هندیە عەشیبی

 

بنغازی- زیاتر لە ساڵێک دوای زریانی دانیال لە ساڵی ٢٠٢٣دا شارەکانی کەناری ڕۆژهەڵاتی لیبیای گرتەوە و زیاتر لە ٤٠ هەزار کەسی کوشت و دەیان هەزار کەسیش لە ماڵ و شارەکانیان ئاوارە بوون، هێشتا منداڵان وەک هەرە لاواز و زیانلێکەوتووترین گروپ دەمێننەوە.

 

لە کاتی قەیرانەکان و کارەساتی سروشتی و شەڕەکاندا زۆرجار منداڵان تووشی زەبر و زەنگی دەروونی و کۆمەڵایەتی دەبن. لەوانەیە تووشی جۆرەها تێکچوونی سۆزداری و خەمۆکی و تێکچوونی هەڵسوکەوت و دەروونی و نەبوونی متمانە بەخۆیان و کەسانی دیکە دەبن.

 

لە شاری دەرنای لیبیا، کە زریانەکە گەڕەک و شەقام و باڵەخانەکانی بردە ناو دەریاوە، منداڵان بەرگەی ترسناکترین بارودۆخیان گرت، کە شارەزایان دەڵێن جێپەنجەی خۆیان لەسەر هەموو لایەنەکانی ژیان بەجێهێشتووە.

 

هەڵسەنگاندنێکی یونیسێف بۆ ئەو منداڵانەی کە بەهۆی لافاوەوە زیانیان بەرکەوتووە کە بەهۆی زریانی دانیالەوە دروست بووە، دەرکەوتووە کە بە مەزەندەکردن ٦٧%ی منداڵان لە دوای کارەساتەکەوە گۆڕانکاری نەرێنی هەڵسوکەوتیان بەسەر هاتووە، ٤٨% زۆر پێویستیان بە پشتیوانی دەروونی و دەروونی کۆمەڵایەتی و سۆزداری بەردەوام هەیە.

 

فەوزیە هادی سالم، ئەندام لە زانکۆی زانستە دەرونی و پەروەردەییەکان لە بەشی پەروەردە لە زانکۆی بنغازی و سەرۆکی یەکەی پاڵپشتی ژیان و دەروونی لە ناوەندی هیوا بۆ خاوەن پێداویستییە تایبەتەکان، دەڵێت: منداڵان ئەو گروپەن کە زۆرترین زیانیان بەرکەوتووە بەهۆی کارەساتەکانەوە، جا چ کارەساتی سروشتی وەک لافاو، گڕکان، و بوومەلەرزە، یان کارەساتی دروستکراوی مرۆڤ وەک شەڕ، شەڕی چەکداری و ململانێ.

 

"شەڕ و ململانێکانی لیبیا کاریگەرییەکی بەرچاوی دەروونی و کۆمەڵایەتیی لەسەر منداڵانی ئەو وڵاتە بەجێهێشتووە"

ڕوونیکردەوە کە ئەو زیانانەی منداڵان تووشی دەبن لە ئەنجامی ئەم کارەساتانەدا کاریگەرییەکی هەمەلایەنەیان لەسەرە، لە ڕووی دەروونی، کۆمەڵایەتی و ئابوورییەوە، ئەمە وایان لێدەکات زۆر ئامادەبن بۆ زیان، کاریگەری لەسەر گەشەکردنی جەستەیی و دەروونییان دەبێت، شەڕ و ململانێکانی لیبیا کاریگەرییەکی بەرچاوی دەروونی و کۆمەڵایەتیی لەسەر منداڵانی ئەو وڵاتە بەجێهێشتووە لە ماوەی ساڵانی ڕابردوودا.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، پەروەردە و دامەزراوە جیاوازەکانی لە گرنگترین کەرتە گرنگەکانن کە هاوسەنگی لە نێوان منداڵاندا دروست دەکەن دوای قەیرانەکان و شەڕەکان و کارەساتی سروشتی جۆراوجۆر کە تووشی دەبن، کە دەتوانێت کاریگەری دەروونی دیار و نەبینراو لەسەر منداڵان بەجێبهێڵێت، وەک ترسی بەردەوام، ترس و دڵەڕاوکێ، کابوس و تەڕبوونی جێگا.

 

فەوزیە هادی سالم ڕوونیشیکردەوە کە منداڵان متمانەیان بەخۆیان و کەسانی دیکە لەدەستدەدەن دوای ئەو ڕووداوە زەبربەخشانەی کە تووشی دەبن، ئەمەش کاریگەری لەسەر هەڵسوکەوتی دەرەکی و باری دەروونییان هەیە، بەمەش بەردەوام دەمارگیری و گرژیان دەبێت.

 

داوای لە پسپۆڕانی دەروونناس و توێژەرانی کۆمەڵایەتی و چارەسەرکارانی دەروونی کرد لە کاتی دانیشتنەکانی چاکسازی دەروونی بۆ منداڵان، سەرنجیان لەسەر ئەم خاڵانە بێت، لەگەڵ پێویستی پەروەردەکردنی خێزانەکان دەربارەیان و مەترسییەکانیان. ئاماژەی بەوەشکرد، منداڵان لە مانای ئەو زەبر و زەنگە تێناگەن کە تووشی دەبن، بۆیە دەبێت خێزانەکان چاودێری چەند خاڵێکی گرنگ لە منداڵەکەدا بکەن، یەکەمیان هەڵسوکەوتی منداڵە، دەبێت خێزان چاودێری ئەو گۆڕانکاریانە بکات کە لە دوای قەیرانەکە لە هەڵسوکەوتی منداڵەکەیاندا ڕوودەدەن، بەتایبەتی منداڵانی خاوەن پێداویستی تایبەت کە دەبێت بخرێنە بەردەم پسپۆڕانی دەروونناس و چارەسەرکاری دەروونی، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە گفتوگۆکردن لەگەڵ منداڵان و قسەکردن لەگەڵیان بەردەوام یارمەتیان دەدات بۆ دەربڕینی باشی خۆیان.

 

فەوزیە هادی سالم هەروەها ستایشی ڕۆڵی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی کرد لە ڕێکخستنی بەرنامەی هۆشیاری و خۆپاراستن، بۆ ئەو کاریگەرییە دەروونی و کۆمەڵایەتیانەی کە ڕەنگە بەسەر منداڵاندا بێت. داوای لێکردن چالاکیی و بەرنامەی کات بەسەربردن بۆ ئەو منداڵانەی کە تووشی زەبر و زەنگ بوون جێبەجێ بکەن، هانی دان بۆ بەشداریکردن لە گروپەکانی کاری خۆبەخشانە. کە "کۆمەڵگە ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە چاکسازی دەروونی منداڵان و گەورەکان دوای زەبر و زەنگ.