ناوەندی هەواڵ

 

پلەی گەرمی پێوانەیی لە سەرتاسەری جیهان لە وەرزی بەهار و هاویندا لەمساڵدا، بەتایبەتی لە نیوەگۆی باکووردا تۆمار کراوە، ڕێکخراو و ئۆرگانە نێودەوڵەتی و زانستییەکان بەردەوام هۆشداری دەربارەی زیان و کاریگەرییە بەرچاوەکانی گۆرانی کەشوهەوا دەدەن، سەرۆکی زانایانی کەشوهەوا لە ئاژانسی بۆشایی ئاسمانی ئەمریکا-ناسا ڕایگەیاند، ئەگەری هەیە مانگی تەمموزی ئەمساڵ گەرمترین مانگی جیهان بێت لە ماوەی "سەدان ساڵ، ئەگەر هەزاران ساڵ نەبێت".

 

ئەگەرچی لە تۆمارەکاندا جیاوازی لە پلەکانی گەرمادا دەردەکەوێت لە ناوچەیەکدا، بەڵام بەرزبوونەوەی ئەوپەڕی پلەکانی گەرما ڕوونە، شەپۆلی گەرما لە ئەمەریکا و ئەوروپا و چین، واتا ڕاست، چەپ و ناوەڕاستی جیهان ژمارە پێوانەییەکان دەشکێنێت، بەپێی قسەکانی سەرۆکی زانایانی کەشوهەوا، ناتوانرێت ئەم کاریگەرییانە تەنها بۆ دیاردەی ئەل نینۆ بگەڕێنرێتەوە، سەرەڕای ئەو ڕۆڵە بچووکەی کە دەیگێڕێت، بەڵام ئەوەی دەیبینین گەرمبوونی جیهانە لە هەموو شوێنێک و بە تایبەتی لە زەریاکاندا.

 

بەردەوام زیادبوونی دەردانی گازی گەرمخانەیی بۆ بەرگەهەوا، هۆکاری سەرەکی گەرمبوونی ڕووی دەریاکانە، کە ژمارەیەکی پێوانەیی شکاندووە و پێشبینی دەکرێت بەردەوامیش بێت، شارەزایان هۆشداری دەدەن لەوەی کە هێشتا خراپترین حاڵەت لە ئارادایە، پلەی گەرمی بەرزی پێوانەیی کاریگەری لەسەر سەدان ملیۆن کەس دەبێت و کاردانەوەی کوشندەی دەبێت، بەشێکی زۆری زەوی دەکاتە ناوچەیەکی ناجێگیری زەوی، ئەمەش پێویستی بە کردەوەی بەپەلەی نێودەوڵەتی هەیە بۆ دوورکەوتنەوە لەو کارەساتەی کە بەسەر هەسارەکە و دانیشتوانی ئەو هەسارەیەدا دێت کە مرۆڤ و بوونەوەرە زیندووەکانی جۆراوجۆرن.

 

شارەزایانی ژینگە باس لەوە دەکەن، ئەو گەرمبوونی مێژووییە پێوانەییە بەهۆی کاریگەرییەکانی دیاردەی ئەل-نینۆوە نییە، کە لە ٪١٥ تێناپەڕێت، چونکە گەرمبوونی جیهان بەو دیارەیە بە ڕێژەی ٠.٢ پلەی سەدی بەرز دەبێتەوە، جگە لەوەش ئەل-نینۆ دیاردەیەکی سروشتییە کە سەدان ساڵە دووبارە دەبێتەوە، واتە پێش ئەوەی گۆڕانی کەشوهەوا و گەرمبوونی جیهان وێران بکات.

 

بەرزبوونەوەی بەردەوامی تێکڕای پلەکانی گەرما لە ماوەی ٢٠ ساڵی ڕابردوودا و شکاندنی دیاریکەرە جیهانییەکان لە ماوەی زیاتر لە ساڵێکدا، پێشەکییەکی ڕوون بوو بۆ ئەوەی ئێستا پێی گەیشتووین، بەم شێوەیە پێشبینییەکان ئاماژە بە بەرزبوونەوەی تێکڕای پلەی گەرمی ساڵانە دەکەن لە ١٣-٢٥ پلەی سەدی، کە پلەی گەرمی گونجاوە بۆ مرۆڤ، بۆ گەیشتن بە ٢٩ پلەی سەدی، واتە بچووکبوونەوەی کەشوهەوای مرۆڤ کە گونجاوە بۆ شوێنی نیشتەجێبوون و پراکتیزەکردنی چالاکییەکانی مرۆڤ، هەروەها ژیانی ملیارەها کەس دەخاتە مەترسییەوە.

 

لەو چوارچێوەیەدا پابەندبوون بە ڕێککەوتنی کەشوهەوای پاریس ئەرکی وڵاتە پیشەسازییە گەورەکانە، بە سەرۆکایەتی ئەمریکا و چینەوە، بۆ کەمکردنەوەی دەردانی گازی گەرمخانەیی کە لە ئەنجامی چالاکییە پیشەسازییە زیادەڕۆییەکانەوە دروست دەبێت، لە هەمان کاتدا چالاککردنی ڕۆڵی سندوقی "زەرەر و زیانەکان" بۆ پاڵپشتیکردنی وڵاتانی زیانلێکەوتوو و چارەسەرکردنی کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا لە وڵاتانی تازەپێگەیشتودا، بەتایبەتی ئەو وڵاتانەی کە بەشداریی ڕاستەقینەیان لە پرۆسەی گەرمبوونی جیهاندا نییە.