نورشان عەبدی

 

کۆبانێ- گوندی بۆراز کە دەکەوێتە کەناری ڕووباری فورات لە ناوچەی فورات لە باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا، یەکێکە لە گوندە کۆن و ناسراوەکانی ناوچەکە، بە ناوی ژنێکەوە ناونراوە بە ناوی بۆراز ئۆغڵو.

 

کانتۆنی کۆبانی لە ناوچەی فورات لە باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا بە چەندین قۆناغی مێژوویدا تێپەڕیوە و گوندەکانی شاری کۆبانیش بە ناوەکانیان جیا دەکرێنەوە کە هەریەکەیان هێمای ئەو تایبەتمەندییە یان ڕووداوانەن کە گوندەکە پێیدا تێپەڕیووە و هەر لەبەر ئەم هۆکارەش لە کۆبانی چەندین گوند هەن کە سەدان ساڵ لەمەوبەر بە ناوی ژنانەوە ناویان لێنراوە.

 

تا ئێستاش بە هەمان ناو ناسراوە و لە نێو ئەو گوندانەدا بۆراز، دیک مەداش، ئەشقان، تەل غەزەل، خان مەمەد، و جگە لە گوندی خانک، هەریەک لەو گوندانە چیرۆک و مێژوویەکی هەیە و هەر چیرۆکێک دەگێڕێتەوە چیرۆکی ژنێک کە لەو گوندەدا ژیاوە و مێژوو و کولتوورەکەی بەڵگەدار کردووە کە تا ئەمڕۆش نەمر بێت.

 

گوندی بۆراز

گوندی بۆراز دەکەوێتە لای ڕۆژئاوای کانتۆنی کۆبانی و بە دووری ٤٠ کیلۆمەتر لە کەناری ڕووباری فورات، ناوی گوندەکە لە ناوی ژنێکی بنەماڵەی محەممەد ئاغا فەنجان بەیوکەوە وەرگیراوە، و ئەویش لەگەڵ خێزانەکەی لە باکوورەوە هاتوون کاتێک لە دەستی عوسمانییەکان هەڵهاتوون بۆ شاری کۆبانی، و ناوچەیەکی چۆڵی زەوییان پێدرا لە ڕۆژئاوای شارەکە لە کەناری فورات، و لەو کاتەدا ئەو زەویانە بۆ چاندن گونجاو نەبوون، بەڵام بۆراز ئۆغڵو و خێزانەکەی لەسەر ئەو زەوییە دەژیان و گوندەکە بە ناوی ئەوەوە ناونرا.

 

سەبارەت بە هۆکاری ناونانی ناوی گوندی بۆراز، گوڵەئەحمەدی تەمەن ٥٣ ساڵ دانیشتووی ئەو گوندە وتی، "کاتێک گەنج بووین هەمیشە پرسیارمان لە باوک و دایکمان دەکرد دەربارەی گوندەکەمان و هۆکاری ناونانی گوندەکەمان"، دەوترێت سەدان ساڵ لەمەوبەر کچێک لەگەڵ دایک و باوکی لە تورکیاوە کۆچی کردووە و لە ئەنجامی زوڵمی دەسەڵاتی عوسمانی پەیوەندی بە بۆراز ئۆغڵوەوە کردووە، ئەمە ئەو کچە هاتۆتە گوندە سنوورییەکان لە سوریا.

 

وە ئاماژەی بەوەدا کە هۆزەکانی ناوچەکە شوێنێکیان بەو ژنە و خێزانەکەی داوە لە کەناری فورات، و لێرە هاوسەرگیری کردووە و چەند ساڵێک ژیاوە و لەو کاتەوە تا ئێستا ناوی گوندەکە بە ناوی ئەو کچەوەیە ، بۆراز ئۆغڵو، گوڵە ئەحمەد جەختی لەوە کردەوە کە ژن ئەوەیە کە کولتووری کۆمەڵگاکەیان دەپارێزێت، ئەو ژنەش کولتووری خۆی و ئەو گوندەی پاراستووە.

 

کوڵا ئەحمەد ئاماژەی بەوەشکرد، "گوندی بۆزار دەکەوێتە سەر کەناری فورات، دەیان ساڵ لەمەوبەر، نزیکەی ٢٠٠ ماڵ یان خێزانی هەبووە کە دابونەریتی خۆیان دەپارێزن و بە خۆشەویستیەوە دەژین، بەڵام دوای ڕێککەوتنی هاوبەشی ئاوی نێوان دەوڵەتی تورکیا و سوریا"، خەڵکەکە ناچار بوون گوندەکە بەجێبهێڵن و ئاوەکە گوندی بۆزاری لافاو کرد و بڵاوەیان پێکرد."

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، ژمارەیەک خێزان خانووی نوێیان لە نزیک گوندەکە هەڵبژاردووە و وتیشی: "خەڵک گوندێکی نوێیان دامەزراند، کە ناوی بۆرازیش بوو، چونکە خەڵکی بۆراز خۆیان تێیدا دەژین، ناوی گوندەکەش بە یەکێک لە بناغەکانی کولتوور و میراتی گوندەکەمان دادەنرێت".

 

ئاماژە بۆ ئەوەش دەکات کە "بۆراز یەکەم گوند نییە کە بە ناوی ژنێکەوە بناسرێت، لە شاری کۆبانی زۆر گوند هەن کە بە ناوی ژنەوە ناویان لێنراوە، وەک تەل غەزەل، خانەک و هتد. هەروەها خێڵ و بنەماڵە هەن کە بەو ناوە ناسراون"، لە ژنە سەرکردەکانیان کە خاوەنی حیکمەت و زیرەکی و توانای بەڕێوەبردن و سەرکردایەتیکردنی ئەو خێزانەن، بۆیە دەزانن کە خێزانەکان بەناوی ژنانەوە.

 

ژنانی گوندەکان کولتووری خۆیان دەپارێزن

لای خۆیەوە، کەوسەر خەلیلی ٥٤ ساڵان دەڵێت، "هەر گوندێک دابونەریتی جیاوازی هەیە، هەر گوندێکیش بۆ کارکردن پشت بە کۆمەڵێک سەرچاوەی سەرەتایی دەبەستێت، سەبارەت بە گوندی بۆراز، بە چاندنی گەنم، جۆ، کونجی بەناوبانگە ، و باخچەی میوە بە هەموو جۆرەکانیەوە، جگە لەوەش بەناوبانگە بە بەخێوکردنی ئاژەڵ و مانگا و مەڕ."

 

ئاماژەی بەوەشکرد، بۆ ئەم گوندە دابونەریتی هەیە، ئەویش ئەوەیە کە هەموو ئەو کەسانە وەردەگرن کە پەنا بۆ گوندەکە دەبەن”، ئاماژەیە بۆ ئەوەی “ژنانی گوندەکە زمان و جلوبەرگ و کولتوور و نەریتەکان دەپارێزن”.