سیتی ڕۆژ

شەنگال- جیهان ماڵئاوایی لە ساڵێکی دیکە کرد، لەو ماوەیەدا شایەتی شەڕێکی نێوان وڵاتانی داگیرکراو و ئازادیخوازان و بەرخۆدانی ژنان و سروشت و هەموو بوونەوەرە زیندووەکان بوو، ئەمساڵ بوەتە ساڵی گەڕان بەدوای ئازادی و دیموکراسی و لەهەمانکاتدا بوەتە ساڵی لەناوبردنی سروشت و مرۆڤ و گەردوون.

 

 ئێمە لە کۆتایی ساڵێک نزیک دەبینەوە کە هێشتا شەڕ تێیدا بەردەوامە، بەرخۆدانیش بەقەد شەڕەکە زیاتر دەبێت، کەواتە ساڵی ٢٠٢٢ لە ڕوانگەی ژنانی ئێزیدیەوە چۆن بوو؟

 

بۆ قسەکردن لەسەر ڕووداوەکانی ساڵی ٢٠٢٢، ئاژانسەکەمان گفتوگۆیەکی لەگەڵ هەریەک لە وتەبێژی تەڤگەری ئازادی ژنانی ئێزیدی، ڕێهام هیجۆ و ئەندامی یەکیەتیی ژنانی گەنجی ئێزیدی، لیزا زەردەشت ئەنجامدا.

 

لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ تەڤگەری ئازادی ژنانی ئێزیدی، ڕێهام هیجۆ، دەستی خستە سەر ئەو ڕاپەڕینانەی کە لەژێر دروشمی "ژن ژیان ئازادی" دەستیپێکرد، ئەو دەستکەوتانەی ژنان بە فەلسەفەی ڕێبەر عەبدوڵڵا ئۆجالان، ئەو ژنانەی لە جینۆساید ڕزگارکرابوون و درۆی وڵاتانی جیهان لەڕووی ناساندنی جینۆساید، سیستەمی خۆبەڕێوەبەری لە شەنگال، کێشە کۆمەڵایەتیەکان، کار و چالاکییەکانی ئێزیدییەکان لە ماوەی ساڵێکدا و چەندین بابەتی تر.

 

شۆڕشی ژنان لە دەرەوەی سنووری ٧٠ کم

فەلسەفەی "ژن، ژیان ئازادی" گۆڕاوە بۆ شۆڕشی ژنان لە جیهاندا و ژنانی ئێزیدی چۆن مامەڵەیان لەگەڵ ڕاپەڕینەکانی ژنان کرد کە ئەمساڵ بەدیکرا؟

 

بۆ ئێزیدیەکان ساڵی ٢٠٢٢ پڕ بوو لە سەختی و سەرکەوتن و دەستکەوت، ئەمساڵ پێشهاتی نوێی بەخۆیەوە بینی، هەر لەبەر ئەم هۆکارەش ​​پێمان وایە ساڵی ٢٠٢٢ ساڵێکی گرنگ و سەرکەوتوو بوو لە ڕووی مۆڕاڵەوە، بێ گومان پێگەی دایکان ئەمساڵ جێپەنجەی خۆی لەسەر بەرخۆدانی ئازا و بوێرانە بەجێهێشت، بە واتایەکی تر دەڵێین دایکان بوونە پێشەنگ و سەرکردەی بەرخۆدان.

 

ئەو ڕاپەڕینەی کە بە کوشتنی ژینا ئەمینی دەستی پێکرد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان، بووەتە قۆناغێکی نوێی شۆڕشی ژنان لە جیهان، شۆڕشێک هەبوو کە ١١-١٢ ساڵ لەمەوبەر لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەستی پێکرد، کاریگەرترین شۆڕش لە ژێر دروشمی "ژن ژیان ئازادی" دەستی پێکرد و ئەم شۆڕشە بە ڕۆح و ئیرادەی ژنان بەردەوامە، شۆڕشی ئێستای ژنان ڕۆحێکی هەیە کە دەتوانێت هەموو ژنانی جیهان کۆبکاتەوە.

 

ژنان ڕۆڵی پێشەنگیان لە شۆڕشەکانی ناوچەکەدا بینی، بۆیە ژنان لە هەموو شوێنێک کرابوونە ئامانج، ئێمەش وەک ژنانی ئێزیدی تێوەگلاوین لەم شۆڕشەدا ئەوەی دەبوو بیکەین بۆ شۆڕشی ژنان کردمان، ڕۆحمان بوو بە یەک و هێز و مۆڕاڵی پێبەخشین و بوو بە قۆناغی ئازایەتی و وانەیەک بۆ ئێمە.

 

سەرەڕای هەموو هێرشەکانی سەر شەنگال، ئێزدییەکان بەدەوری ژنانی پێشەنگدا وەرگەڕان، ئەم ڕاستییە لە ژێر کاریگەریی فیکر و فەلسەفەی "ژن ژیان ئازادی" کە لەلایەن ڕێبەر عەبدوڵڵا ئۆجالانەوە پێشکەش کراوە، لەناو ئێزیدییەکان پەرەی سەندووە، لە ڕابردوودا سنووری ئێزیدییەکان ڕوون بوو، ئەو سنوورانەش لە ٧٠ کم زیاتری تێنەدەپەڕاند، بێگومان ئەم سنوورانە سنووری شەنگال بوون. جگە لەوەش ئێمە حەزمان لەوە نەبوو بزانین کە چی ڕوودەدات و چۆنیەتی ژیانی ژنان و کێشەکان و دەستکەوتەکان و کۆمەڵکوژییەکان.

 

بەڵام دواتر ئاشنا بووین بە بیرۆکە و فەلسەفەی ڕێبەر عەبدوڵڵا ئۆجالان، ئەم فەلسەفەیە ئێمەی گۆڕی و سنووری بەزاند بۆ تێپەڕاندنی ٧٠ کم. ئێمە وەک جاران نین، دەستکەوتەکانی ژنانمان پاراستووە و توانای ئەوەمان هەیە لە بەرامبەر ئەو کۆمەڵکوژییانەی کە لە دژی ئەوان دەگوزەرێت، بوەستینەوە، بۆ ئێمە خەباتی ژنان باو و ئاساییە.

 

بەدرێژایی ساڵ، ئێزدییەکان بەکارهێنانی چەکی کیمیایی دژی گەریلاکانی ئازادی و گۆشەگیریی سەپێنراو بەسەر عەبدوڵڵا ئۆجالان ڕێبەر لە ئیمرالی و هەموو جۆرە توندوتیژییەکیان بەرامبەر ژنان ئیدانە کرد، ئەمانەی خوارەوە بەشێک لەو چالاکییانەن کە ئێزیدییەکان لە ماوەی ساڵدا ئەنجامیانداوە:

 

• یەکێک لە کارنامە سەرەکییەکانی ئێزیدییەکان لە ماوەی ئەمساڵدا، گرنگیدان بوو بە گۆشەگیریی سەپێنراو بەسەر عەبدوڵڵا ئۆجالان، ڕێبازەکانی کۆمیتەی بەرەنگاربوونەوەی ئەشکەنجە و دامەزراوە نێودەوڵەتییەکان و سیاسەتەکانی ڕژێمی جینۆسایدی ئیمرالی.

 

• گردبوونەوە لە دەوری شۆڕشی ژنان و بەرخۆدانی ئێزیدییەکان و پەیڕەوکردنی ڕێبازی ئەو ژنانەی کە لە پێناوی ئەو دۆزەدا بە دروشمی "ژن ژیان ئازادی" کوژران.

 

• داواکردنی مافی ئاخین فاروق میرزا تەمەن ٦ ساڵ خەڵکی کەمپی جام مەشکۆ لە هەرێمی کوردستان، کە دوای دەستدرێژیکردنە سەری کوژرا، ژنەکان ئەم ڕووداوەیان وەک درێژەپێدەری فەرمان دەبینی.

 

• ژنان هەڵوێستیان لەسەر هێرشە داگیرکەرەکان و ئەو چەکە کیمیاییانەی کە دژی ئازادیخوازان بەکاردەهێنرێن، هەڵوێستیان هەبوو،  هەوڵیان دەدا لە ڕێگەی چالاکیی و ڕووداوەکانەوە پشتیوانیان بکەن.

 

• هۆشیارکردنەوەی خەڵک لە دژی توندوتیژی دژی ژنان، نیشاندانی کاردانەوەکانیان بەرامبەر ئەوە و ئەنجامدانی سیمینار و ڕێپێوان کە هەموو چین و توێژەکانی کۆمەڵگە تێیدا بەشدارن.

 

• وەک هەموو ساڵێک، ئاهەنگ و فێستیڤاڵ و ڕێوڕەسمی ئایینی ئەمساڵ بەپێی کولتوری کۆمەڵایەتیش بەڕێوەدەچوو.

• ٤٠ هەزار و ٤٤٦ واژۆ بۆ لابردنی پەکەکە لە لیستی تیرۆر کۆکرایەوە.

 

لە فەرمانی ٧٤دا، لە کۆی سێ هەزار و ٥٠٤ ژن کە کەوتنە دەستی بەکرێگیراوانی داعش، دوو هەزار و ٥٠٠ ژن ڕزگار کران.

 

دوای هەشت ساڵ و شکستپێهێنانی بەکرێگیراوان، تا ئێستاش سەدان ژن لە دەستی شانە نهێنییەکاندا چاوەڕێی ڕزگارکردنن، چۆن شەڕ دەکەیت بۆ ڕزگارکردنی دیلەکان؟

 

هەرکەسێک سەر بە ڕژێمی سەربەخۆ و دیموکراسی شەنگال بوو، یەکەم ئەرکی خەبات و تێکۆشان بوو بۆ ڕزگاری گەلەکەمان لە دەستی داعش، تاکە ئامانجی بزووتنەوەی ژنان لە ساڵی ٢٠٢٢دا خەباتکردن بوو بۆ ڕزگارکردنی ژنە دیلەکانی دەستی داعش، لەم بارەیەوە هەوڵی زیاترمان داوە.

 

تا ئێستا هەزاران ژن لە لایەن هێزەکانی سوریای دیموکرات “قەسەدە” و یەکینەکانی پاراستنی ژنان “یەپەژە” و یەکینەکانی پاراستنی گەل “یەپەگە” ڕزگار کراون و ئازاد کراون، هه ڕوه ها له سه ڕه تای ئه مساڵه وه له گه ڵ باکور و ڕۆژهه ڵاتی سوریا له په یوه ندیدا بووین، ئێزدییە ڕفێندراوەکان تەنها لە ڕەققە، دێرەزوور، یان کەمپی هۆڵ ئامادە نین، لە هەموو وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهاندا دابەشکراون.

 

ئەوەش زانراوە کە بەکرێگیراوانی داعش ئەو ژنانەیان ڕفاندووە و بردوویانە بۆ عێراق و تورکیا، ماندوو نەناسانە کارمان کرد بۆ ئەوەی بزانین، ئەمساڵ لە عێراق لەگەڵ بەرپرسانی حکومی و نوێنەرانی نەتەوە یەکگرتووەکان و زۆرێک لە ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان کۆبووینەوە، ئێمە ویستمان لیژنەی هاوبەش پێکبهێنین لە ڕێگەی ئەم لیژنانەوە ویستمان ئەو کەسانەی کە پەیوەندییان بە داعشەوە کردووە لەو وڵاتانەی تێیدا دەژین دادگایی بکرێن و لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بکرێت.

 

ئێمە زۆر باش دەزانین کە شانە نهێنییەکانی داعش لە سەرتاسەری عێراقدا هەیە و ڕۆژانە هێرش دەکەنە سەر شوێنی جیاواز، لە هەندێک ناوچە هێرشەکان زیاترن، ئێمەش ویستمان لەو ناوچانە بەدواداچوون و گەڕان بکەین، بەڵام زۆرێک لەو دامەزراوانەی کە چاومان پێیان کەوت وەڵامیان نەداینەوە و پشتیوانیان بۆ نەکردین، هەموویان تەنها دەیانویست ئەو ژنانەی لە کەمپی هۆڵ ڕزگارکرابوون لەلایەن بزووتنەوەی ژنانەوە پێشوازییان لێبکرێت و ڕادەستی خێزانەکانیان بکرێن.

 

بە واتایەکی تر دەیانویست هاوبەش بن لە سەرکەوتنی یەکەکانی پاراستنی ژنان و هێزەکانی سوریای دیموکرات و ئێزیدییەکان، ئەم ڕێبازە بەرژەوەندی خۆپەرستانە بوو، ئێمە تێگەیشتین ئەو کۆمەڵکوژییەی کە لە دژی ئێزیدییەکان ڕوویدا، هیچ بەرژەوەندییەکی بۆ ئەو وڵات و دامەزراوانە نییە کە باس لە دیموکراسی دەکەن، ئەگەر ئێمەش ئامادە نەبین یەکینەکانی پاراستنی ژنان و یەکینەکانی پاراستنی گەل و هێزەکانی سوریای دیموکرات هەموو هەوڵێکیان دەدەن بۆ ڕزگارکردنی ئێزیدییەکان لە هەر شوێنێک بن، لای خۆیەوە تەڤگەری ئازادی ژنانی ئێزیدی "تاژ" چالاکیی دیپلۆماسی سەربەخۆی ئەنجامدا.

 

ئەمساڵ چۆن کارێکی دیپلۆماسیکرا بۆ ناساندنی جینۆساید؟

جگە لە ڕزگارکردنی ڕفێنراوەکان، لە بواری دیپلۆماسیشدا کارمان کرد بۆ ئەوەی فەرمانەکە بە جینۆساید بناسرێت، ئەمساڵ وۆرکشۆپ و کۆنفرانسێکمان لە شەنگال سەبارەت بە کۆمەڵکوژییەکە سازکرد، بە بەشداری ژنانی عەرەب و چالاکوانانی هەرێمی کوردستان و کەرکوک.

 

بۆ ئەوەی ئەو فەرمانەی کە ئێزیدییەکان بە جینۆساید بناسرێن، لیژنە هاوبەشەکان دامەزران و کۆنفرانسێک لەسەر هەمان بابەت لە بەغدا بەڕێوەچوو، بەشداریکردن لەم کۆنفرانسەدا فراوانتر بوو، بڕیاری زۆریش درا کە ئامانجمان یەکخستنی ژنانی ئێزیدی و عەرەب بوو و دژی فەرمان بوەستینەوە، بە شێوەیەکی سەرەکی لە عێراق جگە لەوەش تا دەتوانین بەشداریمان لە کار و چالاکییەکانی ژناندا دەکرد کە لە دەرەوەی وڵات بانگهێشت کرابووین.

 

لە ئەڵمانیا بە پاڵپشتی کۆمەڵەی ژنانی ئێزیدی چالاکیی دیپلۆماسیمان لە ئەوروپا ئەنجامدا، هەروەها بانگهێشتی بزووتنەوەی ژنانی ئێزیدی کرابوو بۆ بەشداریکردن لەو کۆنفرانسە کە بە بەشداری ژنانی ٤٠ وڵات لە تونس بەڕێوەچوو، لایەنێکی کارەساتبار لە کۆنفرانسەکەدا هەبوو، زۆرێک لەو کەسانەی بەشداریان کرد، بێ ئاگا بوون لەو جینۆسایدەی بەسەرمان هات و چیمان بەسەردا تێپەڕی و چیمان بەسەر هات.

 

تا ئەو کاتە پێمان وابوو هەموو جیهان ئاگاداری جینۆسایدی ئێمەیە. لە هەمان کاتدا بەختەوەر بووین کە دەرفەتێکمان بۆ ڕەخسا باسی خۆمان بکەین، ژنەکان باسی ئەو جینۆسایدەیان بۆ کردین کە تووشی بووین و هێرشەکان بەبێ پچڕان بەردەوام بوون تا زیاتر گوێ لە ژنانی کۆنفرانس بگرین، زیاتر لە ئاستی جینۆساید تێدەگەین.

 

ئەو ژنانەی کە هاتبوونە ئەوێ بە هەمان ئەو ڕووداوانەدا تێپەڕین کە ئێمە بەسەرمان برد، ئێمە بینیمان لە هەموو شوێنێکی جیهان جینۆساید دژی ژنان ڕوودەدات، تەنها جیاوازی ئەوەیە کە هەر یەکێکیان بە شێوەیەکی جیاواز ڕوودەدات.

 

ئێزیدییەکان بۆ کۆنفرانسی ژنان لە ئەڵمانیاش بانگهێشت کرابوون، هەروەها بانگهێشتی کۆنفرانسی نێودەوڵەتی ژنانیش کرابوون، بەڵام ئەڵمانیا ڤیزەی چوونە ژوورەوەی پێنەدان بۆ بەشداریکردن لە کۆنفرانسەکەدا و ڕێگری لە بەشداریکردنیان لێکردن، بۆیە ئێمە دەرفەتمان نەبوو بچینە ئەوێ بۆ ئەوەی باسی لەناوچوون بکەین.

 

ئەڵمانیا بەم هەڵوێستە هەوڵیدا هاوکارییەکانی لەگەڵ داعش بشارێتەوە، هەموو وڵاتان دەزانن چیمان بەسەر هاتووە، بەڵام خەڵک و ژنانی ئەو وڵاتانە نازانن. ئێمە هیچ هیوا و چاوەڕوانییەکمان لە وڵاتان و حکومەتەکانیان نییە، هیوای ئێمە ژن و گەلی وڵاتانە.

لە ساڵی ٢٠٢٢دا ١١ ژن و منداڵ لە چنگی داعش ڕزگار کران

 

ئەو ژن و منداڵانەی کە لەلایەن هێزەکانی سوریای دیموکرات (قەسەدە) و یەکینەکانی پاراستنی ژنان (یەپەژە) ڕزگارکراون بریتین لە:

• سەوسان حەسەن حەیدەر تەمەن ٢٣ ساڵ، لە دایکبووی شاری شەنگال.

• وەفاعەلی عەباس تەمەن ١٩ ساڵ خەڵکی گوندی کۆجۆ.

• مازن جاردۆ خەلەف تەمەن ١٥ ساڵ خەڵکی گوندی وەردیە.

• ڕۆزیتا حاجی باجۆ، تەمەنی ١٦ ساڵ، خەڵکی تەل قەساب.

جەنا زیاد حەیدەر تەمەن ١٥ ساڵ خەڵکی گوندی سۆلاخ.

دوو خوشکی خەڵکی گوندی سۆلاخ بە ناوەکانی عەلیە خەلەف خدر تەمەن ١٠ ساڵ و نیدال خەڵەف خدر تەمەن ١٣ ساڵ.

 

• ئەو ژنانەی لە ئەنقەرە پایتەختی تورکیا خێزانەکانیان لە دەستی داعش ڕزگاریان کرد:

دەلال تەمەن ٢٥ ساڵ و کچە ٨ ساڵانەکەی

ڕۆژدا تەمەن ٢٣ ساڵ.

بۆ تێگەیشتن لە ڕێبازەکانی وڵاتان و تێڕوانینیان بەرامبەر بە جینۆساید و ئەو فیرمانە کە ئێزیدییەکان تووشی بوون، ئەو وڵاتانەی دانیان بە جینۆسایددا ناوە

 

بەکۆمەڵ و فەرمان لە ساڵی ٢٠٢٢ و پێش ئەوە بەم شێوەیەن:

• لە ساڵی ٢٠١٥-٢٠١٦ کۆمیساریای باڵای مافی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ڕاپۆرتەکەیدا ڕایگەیاندووە، داعش "جینۆساید"ێکی پلان بۆ داڕێژراوی دژی ئێزدییەکان ئەنجامداوە.

• لە ساڵی ٢٠١٦ پەرلەمانی ئەوروپا بڕیاریدا دان بە جینۆسایدی ئێزیدییەکاندا بنێت.

• لە ساڵی ٢٠١٦  ئەمریکا لە بەیاننامەیەکدا دانی بە جینۆسایدی ئێزیدی و کەمینەکانی تردا ناوە.

لە ساڵی ٢٠١٧ ئەنجومەنی پەرلەمانی ئەنجومەنی ئەوروپا (AKPM) داوای لە وڵاتانی ئەوروپا کرد بە فەرمی دان بەو کۆمەڵکوژییەدا بنێن کە لە عێراق و سوریا دژی ئێزیدی و مەسیحی و سوننە ئەنجامدراوە.

• لە ساڵی ٢٠١٨ پەرلەمانی ئەرمەنستان ئەو تاوانانەی کە بەرامبەر ئێزدییەکان ئەنجام دراون بە "جینۆساید" ناساند.

• کەنەدا لە ساڵی ٢٠١٨دا جینۆسایدەکەی دژی ئێزیدییەکان تەنها بە "سڕینەوەی ناسنامە" ناساند، بەڵام بە جینۆساید ناوی نەبرد. هەروەها کەنەدا سیاسەتێکی تایبەتی جێبەجێ کرد بۆ بردنی ئێزیدییەکان کە لە دەستی داعش ڕزگارکرابوون بۆ ئەوەی لە کەنەدا بژین.

لە ساڵی ٢٠١٨ ئەنجومەنی خوارووی پەرلەمانی ئوسترالیا پڕۆژەیاسایەکی پەسەند کرد کە ئەو کۆمەڵکوژییەی داعش لە دژی کۆمەڵگەی ئێزیدی ئەنجامی داوە شەرمەزار دەکات. داواشی کرد لێکۆڵینەوە لە تاوانباران بکرێت و لێپێچینەوەیان لەگەڵدا بکرێت.

• لە ساڵی ٢٠١٩ پەرلەمانی پورتوگال دانی بە جینۆسایددا نا.

• لە ساڵی ٢٠٢١ پەرلەمانی بەلجیکا ئەو تاوانانەی داعش لە دژی کۆمەڵگەی ئێزیدی ئەنجامیان دا بە "جینۆساید" زانی.

• لە ساڵی ٢٠٢١ پەرلەمانی هۆڵەندا ئەو تاوانانەی لە ساڵی ٢٠١٤ بەرامبەر پێکهاتەی ئێزیدی ئەنجامدراون بە "جینۆساید" قبوڵ کرد.

• لە ساڵی ٢٠٢٢ حکومەتی بەریتانیا ئیدانەی دڕندەیی داعشی لە دژی ئێزیدییەکان کرد، بەڵام تاوانەکانی بە جینۆساید نەناساند. ئاماژەی بەوەشکردووە، بڕیارەکە سیاسەتێک لەخۆدەگرێت کە لە دادگای باڵای تاوانەکاندا جێبەجێ دەکرێت.

• لە ساڵی ٢٠٢٢ پەرلەمانی لۆکسمبۆرگ ئەوەی لە دژی ئێزیدییەکان ڕوویدا بە "جینۆساید" ناساند.

 

ئێزدییەکان چۆن خەباتیان کرد بۆ بنیاتنانی شنگالێکی سەربەخۆ و دیموکراسی؟

ئێزدییەکان لە ژێر فشاردا لە ماڵەکانی خۆیاندا زیندانی کران، ئێزدییەکانمان ئازاد کرد کە کۆیلە بوون، و لەو ماڵانەمان دەرهێنا کە تێیدا زیندانی بوون، ئامانجی سەرەکیمان ئەوە بوو کە ئێزیدییەکان هەست بە هێز و حەقیقەتی خۆیان بکەن و بوونیان بزانن، ئێمە هەوڵ دەدەین ژنان بگەینە ئاستێک کە بتوانن خۆیان بپارێزن و لەسەر پێی خۆیان بوەستن، ژنان پێویستە لە هەموو بوارەکاندا شارەزا و هۆشیار بن، هەر لەبەر ئەم هۆکارەش ​​ئەمساڵ بە شێوەیەکی سەرەکی کارمان لەسەر هۆشیاری کرد.

 

سیستەمی خۆبەڕێوەبردن سیستەمێکی نوێیە بۆ ئێزدییەکان، ئەم سیستەمە ٨ ساڵە لە شوێنی خۆیدایە، ئێمەی ئێزیدی ساڵانێکە فێری سیستەمی دەوڵەتی و شێوازی دەسەڵاتخوازانەی حکومەت بووین، کەواتە، کاتێک دەستبەرداری ئەو شتانە بووین کە لە ڕابردوودا فێری بووین و سیستەمی خۆبەڕێوەبردنمان جێبەجێ کرد، ئاستەنگی دروست بوو و ئەو شتەی وای لە ژنان کرد بەشداری بکەن و پەیوەست بن بە سیستەمی خۆبەڕێوەبردن، سیستەمی هاوسەرۆکایەتی بوو و بە دڵنیاییەوە ئەمە سەرنجی کۆمەڵگای بۆ لای خۆی ڕاکێشا چونکە کۆمەڵگا فێری ئەوە بوو کە پیاوێک وەک سەرۆکی خۆی هەبێت

 

بە گوێرەی کۆمەڵگا بەڕێوەبەران لە دامودەزگاکانی دەوڵەتدا تەنها پیاو بوون، دوای ئەوەی ئێمە سیستەمی هاوسەرۆکایەتیمان پەیڕەو کرد، پیاوەکان خۆیان بە بەرپرسی سەرەکی دەزانی و ئەو ژنەی پۆستی هاوسەرۆکی بەدەستەوە بوو، تەنها یاریدەدەری ئەوان بوو، لە بڕیاردانی هاوبەش و قبوڵکردنی شێوازی کارکردندا کێشە هەبوو و ژنان لە دژی ئەم ڕێبازە خەباتیان کرد.

 

لە ئێستادا سیستەمی هاوسەرۆکایەتی دامەزراوە و جێبەجێ کراوە، بەڵام تا ئێستا لە قبوڵکردنی لەلایەن کۆمەڵگاوە ڕووبەڕووی کێشە بووینەتەوە، لەم ڕووەوە سیمینارمان ئەنجامدا، سەردانی خێزانەکانمان کرد، خولی ڕاهێنانمان کردەوە، سیستەمی هاوسەرۆکایەتی لە ئەنجومەنەکان و هەردوو دامەزرێنەرەکەدا جێبەجێ کراوە و پێگەی ژنان بە تایبەتی لە بواری دیپلۆماسیدا کاریگەر بوو

 

هەوڵماندا ٣٠٠ کێشە چارەسەر بکەین، لە کێشە سەرەکییەکاندا هاوسەرگیری پێشوەختە و فرەژنی و نەخۆشییە دەروونییەکانە هەروەها دەبێت بڵێین حاڵەتی خۆکوشتن و کوشتنی ژنان لەمساڵدا کەمتر بووە بە بەراورد بە ساڵی ڕابردوو، ساڵانێک بێ وەستان کارمان لەسەر خۆکوشتن و کوشتن کرد و لە گوندێکەوە بۆ گوندێکی تر، ماڵ بە ماڵ دەگواستەوە.

 

لەو سەردانانەدا لەگەڵ ژن و پیاو قسەمان لەسەر کێشە کۆمەڵایەتییەکان دەکرد، دەتوانین بڵێین هەموو ماڵێکمان کردە شوێنی پەروەردە، لە ڕیشەی هەموو کێشەکان هێرشکردنە سەر نۆرم و ڕێسای ئەخلاقی کۆمەڵگا بوو، کچانی کەم تەمەن لە تەمەنێکی بچووکدا بە خۆشەویستی ساختە فێڵیان لێدەکرا و هاوسەرگیریان لەگەڵدا دەکرا و ئەم هاوسەرگیریانە بەزۆری بە جیابوونەوە و خۆکوشتن کۆتایی پێدەهات، دیتمان فرەژنی دەبێتە هۆی قەیرانی دەروونیش لە کۆمەڵگادا.

 

هەر لەبەر ئەم هۆکارانە ئەمساڵ ٢٥٠ ژن تەڵاقیان داوە، نزیکەی هەموو ئەو ژنانەی جیابوونەتەوە تەمەنیان لە خوار ٢٥ ساڵەوە بووە، بەڵام جددیترین کێشە لە کەمپەکانی ئێزیدی لە هەرێمی کوردستان ڕوویدا، کە ئەمساڵ حاڵەتی کوشتن و خۆکوشتنی ژنان لەو کەمپانە زیادی کرد بەهۆی فشارە دەروونییەکان و بارودۆخی ژیان و سیاسەتی سەرکوتکردن کە لە کەمپەکان پەیڕەو دەکرا، ئەم کەمپانە هاتنە ناو کەمپەکانەوە کارنامەی ئەمساڵ، لە ڕێگەی تاوانە نەناسراوەکان، دەستدرێژی و توندوتیژی دژی ژنان.

 

ئەمساڵ هەوڵەکانمان بۆ چارەسەرکردنی کێشە کۆمەڵایەتییەکان و پەروەردەکردنی ژنان زیاتر کردووە، لە ماوەی ساڵێکدا خولی پەروەردەیی لەسەر بابەتەکانی ژن و خێزان، مێژووی ژنان، ژنۆلۆژی، و سەرکردایەتی ژنان لە سیستەمی خۆبەڕێوەبردندا پێشکەش کرا، ئەمساڵ ٧ کۆبوونەوەی ڕاهێنانی داخراومان پێشکەش کرد کە هەریەکەیان ١٠ ڕۆژی خایاند، هەروەها دوو خولی ڕاهێنان پێشکەش کرا کە ژنان لە بواری شەڕی شۆڕشگێڕانەی خەڵک و پاراستنیان ڕاهێنانیان پێدەکرا، ژنەکان دەڵێن ئێمە نامانەوێت بەر کۆمەڵکوژی و فەرمانی تر بکەوێت، بۆیە خۆمان لە فەرمانەکان دەپارێزین، پەیامی ئەم ژنە پێویستە بە باشی تێبگەین کە ئەمساڵ بە سەرپەرشتی ئەنجوومەنی ژنان نزیکەی ٣٠٠ بۆ ٤٠٠ ژن ڕاهێنانیان پێکراوە.

 

لە کۆتایی ساڵدا دووهەمین کۆنفرانسی خۆمان ئەنجامدا، واتە ئەو کاتەی شەنگال کەوتە بەر هێرش، ڕاپۆرتمان لەسەر چالاکییەکانمان لە ماوەی ئەو دوو ساڵەدا ئامادە کرد و لە کۆنفرانسەکەدا کارەکانمان هەڵسەنگاند و پلانمان بۆ داهاتوو دانا، خشتەی چالاکییەکانمان بۆ دوو ساڵی داهاتوو ئامادە کردووە،  پرسی ڕێکخستن و پاراستن لە فەرمانەکان جێپەنجەی خۆی لەسەر کۆنگرە بەجێهێشت، بۆ ئەمەش لیژنەیەک بە ناوی “خۆت لە فەرمانەکان بپارێزە” دروستکرا.

 

دۆخی شەڕ لە ناوچەکە و جیهاندا ڕوونە، بۆیە پێویستی بنەڕەتی کۆمەڵگا و ژنانی ئێزیدی پاراستنی خۆیانە لە کۆمەڵکوژییەکانی دوژمن و گۆشەگیریی پیاوان، ئێمە ویستمان لیژنەی ئاشتەوایی پێکبهێنین، چونکە دەزانین کە ناکۆکی نێوان ئێزیدییەکان کۆتایی هات، دەتوانین بە هاوپەیمانی و خەباتی هاوبەش خۆمان لە کۆمەڵکوژی و فەرمانەکان بپارێزین، لە ساڵی نوێدا ژنان بەرەو خەبات دەبەین و بەو چەمکە ڕێکیان دەخەین کە لەسەر بنەمای هێزی ناوەکی دامەزراوە، لیژنەکانمان چالاکتر و بەهێزتر دەکەین و بە بەشداری زیاتر لە ساڵی نوێدا کارەکانمان ئەنجام دەدەین و دروشمی ئێمە "ژن ژیان ئازادی"یە.

 

ئەو چالاکییانەی کە ئێزیدییەکان لە ماوەی ساڵی ٢٠٢٢ دژی "جینۆسایدی ژنان" ئەنجامیان داوە.

لە ٢٩ی کانوونی دووەمدا ژنانی ئێزیدی و ژنانی عەرەب بە سەرۆکایەتی تەڤگەری ئازادی ژنانی ئێزیدی بۆ وۆرک شۆپێک لە سەر "سەبارەت بە جینۆساید" کۆبوونەوە.

 

• ژنان بەشێوەیەکی کاریگەر بەشدارییان لە کۆنفرانسی کورد و ئێزیدی فەیلی کرد کە لە ٥ی ئازار لە بەغدای پایتەختی عێراق بەڕێوەچوو.

 

• لە ٧ی تەمموزدا کۆنفرانسێکی نێودەوڵەتی ژنان لە بەغدا لە ژێر ناوی "جینۆساید دژی ژنان" بە سەرۆکایەتی ئێزدییەکان بەڕێوەچوو، لە کۆنفرانسەکەدا ژنانی وڵاتانی عەرەبی، ڕووسیا، ئەڵمانیا، عێراق و هەرێمی کوردستان بەشدارییان کرد.

 

• لیژنەی هەماهەنگی ژنانی ئێزیدی دامەزرا کە نوێنەری ئێزیدی نیشتەجێی ناوخۆ و دەرەوەی وڵات لەخۆدەگرێت.

لە ساڵیادی ئەو جینۆسایدەی کە ئێزیدییەکان تووشی بوون، فایلی جینۆساید بۆ ٢٠٠  دامەزراوە و ڕێکخراو و دامەزراوە و ئەکادیمیست و کەسایەتی ناسراوی ناو عێراق و دەرەوەی عێراق ڕەوانە کرا، لە وەڵامی ئەو مەلەفەدا پەیامی پشتیوانی و پشتیوانی بۆ ئێزیدییەکان لە زۆرێک لە وڵاتانی عەرەبی و دامەزراوە و ڕێکخراوە ئەوروپییەکانەوە هاتبوون.

 

• ئێزیدییەکانیش بەشدارییان لە کۆنفرانسی تونسدا کرد، کە تێیدا ژنانی ٤٠ وڵاتی جیهان بوون.

• بەشداریکردن لە کۆنفرانسی "جینۆساید" کە لە سلێمانی بەڕێوەچوو.

 

• بۆ کۆنفرانسی نێودەوڵەتی ژنان کە لە بەرلین بەڕێوەچوو، بەهۆی قەدەغەکردنی دەوڵەتی ئەڵمانیا، پەیامێکی بینراو نێردرا.

 

• بە سەرکردایەتی تەڤگەری ئازادی ژنانی ئێزیدی، کۆبوونەوە لەگەڵ ڕێکخراوەکانی ژنان، ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان، ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ و بەرپرسانی حکومی لە کوردستان و موسڵ و بەغدا سەبارەت بە جینۆسایدی ئێزیدییەکان و دانپێدانانی ئیدارەی خۆسەری شەنگال ئەنجامدرا.

 

• فیلمە دۆکیۆمێنتارییەکە لە دەرهێنانی دۆریا دێنیز، ئەمساڵ نمایشکراوە و باس لە سەرکردەیەکی یەکینەکانی پاراستنی ژنانی شەنگال دەکات، کە دوای ٣ ساڵ لە دەستی بەکرێگیراوانی داعش ڕزگارکرا، فیلمە دیکۆمێنتارییەکە لە زۆرێک لە فێستیڤاڵە نێودەوڵەتییەکان بەشداری کردووە .

 

لەو چاوپێکەوتنەی کە ئاژانسەکەمان لەگەڵ ئەندامێکی ڕێکخراوی ژنانی گەنجی ئێزیدی لیزا زەردەشت ئەنجامیدا، باس لە ڕۆڵی ژنانی گەنج لە خەباتی ئازادیدا کرا، لە ساڵی ٢٠٢٢دا چ چالاکیەکیان ئەنجامدا و چۆن ئەو ژنە گەنجانە خۆیان ڕێکخستبوو، خەڵاتی بەدەستهێناوە و فیلمە دیکۆمێنتارییەکە دەستی لە ویژدانی جیهان دا، بەڵام دان بە جینۆسایدکردنی ژنانی ئێزیدیدا نەگیرا.

 

لە ماوەی ساڵی ٢٠٢٢دا لە خەباتی ژنانی گەنجی ئێزیدیدا چڕ لەسەر چی بووە؟ ئایا ڕێکخراوی ژنانی گەنج بەشداری کرد لە دروستکردنی ڕۆحی خەباتی هاوبەش؟

 

کارەکانی ئەو ژنە گەنجە تەنیا لە شەش ساڵدا سنووردار نییە، ئەو بۆنە و چالاکییانەی کە ئەو ژنە گەنجە ڕێکخرابوون، بە ناوێکی فەرمی ڕێکنەخرابوو، ئێمە خۆمان بە بەشێک لە خەباتی بزووتنەوەی ژنان دەزانین، لە نێو چالاکییەکان، ژنانی گەنج لەمساڵدا گرنگییان بە وەرزش و هونەر داوە، لە ناوەڕاستی ساڵدا ژنە گەنجەکان پێویستییان بە ڕێکخستنێکی هەمەلایەنە بینی و کاریان کرد بۆ ڕێکخستنی ئەو ژنە گەنجە لە دەوروبەریان، بۆیە بڕیارماندا لە ناوەڕاستی ساڵدا کۆنفرانسی ژنانی گەنج ئەنجام بدەین.

 

لە کۆنفرانسەکەدا باس لە کێشەکانی بەردەم ژنانی گەنج و ئاستەنگەکانی بەردەم ڕێکخراوەکە و پێداویستییەکانی ژنان کرا، ئەو پرسە کۆمەڵایەتیانەی کە ژنانی گەنج بە تایبەتی کاریگەرییان لەسەرە، باس دەکرێن، بۆ نموونە; هاوسەرگیری پێشوەختە زۆرترین کاریگەری لەسەر ژنی گەنج هەیە، هاوسەرگیری لە تەمەنێکی بچووکدا بووەتە کێشەیەکی ڕەگداکوتاو و دەبێتە هۆی دەستدرێژیکردنە سەر ژنان و کوشتنی ژنان، ئەمەش کێشەیەکی کۆمەڵایەتییە، ڕێکخراوەکەمان بەشداری زیاتری کرد لە چارەسەرکردنی کێشەکانی ژنان، ئێمە نەک تەنها ئێزیدیەکان، بەڵکو ژنانی عەرەبی نیشتەجێی شنگالیش دەگرێتەوە

چونکە ئەو کێشانەی کە ڕووبەڕووی ژنان دەبنەوە وەک یەکن، بینیمان پەروەردە و ڕۆشنبیری و هونەر و وەرزش و زمان و ڕاگەیاندنمان نییە، بۆیە ئەمساڵ سەرنجمان لەسەر ئەو بوارانە بوو، ئەو خولانەی تۆپی بالە و تۆپی پێ کە بۆ ژنانی گەنج و منداڵان کردمانەوە سەرنجی ژنانی گەنجی ڕاکێشا.

 

هەروەها لەسەر بنەمای بیرۆکە و فەلسەفەی ڕێبەر عەبدوڵڵا ئۆجالان پەرە بە خۆمان دەدەین و هێز و ئیرادە و ئازایەتیش لەو فەلسەفەیە وەردەگرین، ئێمە ئەوە دەزانین کە گۆشەگیری لە ئیمرالیدا بۆ ئێمە گۆشەگیرییە، لەماوەی ئەمساڵدا بێ وەستان کارمان کرد بەمەبەستی گواستنەوەی هزری ڕێبەر عەبدوڵڵا ئۆجالان بۆ ئەو ژنە گەنجە و بەمەبەستی ڕزگارکردنی لەڕووی جەستەییەوە، ئەمساڵ چەندین چالاکیمان ڕێکخست و بەردەوامیش دەبین.

 

ئەو ژنە گەنجە ئێزیدیانە ئەمساڵ چۆن ئەو مەشق و ڕاهێنانەیان وەرگرتووە و ڕاهێنانەکە تا چەند گرنگە؟

ئەمساڵ لە هەموو گوندێکدا سیمیناری ژنان بەڕێوەچوو، ٣ خولی ڕاهێنان کرایەوە و کەمپی ڕاهێنانی ژنۆلۆژیمان کردەوە، لە کاتی کەمپی مەشقەکاندا زۆر شت فێربوون، کاراتی و تەکنیکەکانی پاراستن بۆ ئەو ژنە گەنجانە ڕاهێنران، مەعریفە و بەرگری لەخۆمان زۆر گرنگە، بۆیە تا زیاتر بزانین زیاتر دەتوانین بگەینە ژن، تا زیاتر لەم بوارانەدا سەرکەوتوو بین، زیاتر دەتوانین ئیدارەی خۆسەر لە شەنگال بپارێزین، بەڵێنمان دا شەڕ بکەین چونکە دەزانین ڕێکخستنی کۆمەڵگا بە سەرکردایەتی ژنان گەشە دەکات.

 

ئەمساڵ شاهیدی هێرشی زۆر بوو لە چوارچێوەی جێبەجێکردنی ڕێککەوتنی ٩ی ئۆکتۆبەردا، ژنانی گەنج چۆن دەتوانن وەڵامی هێرشەکانی داگیرکاری و ستەمکاری بدەنەوە؟

 

ئەمساڵ هێرشی زۆر لە دژی شەنگال کراوە، ژنە گەنجەکان، لە ڕێگەی چالاکییەکانیانەوە، لە دژی ئەم هێرشانە وەستانەوە، لە هەمان کاتدا هێزی پێشەنگ و دینامیکی هەر چالاکیەک بوون، ئەوان بوونە بەشێک لە بەرخۆدان لە شەنگال و بە گشتی دەتوانین بڵێین هەر هێرشێک کە لەلایەن ژنانەوە وەڵامی دەدرایەوە، نەگەیشتە ئامانجەکەی.

 

زۆرێک لە بنەماڵەکان نایانەوێت کچەکانیان بەشداری تێکۆشان بکەن و ڕێگرییان لێدەکەن، فشار لەسەر ئەو ژنە گەنجە هەیە و ئێمە ئەمە بە بەشێک لە سیاسەتی دوژمن لە دژی ئێزدییەکان دەزانین، چونکە دوژمن ژنانی ئێزدی دەخاتە ژێر فشارەوە، ئێمەش دژایەتی ئەوە دەکەین، وەک یەکیەتی ژنانی گەنج دەڵێین ئامادەین بۆ درێژەدان بە نزیکبوونەوە و ڕۆشنبیری و ئیمان و خەباتی شەهیدەکانمان. ڕێبەر عەبدوڵڵا ئۆجەلان وتەیەکی هەیە، "ئێمە لە گەنجانەوە دەستمان پێکرد، لەگەڵ گەنجانیش سەردەکەوین"، گەنجان هەمیشە پێشەنگی کۆمەڵگاکان بوون.

 

بەشێک لەو کارانەی کە ئێزیدییەکان لە بوارەکانی ژینگە، هونەر، پەروەردە و ئابووری لە ساڵی ٢٠٢٢دا ئەنجامیانداوە:

 

• دەزگای پشتیوانی ژنانی ئێزدی و شارەوانی ئەمساڵ شەش هەزار نەمامیان لە سەرتاسەری شەنگال چاند.

• لە مانگی نیسانی مانگی لەدایکبوونی ڕێبەر عەبدوڵڵا ئۆجالان، پرۆسەی چاندنی نەمام لە شەنگال دەستیپێکرد و هەزاران نەمام چێنران.

• وەقفی ژنان خولی هونەر و سەمای فۆلکلۆر و زمانی بۆ ژنانی گەنج و منداڵان کردەوە.

• سەنتەری "ستیا نەخشای" بۆ ڕۆشنبیری و هونەری ژنان خولی بەردەوامی بۆ منداڵان کردەوە بۆ فێرکردنی سەمای فۆلکلۆر و خولی ڕاهێنان لەسەر ئامێری مۆسیقا.

• یەکەمین فێستیڤاڵی ڕۆشنبیری شەنگال لەژێر دروشمی "پاراستنی کولتوری خۆت لە کۆمەڵکوژییەکان" بەڕێوەچوو.

• فیلمی دۆکیۆمێنتاری "نۆگیان" لە دەرهێنانی ژیندا ئەسمان بۆ یەکەمجار لە شەنگال نمایشکرا.

• ئەمساڵ تیپی "هێڤیە جینێن شەنگالێ" گۆرانی "ئەوین یەژشە"ی وتەوە، کە تێکست و ئاوازەکەی لەلایەن تیپەکەوە نووسراوە، جگە لە وێنەگرتنی ڤیدیۆ کلیپێک.

• ئەکادیمیای شەهید بنەفش ئاغال ئەمساڵ ٤ خولی ڕاهێنانی داخراوی کردەوە.

• لەژێر چەتری سەرجەم ئەنجوومەنەکانی ئافرەتان دوو مەشق و ڕاهێنان ئەنجامدرا.

• ئەنجامدانی سیمیناری تەندروستی بۆ ئەنجومەنی ژنان و ژنانی گەنج و ئەنجومەنی گشتی.

• ئەنجوومەنی ژنان و ژنانی گەنج بە پێی پرەنسیپی "بەرگری لەخۆت بکە لە کۆمەڵکوژییەکان" مەشقی بەرگریکردن لەخۆیان وەرگرت.

  • ئەمساڵ ٤٠٠ ژن لە کۆمەڵگادا ڕاهێنانیان پێکرا، هەروەها هەموو ماڵ و گوندێک کرایە مەیدانی مەشق و ڕاهێنان.

بەمەبەستی گەیشتن بە ژنانی زیاتر، تەڤگەری ئازادی ژنانی ئێزدی ئەمساڵ ماڵپەڕی خۆی لە دیجیتاڵ میدیا کردەوە.

• ئەو ژنە گەنجە یەکەمین کۆنفرانسی خۆی لە شنگال ئەنجامدا و دامەزراندنی "یەکێتی ژنانی گەنج لە شینگال"ی ڕاگەیاند.

• ژنە گەنجەکان بۆ ماوەی هەفتەیەک کەمپی مەشق و ڕاهێنانیان بۆ زانستی ژنۆلۆژی کردەوە، کە ژمارەیەکی زۆر لە ژنانی گەنج بەشداریان تێدا کرد.

• تەڤگەری ئازادی ژنانی ئێزدی دووەمین کۆنفرانسی ئاسایی خۆی ئەنجامدا.