە هونەرمەندانی وڵاتان بۆ ڤیستیڤاڵە نێودەوڵەتیەكانیان و كردنەوە و بەردەوامی سەدان كەناڵ و میدیای فەرمی و سێبەرەكان، تا دێت كۆمپانیا و پرۆژەكانی حزبی لە فراوان بووندا دەبن، وە لە سەروو هەموویانەوە دەست نەبردن بۆ بڕینی مووچەی بندیوارەکانی حزب و مووچەی خانەنشینی پلە باڵا پێبەخشراوەكانی حزب؟

 

لەم قۆناغەدا حزبی كوردی بە تەواوەتی دەستبەرداری چەمك و ڕۆحیەتی كوردایەتی بوون بە كردار. جا لە ئاستی باشووردا بێت كە هەر لە دروست بوونیانەوە سەلماندویانە كە ئامانجیان موڵکایەتی حزبایەتی و بە میراتگری دەستكەوت و دەسەڵات بووە بۆ نەوەكانیان، ئەگەر ئەم مۆدێلە لە قۆناغێك لە قۆناغەكاندا لەلای هەندێ لە حزبەكانی تر عەیبە بووبێت، بەڵام لە ئێستادا هەموو حزبەكان بە حزبە ئیسلامی و عیلمانی و ئۆپۆزسیۆنەكانیش هەمان ڕێچكە و هەمان مۆدێڵی بە بنەماڵەیی كردنی حوكمڕانی لە باشووردا پەیڕەو دەكەن، وە لەسەر ئاستی پارچەكانی تری كوردستاندا، حكومەت و حزبی كوردی (بە جیاوازی ڕێژەیی) لە بری پشتگیری و پاڵپشتی كردن لە كوردانی ڕۆژئاوا یان باكوور یان ڕۆژهەڵات بكەن، كەچی سنوریان بەڕوودا دادەخەن یان دەگیرێن و ڕادەستی حكومەتە فاشیەكانیان دەكەن؟ یان لەسەر حسابی بودجە و مووچەی خەڵك هێزی سەربازی كە ڕۆڵی بەكرێگیراو دەبینن بە ناوی جیاواز بۆ تێكدان و دەست تێوەردان لە پارچەكانی تری كوردستاندا دروست دەكەن؟ بە ئاشكرا بەبێ سڵەمینەوە تەسلیمی وویست و داخوازییەكانی سەرسەخترین دوژمنانی كورد دەبن، هەموو جۆرە هاوكاری سەربازی و هەواڵگیری بە ناوی پەیوەندی دراوسێیەتی و بازرگانی پێشکەشیان دەكەن؟

 

لە كۆتاییدا ئەوەی پێویستە بووترێت، هەڵدانەوەی لاپەڕەكان و باسكردن لە نەهامەتی و شكستەكان مانای سڕینەوە و نە بینینی كاری باش و پەرەسەندن و گەورەبوونی شارەكان و دابینكردنی كۆمەڵێك باش لە خزمەتگوزاریەكان نییە، كە بە پارەی گەل كراون بە پەیڕەوكردنی سیاسەتی جیاكاری لەنێوان شارەكاندا، وە نابێت بكرێت بە منەت بەسەر گەلدا كە خۆی ئەوە ئەركە ڕاستەقینەی حكومەت و حزبەكانییەتی. وە نابێت تەنها لە چاوی كەسانی سوودمەند لەم بارودۆخەوە لێكدانەوە بۆ ڕەوشی ئێستای هەرێم بكرێت. خستنەڕووی ئەم ڕاستیانە لەبری ئەوەی بخرێتە قاڵبی دژایەتی یان تۆمەت و سوكایەتی پێكردن، با هەموومان دەست پێشخەر بین بۆ نەخشە ڕێگای نیششتمانی و چارەسەری ڕاستەقینە، دەبێت گوێ لە خەڵکانی دەرەوەی بازنەی حزبەكان بگیرێت، لەبەر ئەوەی هەموومان بە هەموو جیاوازیەكانمانەوە خاوەنی ئەم هەرێم و نیشتیمانەین؟ چونكە تەقینەوەی بوركانی ناڕەزاییەكان تەڕ و ووشك بەیەكەوە دەسووتێنێت وە هەموومان زەرەرمەند دەبین. لەم قۆناغە سەختەدا بێ هیوایی و بێزاربوونی خەڵك لە دەسەڵاتە خۆماڵیەكەی گەیشتووەتە ئاستێك كەس گرنگی نادات بەوەی لەم هەرێمە چی دەگوزەرێت، چۆن ڕۆژ بە ڕۆژ دەسەڵات و پێگەی هەرێم لە بەرامبەر دەسەڵاتی ناوەندا لەدەست دەدەن، وەیان دەرئەنجامەكان هەرچیەك بێت، وە لە داهاتوو چیان بەسەردێت؟

 

لە ئێستادا، دەبوایە زۆربەی سەنتەری توێژینەوەكان و زانكۆكان لەسەر واقعی شكستخواردووی هەرێم و كێشەكانی دەیان نامەی ماستەر و دكتۆرا لەسەر ئەم بابەتانە ئەنجام بدرایە؟ لە كاتێكدا ئەو سەنتەرانەی كە لەسایەی بودجەی كراوە و توانا فراوانەی بۆیان تەرخان كراوە ڕۆڵی دیوەخانی حزبی دەبینێت بۆ بانگهێشت كردنی میوانداریە نێودەوڵەتیەكان و ئەنجامدانی بۆنەی تایبەتی حزبی بۆ خستنەڕووی كار و چالاكی و پیاهەڵدانیان. دەبوایە دەیان توێژینەوە و كۆڕ و كۆبوونەوەیان لەسەر هۆكارەكانی شكست و نەدانی مووچە و دروستكردنی گروپی فشار بۆ گۆڕانكاری ئاشتیانە و خستنەڕووی چارەسەرەكردنیان بوایە، دەیان پلان و بەرنامەیان پێشكەش بە لایەنی حزبی و حكومی بكردایە وە هۆكاری فشار بوونایە بۆ جێبەجێكردنیان؟ دەبێت دەسەڵاتدارانی هەرێم دڵخۆش نەبن بە بێدەنگی گەل و نەبوونی هەڵوێست بەرامبەر بە گەندەڵی و نەهامەتیەكان و ڕسوایی كردنی ڕۆژانەیان، وە هیوایان بە پاڵپشتی بندیوارە حزبیەكان و گەندەڵكاران نەبێت، چونكە زۆرجار بێدەنگی پێش تۆفان، زۆر تۆقێنەرە و پێشبینی كارەساتی ترسناكی لێ دەكرێت.