هاجەر ئۆزدەمیر

 

وەک میراسێکی سەدەی بیستەم، کە قۆناغێکی ناخۆشی و سەختی بێئەندازە، خەباتی ژنان لە سەدەی بیست و یەکدا وردە وردە فراوانتر بووە و لە سەرانسەری جیهاندا بڵاوبووەتەوە و کاریگەری پەپوولەی دروستکردوە، ئەمڕۆ لە ئەمریکای لاتینەوە تا ئەفریقا، لە ڕۆژهەڵاتی دوورەوە بۆ ئەوروپا، لە ئوسترالیا تا ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، شاهیدی ئەوە دەبین کە ژنان لە ڕێگەی سروود و سەما و پێکەنین و خۆشی و گۆرانی تووڕەییەوە هەست بە ئامادەبوونی خۆیان دەکەن.

 

ئەم داهێنانە کە لە خەبات و ئیرادە و دینامیزمی ئیلهامبەخشی ژنان لەدایک بووە، بەسەر کیشوەرەکاندا بڵاوبووەتەوە، هەندێکجار گۆڕاوە بۆ شۆڕشی کتوپڕ و هەندێکجاریش بۆ بەرخۆدانی شکۆمەند، هەروەها ئەو ژنانەی کە لە ژێر چەقی سیاسەتی ژنکوژی لە دوورترین گۆشەکانی جیهاندا دەژین، لەگەڵ ئەو ژنانەی کە ئاگاداری سیاسەتە سیستماتیکییەکانی هەژموونی پیاو نین، قوربانی ئەم کارانەن، لەبەرامبەر هەموو ئەم سیاسەتانەدا، کە لە لایەن عەقڵی پیاوانەوە دەجوڵێن، بە شێوەیەکی سروشتی ئەرکی ژنانە کە یاخیبوون و شۆڕشەکەیان بگۆڕن بۆ خەباتێکی ژنانی ڕێکخراو و فراوانکردنی و بڵاوکردنەوەی بۆ هەموو مرۆڤایەتی.

 

"جەستەی ژنان بوو بە گۆڕەپانی شەڕی پیاوان"

تەڤگەری "ژن، ژیان، ئازادی" لەو پاشخانە مێژووییە پەرەی سەند و بووەتە ئیلهامبەخش بۆ خەباتی ژنانی ئەمڕۆ، لە تارانی پایتەختی ئێران، ژنێک بەهۆی ئەوەی باڵاپۆشیەکەی لەگەڵ پێوەرەکانی ئیسلامیدا نەدەگونجا  و بە "ناشایستە" دادەنرا کوژرا، جینا ئەمینی، ژنێکی کورد تەمەن ٢٢ ساڵ، لە کاتی دەستبەسەریدا لەلایەن پۆلیسی ئەخلاقەوە ئەشکەنجە دراوە.

 

ئەشکەنجەدانی جینا ئەمینی لە بنکەی پۆلیس بەردەوام بوو، دوای ئەوەی کەوتە کۆما گیانی لەدەستدا، ئێمە جار و بار شاهیدی ئەوە بووین کە ژنان چۆن زۆرترین کاریگەرییان لەسەر ئەو سیاسەتە شەڕانە هەیە کە دەوڵەتە نەتەوەیەکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و کوردستاندا سەپاندویانە، لەگەڵ ئەوەشدا خەباتی ژنان بۆ ئازادی لەدژی حکومەتە پیاوسالارەکان بێ وەستان بەردەوام بووە و لە هەندێک حاڵەتدا ژنان تەنانەت دەستکەوتیشیان بەدەستهێناوە.

 

ناڕەزای گشتی دوای کوشتنی جینا ئەمینی لە ئێران تیشک دەخاتە سەر بەردەوامی خۆڕاگری ژنان لە بەرامبەر دەسەڵاتی دەسەڵاتدار، لە چەند مانگی ڕابردودا کاتێک ئەهوو داریای لەلایەن کارمەندانی ئاسایشیەوە ئازاری جەستەی درا بەهۆی ناڕەزایەتی بەرامبەر بە سەپاندنی باڵاپۆشی، جلەکانی خۆی لەبەر کرد و لە دەروازەکانی کامپی زانکۆکەی چاوەڕێی ناڕەزایەتی دەربڕین بەرامبەر بە یاسای جل و بەرگی توندی زانکۆکە بوو، بە خێرای دەستگیرکرا، بەڵام وەک لە دەوڵەتە نەتەوەیەکانی دیکەدا، ڕژێمی کۆنەپەرستانەی ئێران بە گۆڕینی هاوڵاتیان لە دژی یەکتر و درێژەدان بە سیاسەتە ستەمکارەکانی بەرامبەر بە ژنان، کە ئەمە لە ڕێگەی پراکتیزە نامرۆڤەکانی وەک لەسێدارەدان قوڵتر دەکاتەوە، هەژموونی خۆی دەپارێزێت.

 

لە ژنکوژییەوە بۆ شۆڕشی ژنان

بە تیرۆرکردنی جینا ئەمینی لە لایەن ڕژیمی کۆنەپەرستانە لە ئێران، دروشمی خەباتی ژنانی کورد، "ژن، ژیان، ئازادی"، نەک تەنها بۆ گەلانی ستەملێکراوی ڕۆژهەڵاتی کوردستان، بەڵکو بۆ زۆرێک لە بەشەکانی جیهان، بوو بە ئیلهامبەخش، کە شوناسێکی جیهانی وەرگرت، ئەو ناڕەزایەتییانەی قژبڕین کە لە دوای کوشتنی جینا ئەمینی لە ئاستی جیهانیدا بڵاوبووەوە، ڕەنگدانەوەی ئەم یاخیبوونە بوو.

 

وریشە مورادی، چالاکوانی ژنان، هاوڵاتی شاری سنەی ڕۆژهەڵاتی کوردستان کە لە ١ی ئابی ٢٠٢٣ەوە زیندانی کراوە، سزای لەسێدارەدانی بەسەردا سەپێندرا، کە خەباتی ئەوی بۆ ئازادی تەنها بۆ خۆی نەبوو، بەڵکو بۆ هەموو ئەو ژنانەی کە دەستدرێژی و ئەشکەنجە کراون، و زەحمەت و جەستەیان چەوسێنراوە، هەروەها ئەو ژنە ئامادە نەبوو لە دادگاییکردنەکەدا ئامادەبێت و بەبیرهێنانەوەی کە پەخشان عەزیزی و شەریفە محەمەدی پێشتر لەلایەن ڕژژێمەوە سزای لەسێدارەدانیان بەسەردا سەپێندرابوو.

 

وریشە مورادی لە کۆتا نامەکەیدا نووسیویەتی، بەردەوام دەبم لە خەبات تا ئەو کاتەی هەموو جۆرە ستەمێک لە دژی ژنان لەناو دەچن، لە کوردستانەوە تا بەلوچستان، لە ئێرانەوە تا ئەفغانستان، تا دەگەینە دروشمی 'ژن، ژیان، ئازادی'"، دەنگی ژنانی خەبات بۆ ماف و یەکسانی بەرامبەر بە سزای لەسێدارەدان کە لەلایەن ڕژێمی کۆنەپەرستانە لە ئێران سەپاندوە، وەک جۆرێک لە ژنکوژی و لەناوبردنی کۆمەڵایەتی، و سنوورەکانی تێدەپەڕێنن.

 

"ئاڵای خەبات لەسەر قژم بەجێدەهێڵم"

زۆرێک لە ژنانی کورد لە ئەنجامی ئەو ئەشکەنجەی سیستماتیکیەی سیاسەتی جینۆسایدی کۆنەپەرستانە و پیاوسالاری زاڵە بەسەریاندا گیانی خۆیان لەدەستداوە، لەیلا قاسم یەکێک بوو لەو شۆڕشگێڕانەی لە زینداندا بەرگەی ئەشکەنجەیەکی هاوشێوەی گرت و لە ١٢ی ئایاری ١٩٧٤ لەلایەن ڕژێمی سەدام حوسێنەوە لەسێدارەدرا.

 

لە تەمەنی ٢٣ ساڵیدا، لەکاتی دادگاییکردنیدا لەبەردەم ڕژێمی فاشیستی بەعسی عێراقدا، بە دادوەری وتووە، بمکوژن، بەڵام بزانە بە مردنم هەزاران کورد لە خەو هەڵدەستن، پێش لەسێدارەدانی، بە دایکی وت: دایکە! بە مردنی من هەزاران کورد بەئاگا دەبنەوە، ئاڵای ئازادیمان بەرز دەبێتەوە، خەمبارمە  بە مردنی من؛ با لە پرچەکانم ئاڵایەک دروست بکەن، ئاڵایەکی خەباتی بەجێهێشتوە کە لە قژی پرچ کراوە بۆ ئەوەی ژنانی کورد و گەلی کورد شوێنی بکەون.

 

لەگەڵ کۆنتڕۆڵکردنەوەی شنگال لەلایەن داعشەوە لە ٣ی ئابی ٢٠١٤، بەرنامەی جینۆساید دژی ئێزدییەکان دەستیپێکرد، ژنان توشی کۆمەڵکوژییەکی دڕندانە بوون، تا ئەمڕۆش وێنەی ژنان کە خۆیان لە بەردەکانەوە فڕێدەدەن بۆ بەرەنگاربوونەوەی خۆبەدەستەوەدان، قژی پرچکراویان بەجێهێشتوە، کە هێشتا لە یادەوەرییەکانماندا تازەن.

 

"مەهێڵە کەس لە شکۆت کەم بکات" و "بۆ خۆت بوەستە"

ئەو خۆڕاگری و هاوار و ناڕەزایەی کە ژنان لە ئێران و "ڕۆژهەڵاتی کوردستان" سەرکردایەتی دەکەن، ئەمڕۆ بەرخۆدانی ژنان لە کیشوەرەکانی دیکە بەرجەستە دەکات، کە لە تێکەڵەیەک لە میراسی مێژووی خەباتی ژنان و کەسایەتییەکەوە سەرچاوە دەگرێت کە ڕەنگدانەوەی ئەو میراسەیە، ئەم بەرەنگاربوونەوەیە، بە کورتی، بنەماکانی "مەهێڵە کەس لەشکۆت کەم بکات" و "بەرگری لە خۆت بکە" بەرجەستە دەکات  بۆیە لێرەدا هەر ئەو ڕاستیەی کە لە حاڵەتی بەرگریکردن یان بەرەنگاربوونەوەدا بوون، خەباتێکە لە دژی دەسەڵات و چەوساندنەوە و هێز، کە لە ئەزمون و هێزی خۆتەوە وەریدەگریت.

 

وەک فۆکۆ لە حەفتاکانی سەدەی ڕابردودا باسی لەوە کرد، بەرخۆدان و دەسەڵات هەمیشە بەیەکەوە گرێدراون، بە واتایەکی تر لە هەر شوێنێک دەسەڵات هەبێت، بەرخۆدان و ئەو خەباتە هەیە کە بەرگەی دەگرێت، بۆیە بنچینەی لە بنەڕەتدا ڕەوایە ژنان میکانیزمی بەرخۆدان لە دژی چەوسانەوە دروست بکەن و بەشداری لە خەباتدا بکەن.

 

"ژنان مێژووی تاریکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیان پارچە پارچە کرد"

لە ساڵی ٢٠١١ لە سووریا کە شەڕەکە لەگەڵ ململانێی باڵادەستی نێوان دەوڵەتە نەتەوەیەکان تەشەنەی کرد، شۆڕشی ڕۆژئاوا، کە شۆڕشێکی ژنانە لە لایەن دامەزرێنەرانی خۆیەوە بونیاد نراوە کە ژیانێکی نوێ و هاوبەشیان بە هێزی خۆیان دروست کرد، بوو بە نمونەیەک بۆ هەموو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەڵام زلهێزە ناوخۆییەکان کە سپۆنسەری گروپە جیهادی و تیرۆریستییەکانی وەک داعش دەکەن،کە لەگەڵیاندا کاریان دەکرد، هەوڵیان دا دەستکەوتی ئەو ژنانەی کە مێژووی تاریکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیان شکاند و شۆڕشیان خنکاند بە لەناوبردنی کورد و ژنانی کۆبانێ لە ڕۆژئاوا ژنان بەرخۆدانێکی بێ سازشیان لە دژی داعش ئەنجامدا، بەرخۆدانێک کە سنوورەکانی کۆبانێ تێپەڕاند و ئیلهامبەخش بوو بۆ هەموو جیهان.

 

هەموو جیهان شایەتحاڵی ئەو ساتەوەختە بوو کە ژنانی ڕۆژئاوای ڕەققە لە کۆنترۆڵی داعش ڕزگارکران و پەردەی ڕەشیان لابرد و سووتاندیان، لە ڕۆژئاوا ژنان گەورەترین خەباتیان لە دژی داعش و ڕێکخراوە هاوشێوەکانی دژە مرۆیی ئەنجامدا، ئەو ژنانەی کە میکانیزمی بەرگری لەخۆیان لە کۆبانێەوە تا ڕەققە لە باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا دروستکرد، پەرەیان بە شۆڕشی ژنان دا، بوونە بونیادنەرێکی دیاری کۆمەڵگەیەکی دیموکراتی و ئازاد.

 

شۆڕشی ژنانی ڕۆژئاوا شایەتی سەرهەڵدانی کۆمەڵگەیەکی دیموکراتیک بوو کە زۆر دوور لە عەقڵیەتی دەوڵەتی نەتەوەی، هەروەها دەرکەوتنی ژنان وەک هاوڵاتیەکی یەکسان لەسەر شانۆی مێژووی، کە نەتەوەی دیموکرات و ئەزمونی خۆبەڕێوەبەری، وەک ڕۆح و جەستە بوونە هاوواتا، لەسەر بنەمای ئەوەی کە ژنان پێشەنگەکانی شۆڕشی ڕۆژئاوا بوون.

 

"ڕزگاری کۆمەڵایەتی لە تێکەڵکردنی ژیان و ژندا"

دروشمی "ژن، ژیان، ئازادی" کە لە خەباتی ژنانی کورد بۆ ئازادی سەرچاوەی گرتوە و  ئیلهامبەخشە بۆ دینامیکی کۆمەڵایەتی دیکەی ژنان بە ڕێبەرایەتی لە ئێران، پەرەی سەندوە بۆ دروشمێکی جێگرەوە و بناغەی، ئەم دروشمە باس لە ژیان و ژن و ئەو ڕزگارییە کۆمەڵایەتیە دەکات کە لە تێکەڵکردنیاندا هەیە، کە ئەوە نیشان دەدات کۆمەڵگە بەبێ ژن بوونی نییە و ژیان بەبێ کۆمەڵگە مەحاڵە، ژنن فەلسەفەی ژیانە و بونیادنانی دیموکراتی و ئازادی بەبێ ژن مەحاڵە.

 

لە سەدەی بیست و یەکەمدا خەباتی ژنان بۆتە خەباتێکی کۆمەڵایەتی کە کاریگەری پەپوولەی دروست دەکات، ئێمەی ژنان لە هەر شوێنێکی جیهان بین خۆمان دەردەبڕین و خەباتی خۆمان بەڕێوە دەبەین، هەندێک جار لە ڕێگەی یاخیبوونمانەوە، هەندێک جار لە ڕێگەی گۆرانییەکانمانەوە، هەندێک جار لە ڕێگەی سەماکانمانەوە، هەندێک جار لە ڕێگەی شێوازی قژمانەوە، هەندێک جار لە ڕێگەی سروودەکانمانەوە، هەندێک جار لە ڕێگەی خەباتە ڕێکخراوەکانمانەوە؛ بەڵام هەمیشە لە ژێر کاریگەری یەکترداین.

 

هەندێک جار ئەم کاریگەریە دەگۆڕێت بۆ خەباتی دەستەکۆمەڵی، جاری دیکەش بۆ یاخیبوون و ئەم یاخیبوونەش بە نۆرە بۆ بەرخۆدانێکی کۆمەڵایەتی، بەڵام بە گشتی ئەم یاخیبوون و بەرخۆدانانە دوای پراکتیکەکانی ڕژێمە فاشیستەکان و ئەو جینۆسایدەی کە ئەنجامی دەدەن سەرهەڵدەدەن، تەنانەت ئەگەر پێمان باش بێت لە گوند یان شارەکانی خۆماندا بژین، و ڕەنگە بێ ئاگا بین لە هەموو ئەو خراپەکاریانەی کە لە جیهاندا ڕوودەدەن، بەڵام یاخیبوون و خەبات دژی خراپە بە ڕاستی دەبینین و خەباتمان چڕتر دەکەینەوە.

 

"سەدەی بیست و یەک سەدەی ژن دەبێت"

بانگەشەی ئەوەی کە سەدەی بیست و یەک سەدەی ژنە، تەنها قسەکردن نییە، و بەرهەمی خەباتەکانی سەدەی ڕابردوە، ئەم سەدەیە سەلماندی کە خەباتی ژنان نەک هەر بۆ بەرخۆدان، بەڵکو بۆ ئاوەدانکردنەوە و ڕزگارییش هێما دەبێت، خەباتی خۆڕاگری و ڕزگاریخوازی ژنانی ڕۆژئاوا و ڕۆژهەڵاتی کوردستان، ئیلهامبەخش و بەهێزکردنی تەڤگەری ژنانە لە سەرانسەری جیهاندا، دروشمی "ژن، ژیان، ئازادی" لە ئەزمونەکانی خۆبەڕێوەبەری ژنانی ڕۆژئاوا و بەرخۆدانی بوێرانەیان لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان بەرجەستە بووە.

 

ئەم ئەزمونانە سەلماندوویانە کە ژنان توانای ئەوەیان هەیە نەک تەنها لە بەرەکانی شەڕدا، بەڵکو لە کایە کۆمەڵایەتی و ئابووری و سیاسییەکانیشدا بوونی بەهێزی خۆیان دووپات بکەنەوە، دەسەڵاتی بەکۆمەڵی ژنان ئەو سنوورانەی تێپەڕاندوە کە پیاوسالاری سەپاندویەتی و هەنگاوێکی بەهێزی بەرەو ئازادی پێکهێناوە.

 

"ژنان جیهانێکی نوێ بونیاد بنێن"

زۆر گرنگە دووپاتی بکەینەوە کە تێکۆشانی ژنان دەبێت هاوکاری و هاوپشتی بن و لەسەر ئاستی جیهانیش زۆر شتمان هەیە لە یەکتر فێربین. ژنانی ڕۆژاڤا و ڕۆژهەڵاتی کوردستان نیشانیان داین کە پێکەوە بەهێزترین، کاتێک پشتیوانی یەکتر دەکەین، هیچ نادادپەروەری و دڕندەییەک ناتوانێت ڕێگریمان لێبکات و دەتوانین بەربەستەکانی پیاوسالاری تێپەڕێنین، بۆیە لە هەر شوێنێکی جیهاندا بن، پێویستە ئایندەیەک بونیاد بنێین کە ژنان ئیلهامبەخش بن بۆ یەکتر و ئەزمونەکانی خۆیان هاوبەش بکەن و ڕێبازێکی هاوبەش بۆ خەبات بونیاد بنێن.

 

سەدەی بیست و یەکەم وەک سەردەمێک دەچێتە مێژووەوە کە ژنان نەک هەر بەرگریان لە مافەکانیان کرد، بەڵکو دەستیان کرد بە بونیادنانی جیهانێکی نوێ، کە هەریەکێک لە ئێمە دەتوانین بەشێک بین لەم گۆڕانکارییە، بە کارکردنی پێکەوە و بەرزکردنەوەی دەنگمان بە شێوەیەکی بەهێز و فراوانکردنی تۆڕەکانی هاودەنگیمان و متمانەکردن بە یەکتر، بەڕاستی دەتوانین ئەم سەدەیە بکەینە سەدەی ژنان.