سۆما کەرەمی

 

جواڕوو - هەرچەندە دیاریکردنی ڕەگەزی منداڵ لەدەرەوەی ئیرادە و کۆنترۆڵی ژنانە، بەڵام لە کۆمەڵگە نەریتییەکان هێشتا زۆرێک لە ژنان ڕەخنەیان لێدەگیرێت و بێڕێزییان پێدەکرێت و تەنانەت توندوتیژیشیان بەرامبەر دەکرێت تەنها بەهۆی منداڵبوونی کچێکەوە. ڕوانگەی هەڵاواردن لە نێوان کوڕان و کچاندا هێشتا لە زۆرێک لە بنەماڵەکانی کۆمەڵگەی نەریتی ئێراندا ڕەگ و ڕیشەی داکوتاوە و دەستەواژەی سووکایەتیپێکەری "ئەم ژنە کچی بە دنیا هێناوە" تا ئێستاش باو و ئاساییە.

 

ڕۆژی چوارشەممە ٢٤ی نیسان، فەرزانە مورادی ژنێکی تەمەن ٣٠ ساڵانی خەڵکی شاری کۆزران سەر بە پارێزگای کرماشان و دایکی دوو کچی تەمەن پێنج و هەشت ساڵ، بە بیانووی دووگیانی کچەکەیان لەلایەن هاوژینەکەیەوە کوژرا. ئەم کوشتنە تەنیا دۆسیەیەکی تاوانکاری نییە؛ ڕەنگدانەوەی قەیرانە قووڵترەکانە لە دڵی کۆمەڵگەدا: ژنکوژی، نایەکسانی جێندەری، توندوتیژی خێزانی و ئەو بێدەنگییە کوشندەیەی کە سێبەری هەموو ئەم کارەساتانەی لەسەر داناوە.

 

فەرزانە قوربانی یەکەمی ئەم پێکهاتە پیاوسالارییە نەبووە و دواهەمینیش نابێت. ئەو تەنها یەکێکە لەو هەزاران ژنەی ساڵانە ڕووبەڕووی توندوتیژییەکی لەو شێوەیە دەبنەوە، کە ڕەگ و ڕیشەی لە بیرکردنەوەی جیاکاری و پیاوسالاریدا هەیە.

 

لەم بارەیەوە ئاژانسی هەواڵیی ئێمە لەگەڵ دوو ژن قسەی کرد کە خۆیان تووشی ئەو جۆرە توندوتیژییە بوون، هەروەها لەگەڵ پسپۆڕێکی دەروونناسێکی کلینیکیش قسەی کرد.

 

پەروین وەیسی تەمەن ٤٢ ساڵ، دایکی سێ کچە و خەڵکی گوندێکی شاری ڕەوانسەرە و وتی: تا ئەمڕۆ دووجار منداڵەکەمم لەباربردووە تەنها لەبەر ئەوەی کۆرپەلە کچ بووە، دوایین جاریش شەش مانگ لەمەوبەر بوو؛ لە ترسی ئەوەی خەڵک دەیڵێن و گاڵتەجاڕییەکانیان زۆرە. درۆم کرد و وتم کوڕە و لەبارچووە، بەڵام هێشتا دڵم ئارام نییە.

 

گرنگ نییە بۆ من، من هەر سێ کچەکەمم خۆشدەوێت ئەوەندەی خۆم خۆشدەوێت، بەڵام کاتێک هاوژینەکەم هەڕەشەی کوشتنم لێدەکاتەوە ئەگەر کوڕم نەبێت،هاوسەرگیری دەکات، دڵم دەشکێت. هەروەها خێزانی هاوژینەکەم بە گاڵتەجاڕی ناشرین هەراسانم دەکەن. دوای هەر وشەیەک شەڕ و جنێو دەست پێدەکات.

 

لە قەرەباڵغی و ئاهەنگەکان ڕادەکەم. خەڵک تەنها یەک شت دەپرسن: ئایا هێشتا هەمان سێ کچت هەیە؟ ڕەنگە ئەمجارە کوڕێکت هەبێت، ئەم قسانە ڕۆژانە وەک ژەهر دڵۆپ دڵۆپ دەچنە ناو ڕۆحمەوە.

 

ئامینە، ژنێکی تەمەن ٤٥ ساڵە و خاوەنی سێ کچە و دەڵێت: دوای لەدایکبوونی کچی دووەمم، هاوژینەکەم ناچاری کردم جارێکی دیکە دووگیان ببمەوە، تەنها یەک شتی دەویست، کوڕێک بوو، کاتێک زانیم کۆرپەلە کچە، ترسام لە کاردانەوەی و پێم نەوت، کاتێک دواجار وتمان، تەنانەت لە تەندروستییەکی باشی منداڵەکەشدا گرنگی نەدا. کچی یەکەمم خوێندکاری پزیشکی ددان و دوو کچەکەی تریشم نایابن، بەڵام هاوژینەکەم وتی ئەگەر کوڕم نەبێت دووبارە هاوسەرگیری دەکەمەوە. تەنانەت پێش ئەوەی کچە سێیەمەکەم لەدایک بێت، بەبێ ڕەزامەندی من هاوسەرگیری کرد. کە چوومە ماڵی باوکم و گلەییم کرد، نەک هەر پشتیوانیان نەکردم، بەڵکو بەرگرییان لە ژنەکەم کرد. لەم کۆمەڵگەیەدا ئەو ژنانەی کچ لەدایک دەکەن، زەلیل و سەرکۆنە دەکرێن، بەبێ ئەوەی هیچ ڕۆڵێکیان لەم کارەدا هەبێت. "ئەم ئازارە بەردەوامە لە قورسایی لەسەر شانی ژنان.

 

ژیلا. ب، پسپۆڕی دەروونناسی کلینیکی، سەبارەت بە توندوتیژی بەرامبەر بەو ژنانەی کە کچ لەدایک دەکەن دەڵێت: "ژن لە کۆمەڵگەی ئێمەدا بەهۆی عەقڵیەتی پیاوسالارییەوە تووشی جۆرەها توندوتیژی دەبن، یەکێک لەو جۆرە توندوتیژیانە جیاکاری و زەلیلکردنە بەرامبەر بەو ژنانەی کە کچ لەدایک دەکەن. لە زۆرێک لە کولتوورەکاندا ڕەگەزی کۆرپە دەتوانێت کاریگەری لەسەر باری کۆمەڵایەتی دایکەکە هەبێت و ببێتە هۆی دەروونناسی، توندوتیژی جەستەیی، و ئابووری دژی ئەو.

 

ئەم توندوتیژییە بە شێوەیەکی سەرەکی لە نەزانیی خەڵکەوە سەرچاوە دەگرێت سەبارەت بە دیاریکردنی ڕەگەزی کۆرپەلە. زۆر کەس وا گریمانە دەکەن کە دایک ڕەگەز دیاری دەکات، لەکاتێکدا لە ڕاستیدا ئەوە کرۆمۆسۆمەکانی باوکە کە ڕەگەزی کۆرپە دیاری دەکات. لە کۆمەڵگە نەریتییەکاندا کوڕان لە کچان بەهایان زیاترە و لەدایکبوونی کچیش هەندێکجار پەیوەستە بە هەستکردن بە شەرمەزارییەوە. ئەم کولتوورە پیاوسالارییە جیاکاری دەکات بەرامبەر بەو ژنانەی کە کچ لەدایک دەکەن دەبێت. توندوتیژی دژی ئەم ژنانە تەنیا بە توندوتیژی جەستەیی سنووردار نییە و جیاکاری کۆمەڵایەتی و ئابووری و دەروونیش دەگرێتەوە. دەشڵێت "ئەو فشارانە دەبێتە هۆی دروستبوونی کێشەی دەروونی وەک خەمۆکی و دڵەڕاوکێ و هەندێکجاریش ژنان پەنا بۆ کاری مەترسیدار دەبەن وەک لەباربردن یان خۆکوشتن.

 

جەختی لەوە کردەوە کە لە ئاستی کۆمەڵایەتیدا، ئەم جۆرە توندوتیژییە جیاکاری جێندەری بەردەوام دەکات، نادادپەروەری زیاد دەکات و نەخشە کولتوورییە ساختەکان بەرهەم دەهێنێتەوە کە ڕێگری لە گەشەکردن و گەشەسەندنی مرۆڤ لە کۆمەڵگەدا دەکات

ژیلا. ب لە کۆتاییدا وتی: ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم جۆرە توندوتیژییە تەنیا لەو کاتەدا دەکرێت کە ڕێبازێکی فرەڕەهەند بگیرێتەبەر.

پەروەردەی گشتی، چاکسازی لە یاساکان، بەهێزکردنی ژنان و گۆڕینی هەڵوێستی گشتی، بناغە سەرەکییەکانی ئەم ڕووبەڕووبوونەوەیەن.

 

ئێمە کاتێک لە کۆمەڵگەیەکی تەندروست و مرۆڤدۆستانە و دادپەروەرانە نزیک دەبینەوە کاتێک دادپەروەری جێندەری بە شێوەیەکی ڕاستەقینە و یاسایی لە هەموو بوارەکاندا جێبەجێ بکەین. "بەبێ یەکسانی لە نێوان ژن و پیاودا، گەشەسەندن و کۆمەڵگەیەکی تەندروست نابێت.