NAZÎHA BÛSEÎDÎ

Tunis – Her ku krîza aborî li Tunisê kûrtir dibe, lêçûnên jiyana rojane zêde bûne û derfetên kar li hemû waran kêm bûne. Ev yek bêkarîyê zêde kiriye, nemaze ji bo jinên xwedî xwendina bilind. Ji ber sînordarkirinên kar di sektora giştî de, gelek jinan derfetên kar ji dest dane û di gihîştina xizmetên bingehîn de zehmetiyan dikişînin.

Li gorî aborînasan, jinên Tunisî di deh salên dawî de ne tenê ji ber cemidandina karmendan di sektora giştî de û cudakariya ku di sektora taybet de pê re rû bi rû dimînin, lê di heman demê de ji ber ku mêr ji bo karên destî di sektora taybet de têne tercîh kirin jî, di rewşek dijwar de ne. Mînakî, mêr ji sedî 70 zêdetir kar di sektora înşaetê de digirin ser xwe. Dema ku dewlet karên di sektora giştî de betal dike, derfetên kar ên jinan winda dibin.

Ji aliyekî din ve, jin xizmetên lênêrînê ji bo komên civakî yên lawaz ên wekî zarok û extiyaran peyda dikin, ji ber vê yekê pêdiviya wan bi gihîştina xizmetên bingehîn ên wekî tenduristî û perwerdehiyê mezintir e. Rastiya ku jin ji xizaniyê bêtir xeternak in, gihîştina wan a van xizmetan hîn girîngtir dike.

Barê jinan zêde dibe

Lêkolîna bi navê "Dengên Jinan" ku di sala 2023’an de hatiye weşandin, nîşan dide ku krîza aborî ya berdewam bandorek giran li ser jinan kiriye û kêmkirina lêçûnên giştî newekhevî û bêhêziya di nav jinan de kûrtir kiriye. Sînorkirinên ku di sektora giştî de hatine ferzkirin derfetên kar ên jinan kêm kirine û gihîştina wan a xizmetên bingehîn dijwartir kiriye. Wekî din, barê karê bê mûçe yê giran ê jinan li malê zêde dibe.

Lawaziya aborî di wê rastiyê de tê xuyakirin ku tenê ji sedî 3ê jinan xwedî milk in (ji sedî 12’ê mêran) û jin bi rêjeya ji sedî 3 beşdarî projeyên çandiniyê dibin. Lê dîsa jî jin ji sedî 80’ê hilberîna xwarinê pêk tînin û ji sedî 70’ê hêza kar a çandiniyê pêk tînin.

Krîza aborî bûye sedema zêdebûna tundûtûjiya li dijî jinan jî, ji ber ku jin di nav çerxa herî bêparastin de ne ku serdestiya mêran di nav malbatê de herî zêde tê hîskirin.

'Di nava civakê de rêjeya bêkariyê ya herî zêde li jinan e'

Analîst Amani Ben Ali ji Çavdêriya Aborî ya Tunisê dibêje ku jin ji bo ketina nav hêza kar rastî gelek astengiyan tên. Amani Ben Ali got, "Rêjeya bêkariyê ya herî bilind a jinan di civakê de heye. Ev ji ber vê yekê ye ku hikûmetê bi deyn û polîtîkayên xwe yên teserûfê dev ji girtina karmendan berdaye." Amani Ben Ali da zanîn ku krîzê gihîştina veguhestina giştî, lênihêrîna tenduristiyê û mafên mirovan ji bo jinan dijwartir kiriye. 

Amani Ben Ali, bi destnîşankirina ku xirabûna xizmetên tenduristiya giştî zirarê dide mafên jinan ên jidayikbûnê, tekez kir ku divê di têkoşîna li dijî krîza aborî de nêzîkatiyek ku mafên jinan diparêze were pejirandin û got, "Divê wekheviya zayendî di budçe û reforman de were berçavgirtin, û polîtîkayên krediyê û deynê divê bandorê li mafên civakî yên jinan nekin."

'Pirsgirêkên jinan her tim di rojevê de ne'

Parêzera mafên mirovan Meryem Galoz dibêje ku jin li Tunisê koma herî hesas a aborî ne û dibêje, "Tenê ji sedî 42’ê jinan xwedî ewlehiya civakî ne. Her wiha, her çend mafên qanûnî di karên malê û çandiniyê de hebin jî, ev nayên bicîhanîn. Jin pir caran bi tena serê xwe malbatên xwe xwedî dikin, lê alîkarî û piştgirî bi gelemperî ji mêran re tê dayîn."

Meryem Galoz dibêje ku eger krîza aborî kûrtir bibe û piştgiriya dewletê were rakirin, jin û zarokên wan dê di rewşek hîn dijwartir de bin. Meryem Galoz dibêje ku civaka sivîl piştgiriyê dide jinan lê berpirsiyariya rastîn a hikûmetê ye û dibêje, "Butçeya Wezareta Jinan pir kêm e, pirsgirêkên jinan her tim di paşxaneyê de ne."

Pispor hemfikir in ku ji bo parastina jinan ji krîzê, divê hikûmet polîtîkayên ku li ser jinan disekinin pêş bixe, gihîştina xizmetên civakî hêsan bike û tedbîran bigire da ku pêşî li şîdeta li dijî jinan bigire.