حەنان حارت

 

مەغریب- خەباتی ژنانی شاری فەکیک لە سەردەمی داگیرکردنی مەغریب لەلایەن فەرەنساوە بەردەوامە، لەو کاتەدا ژنان ژیانی خۆیان دەخستە مەترسییەوە بۆ بەشداریکردن لە شەڕدا، چەکیان لە هەرێمێکەوە بۆ ناوچەیەکی دیکە دەگواستەوە و بەشداریکردنیان لەم بزووتنەوەیەدا بەڵگەیەکی ڕوونە کە ئاو چەندە بۆ ئەوان گرنگە، چالاکیی "بزووتنەوەی ئاو"ی ژنانی فەکیک درێژەپێدەری خەباتی دەیان ساڵەی ژنانە.

 

فەتحیە قادی، ئەندامی لیژنەی هەماهەنگی خۆجێی بۆ دۆسیەکانی فەکیک وەڵامی پرسیارەکانی ئاژانسەکەمانی سەبارەت بە بزووتنەوەکە دایەوە.

 

ئامانج لە چالاکی 'بزووتنەوەی ئاو' چییە؟

ئەوەی جێگای سەرنجە هەموو ئەو کەسانەی لەم چالاکییەدا هەن ژنن، ئەمەش هۆکاری مێژوویی خۆی هەیە، چونکە ژنانی ناوچەکە چەندین جار لە مێژوودا شەڕیان کردووە، بەتایبەتی لە سەردەمی داگیرکاری فەرەنسادا. لە ساڵانی چلەکاندا ژنان ناڕەزایەتیان دەربڕی بەرامبەر بە خوێندن و ژن و پیاوی تێکۆشەر لەو سەردەمەدا قوتابخانەیەکی ئازادیان لە دژی داگیرکاری فەرەنسا دروستکرد، ژنان لەو سەردەمەدا بەشدارییەکی سەرنجڕاکێشیان کرد.

 

لە درێژەی شەستەکاندا واتە لە کاتی خۆپیشاندانە جەماوەرییەکاندا دژی سیاسەتە گشتییەکانی دەوڵەت ژنان بەشدارییان کرد و لە حەفتاکانی سەدەی ڕابردوودا، ساڵانی فیشەکەکان، ژنان ڕووبەڕووی هەموو جۆرە لێدان و گرتنێک بوونەوە، کە هەموو ئەمانە بەڵگەن لەسەر پێداگرییان لەسەر کار کردن.

 

 بۆچی ژنانی فەکیک جل و بەرگی "الحیک"یان لە ناڕەزایەتییەکان هەڵبژارد؟

الحیک جلوبەرگێکی فۆلکلۆری تایبەتە بە ژنانی فەکیکی و هێمای پاراستنی دابونەریت و پاکی ڕۆح و ئاشتی و ژیانی هاوبەش و پەیوەندی بە خاکەوەیە، هەروەها بەردەوامبوونی چالاکیی "بزووتنەوەی ئاو"بۆ ناچارکردنی دیوانی گروپی زەوییە بۆ کشانەوە لە دابەشکردنی گروپی شەرق و ڕەچاوکردنی سروشتی تایبەتی سیستمە بە پێی یاسای ٨٣٢١، بەو پێیەی ئەم سیستمە پشت بە کشتوکاڵ دەبەستێت و لە لاوازترین ڕێکخراوە ژینگەپارێزە نێودەوڵەتییەکانە، کێشەی ناو سیستمەکەی دەبێتە هۆی کۆچی زۆرەملێی هاوڵاتیانی ناوچەکە.

 

ژنانی فەکیک ناڕەزایەتی دەردەبڕن لەسەر بڕیاری تایبەتکردنی بزووتنەوەی ئاو، ئەم بڕیارە چۆن کاریگەری لەسەر ژیانیان دەبێت؟

ئەم بڕیارە کاریگەری نەرێنی لەسەر سەرچاوەکانی ئاو هەیە، چونکە ئاو کاڵایەکی گرنگە بۆ خەڵکی ناوچەکە، بەتایبەت لەم کەرتە ئاوی ژێر زەوی نامێنێت، چونکە ئەو کۆمپانیایە ناوخۆییەی کە ئەم مۆڵەتەی وەرگرتووە دەیەوێت سوودی لێ وەربگرێت، بەبێ ئەوەی بیر لە تایبەتمەندییەکانیان و مافی ئاوەکەیان بکاتەوە.

 

سەبارەت بە گرنگی ئاو بۆ ژنان بەرپرسیارێتی هەڵگرتنی ئاوی بیرە فەکیکەکان لەسەر پشتیان، ماوەیەکی زۆرە لەسەر شانی ژنانە، ژنان بەپێی پێویستی ڕۆژانەی خۆیان ئاویان بەکارهێناوە، چونکە ئەوان زۆرترین بەکارهێنەری ئاون، هەروەها ژنان زانیاری زۆریان لەسەر گرنگی ئاو هەبوو، لە چالاکییە کۆمەڵایەتی و ئابووری و ڕۆژانەیەکانیاندا باسییان دەکرد.

 

ئایا لایەنە پەیوەندیدارەکان گوێ لە خواستی ژن و پیاوی فەکیک دەگرن؟

هەرچەندە یاسای مەغریب لەسەر دیدگاکانی هاوکاری دیموکراسی بۆ هاوڵاتیان دامەزراوە، بەڵام لایەنە پەیوەندیدارەکان و حکومەت چاویان لەم بابەتەدا کوێرە، لایەنە پەیوەندیدارەکان داوایان لە ئەندامانی ئەنجومەنی شارەکە کرد لەگەڵ بەشێک لە ئەندامانی کۆمەڵگەی ناوچەکە، ترسی هاوڵاتیان کەم بکەنەوە و ڕازییان بکەن کە چالاکییەکانی بزووتنەوەی ئاو ڕابگرن، بەڵام هاوڵاتیان دووپاتی دەکەنەوە کە کۆبوونەوەکەیان لەگەڵ ئەو لایەنانە هیچ شتێکی نوێی نەهێناوە، هەروەها کۆمەڵێک هەڵەی خراپیش سەبارەت بە دابینکردنی کەرتێکی ئاو لەلایەن ئەو گروپەوە بەبێ لێکۆڵینەوەی زانستی کراوە، هەموو ئەمانە بۆ کاری ئەنجومەنەکانی پێشوو ئەنجام دەدرا، کە بە دامەزراندنی دەستبەجێ ناسراو بوون.