بێریڤان کەمال

بۆماوەی چەندین سەدە، خەڵکانی ڕەسەنی باکوری ڕۆژهەڵاتی هیندستان پردیان بە شێوازێکی ئاڵۆز لە داری هەنجیری زیندوو دروستکردووە، ئێستا ئەم شارەزاییە دێرینە سودی لێدەبیندرێت و بەرەو شارەکانی ئەوروپا دەڕوات.

 

پردەکە لە پێکهاتەیەکی ئاسایی کۆنکرێت و کانزایی دروستنەکراوە، بەڵکو لە دارێکی هەنجیری زەبەلاحی تاک پێکهاتووە کە لە لای ڕووبارەکە دادەنرێت بۆ تێپەڕین بەسەریدا، پردەکە تەنها بەشێک لە دیمەنی سروشتی نییە، بەڵکو لە هەمان کاتدا پشتگیری لە  هاوسەنگی سیستەمی ژینگەیی دەکات.

 

تیرنا گوندێکە لە سەرووی دەشتەکانی بەنگلادش لە ناحیەی خەسی لە باکوری ڕۆژهەڵاتی وڵاتی میغالایای هیندستان، سەدان پردی لەم شێوازەی تێدایە، ئەم شێوازە دێرینە لە دێرزەمانەوە بۆیان ماوەتەوە و بۆ ماوەی چەندین سەدە یارمەتی کۆمەڵگەی خەسی و جەینتیایان داوە بۆ تێپەڕبوون پێیدا لە وەرزی مۆنسوندا کە گۆڕانێکی وەرزییە لە ئاراستەی بەهێزترین با'دا لە هەرێمەکە و لەو کاتەدا تێپەڕبوون بەسەر ڕووبارەکەدا سەخت دەبێت.

 

تەڕترین ناوچەکانی جیهان دەکەوێتە میغالا

میغالا گورەترین ناوچەی تەڕی جیهانە، گوندی ماوسینرام باراناویترین شوێنییەتی، تێکڕای باران بارین ١١،٨٧١ میلیمەترە، کە ئەم بڕی باران بارینە بەسە بۆ ژێرئاوکردنی خانوویەکی ئاسایی سێ نهۆمی ئەگەر هەمووی لە یەک کاتدا تێکبشکێنێت.

 

لە مانگی حوزەیرانەوە تا مانگی ئەیلول تێکڕای باران بارینی ١١،٤٣٠ میلیمەترە، بای مۆنس لە باکوری کەنداوی بەنگالەوە دەگەڕێتەوە، بەسەر دەشتاییە شێدارەکانی بەنگلادشدا تێدەپەڕێت، کاتێک ئەم تەوژمە ئاسمانیانە لە ناوچە گرداوییەکانی میغالادا کۆدەبنەوە، بارانێکی چڕ دەستبە بارین دەکات.

 

توێژەران ئەم پردە ڕەگ زیندووانە بە نموونە دەزانن بۆ ژیانەوەی کەشوهەوای ڕەسەنی ناوچەکە، ئەم پردانە گەشتیاران ڕادەکێشن و یارمەتی خەڵکی ناوچەکە دەدەن داهاتێک بەدەستبهێنن، هەروەها کاریگەری دووبارە دروستکردنەوەیان هەیە لەسەر دەوروبەر، زاناکان هیواخوازن کە ئەم چەمکە لە تەلارسازی زیندووی ڕەسەن بتوانێت یارمەتی شارە مۆدێرنەکان بدات کە باشتر بگونجێن لەگەڵ گۆڕانی کەشوهەوادا.

دروستکردنی ئەم پردانە دەیان ساڵ کاری دەوێت بە چاندنی نەمامێکی فیکوس ئێلاستیکا دەستپێدەکات، کە دارێکە زۆر گەورە دەبێت لە زەوییە لاوەکیەکانی میغالایا، سەرەتا دارەکان بە ڕەگی گەورە گەشە دەکەن و دواتر دوای نزیکەی دە ساڵ درەختە پێگەیشتووەکان ڕەگی هەوایی لاوەکی لە سەرەوە دەردەچێنن، ئەم ڕەگە ئاسمانیانە پلەیەک لە توانای ڕاکێشانیان هەیە، پێکەوە دەئاڵێن و گەشە دەکەن، دەتوانن لە شێوەی پردی جێگیر دروستبکەن، هەندێک جار خەسی بەردیش بەکاردەهێنن بۆ داپۆشینی کەلێنەکان، هەندێک لە پردەکان دەتوانن لە یەک کاتدا ٥٠ کەس بگرن.

 

نەوەی داهاتوو گرێدراون بە کەلتوری ناوچەکەیانەوە، لەو شوێنانەی پێویست دەکات بە رەگی دارەکان پرد دروستدەکەن، کە هەندێک کات بۆ دروستکردنی پردێک پێویستە هەموو دانیشتوانی گوندەکە بەشداری بکەن، پردەکانیش تەمەنیان درێژە و بۆ چەند سەدەیەک دەمێننەوە.

 

پردەکانی میغالا نوێکردنەوەیان بە شێوازی تەلارسازی بەخشیوە

ئەم شێوازە لە دروستکردنی پردەکان بوون بە شێوەیەکی نوێکردنەوەی تەلارسازی، پردەکانی ڕەگی زیندوون بە تێپەڕبوونی کات بەهێزدەبن و توانای خۆڕاگریان زیاتر دەبێت، باس لەوە دەکرێت کاتێک بارانێکی زۆر دەبارێت، پردە چیمەنتۆکان ئاو دەیانبات و پردە ئاسنەکانیش ژەنگ دەکەن، بەڵام پردەکانی ڕەگی زیندوون بەرگەی بارانەکان دەگرن.

 

داری فیکوس ئێلاستیکا ڕۆڵێکی گرنگی تایبەتی دەبینێت لە سیستەمی ژینگەییدا، دارەکانی هەنجیر جۆرێکی چوارچێوەن کە هەمەچەشنی بایی لە دەوروبەریان بەرز دەکاتەوە: مۆس لەسەریان گەشە دەکات، سمۆرەکان لە لقەکانیان دەژین، باڵندەکان لەناو قەنەفەی خۆیاندا هێلانە دەکەن و مێرووەکانیش شاری خۆیان دروستدەکەن لەسەری.

 

کرداری گۆڕینی ئەم دارانە بۆ پردەکان، دەتوانێت یارمەتی ئاژەڵەکان بدات بۆ ئەوەی لە شوێنی ژیانیاندا گەشە بکەن، ئاسک و پڵنگەکان ناسراون بە بەکارهێنانی پردەکانی ڕەگ بۆ جوڵاندن لە بەشێکی دارستانەوە بۆ یەکێکی تر.

 

ڕەنگە پردەکانی ڕەگ نەتوانن لە هەموو مانایەکدا جۆری ئاسایی دەربهێنن، بۆ نمونە پردێکی ئاسایی دەتوانێت کێشی زیاتر هەڵبگرێت، بەڵام پردەکانی ڕەگ زۆر بەسوودترن بۆ پانتاییەکی گەورەی جۆرە سروشتیەکان لەو پردە مۆدێرنانەی کە هەمانە پردی ڕەگی زیندوو مۆزایکێکە کە لەناو دارستاندا چەسپاوە جۆرەکان جیاوازی لە نێوان پرد و دارستانی سروشتیدا ناکەن.

 

ئەم شێوە لە تەلارسازییە ڕەسەنە زانایانی وەک زانکۆی تەکنیکی لودویگی میونشنی سەرسام کردووە، بۆ ئەوەی توانای فێربوونیان بۆ دروستکردنی بینا و بۆشایی لە بەشەکانی تری جیهان سەوزتر بێت.

 

لودویگ ئەم پردانە وەک نمونەیەک دەبینێت نەک هەر گەشەیەکی بەردەوام کە زیان و تێکچونی سیستمە سروشتیەکان کەمدەکاتەوە، بەڵکو پەرەسەندنی دووبارە بنیاتنانەوەیە، دواترین هەوڵ دەدات بۆ پێچەوانە کردنەوە و باشترکردنی تەندروستی ژینگە بەڵام تێگەیشتن لە پردەکانی ڕەگی زیندوو پرۆسەیەکی ئاسان نییە.

 

لودویگ دەڵێت: "هیچ ڕێگەیەک نییە بۆ دروستکردنی ئەم پردانە، چۆن ئەم ڕەگانە دەکێشرێن، بەستراون و پێکەوە دەپۆشرێن، جیاوازن و هیچکام لە پردەکان لە یەک ناچن".

 

هەروەها نەبوونی زانیاری نووسراوی مێژوویی لەسەر پردەکان بووەتە ڕێگرییەکی بەردەم لێکۆڵینەوەکان، هەتا سەردەمی داگیرکاری بەریتانیا لە سەدەی نۆزدەیەمدا لە وڵاتی هیندستان دانیشتوانی خەسی ڕەسەن لە مەغەلەیە دەقێکی نووسراویان نەبوو، چونکە شێوازی ژیانی خەسی بە مێژووە زارەکیەکاندا دەگوازرایەوە.

 

ت.پ