شنیار بایز

 

سلێمانی- ڕووداو و توندوتیژییە یەک لە دوا یەکەکانی باشووری کوردستان دەیسەلمێنێت باشووری کوردستان لە دۆخێکی ئاڵۆزدایە لە ڕووی پەروەردەیی و هۆشیارییەوە، گەنجان لە بەرامبەر ئەوەی خۆیان ڕۆشنبیر بکەن و تێگەیشتنیان هەبێت لە ماف و ئازادییەکانی تاک فکریان ئاڵۆزکراوە دەربارەی باباتە ژیانییەکان.

 

کەمی هۆشیاری و تێنەگەیشتن لە مافی تاک و ژنان، توندوتیژی لێدەکەوێتەوە، ئەمەش وایکردووە بە بێ سڵکردنەوە پیاوان توندوتیژی بەرامبەر بە ژنان ئەنجام بدەن و دووبارەی دەکەنەوە، بە جۆرێک توندوتیژییەکان لە هەڵکشاندان و بە ئاشکرا و لەناو شوێنە گشتییەکاندا بەرامبەر بە ژنان ئەنجام دەدرێت، وەک ڕووداوەکەی ناوچەی هوانەی شاری سلێمانی کە ژنێکی گەنج لەلایەن کۆمەڵێک گەنجەوە لێیدرا و توندوتیژی بەرامبەر کرا، کوشتنی ژنێکی گەنجی ١٥ ساڵ لە هەولێر و کوشتەکانی دیکەی ژنان نمونەی زیندووی دۆخی ژنان لە باشووری کوردستان.

 

"دەستی دەرەکی توندوتیژییەکانی سەر ژنانی زیاد کردووە"

دڵسۆز زەنگەنە، چالاکوانی بواری ژنان، دەربارەی هەبوونی توندوتیژی لەسەر ژنان و دۆخی ژنان لە هەرێمی کوردستان ڕوونیکردەوە، لە هەموو جیهاندا توندوتیژی بەرامبەر بە ژنان بوونیان هەیە و بە ڕێژەیە، بەڵام لە هەرێمی کوردستان توندوتیژییەکان ڕوو لە هەڵکشان و زیادبوونە، باس لە ساڵی ٢٠٢٢ دەکات و دەڵێت: ساڵانە توندوتیژی هەن و زیاد دەکەن بەڵام لە ساڵی ٢٠٢٢ توندوتیژییەکان بە ڕێژەیەکی بەرچاو زیادیان کرد، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ زیادبوونی ئەقڵیەتی دەسەڵاتداری و بوونی کولتوورێکی پیاوسالاری چەق بەستوو، کێشەی سیاسی و ململانێی دەسەڵاتدارەکانی هەرێم، خراپی دۆخی ئابووری و دەستێوەردانی دەرەکی لەلایەن دەوڵەتانی داگیرکەر وایکردووە توندوتیژییەکانی سەر ژنان تا بێت زیاتر ببێت چونکە کولتوور و ژیانی هاوڵاتیانی هەرێم لاواز دەکات.

 

"پاڵپشتیکردنی بکوژان لەلایە دەسەڵات و جێبەجێنەکردنی یاسا توندوتیژی زیاد دەکات"

دڵسۆز زەنگەنە هۆکاری زیادبوونی توندوتیژییەکانی بۆ چەند لایەنێکی دیکە گەڕاندەوە لەوانە، جێبەجێنەکردنی یاساکان کە لە هەرێمدا بوونی هەیە، هەروەها پاڵپشتیکردنی پارتە سیاسییەکان بۆ بکوژان و داڵدەدانیان، ئەمەش وایکردووە پیاوان دڵنیابن لەوەی چەند تاوان بکەن سزا بۆ ئەوان نییە، بەڵکو پاڵپشتییان هەیە و پشت ئەستوورن لەسەر جێبەجێکردنی تاوانەکانیان، تەنها ڕێگەش بۆ چارەسەرکردنی سوڵحی عەشایەرییە کە تیایدا مافی ژنان پێشێلدەکرێت.

 

دەربارەی ڕووداوەکەی هوانە، باسی لەوەکرد، کۆمەڵگە بەهۆی زیادبوونی هۆکارەکانی توندوتیژی و ئەقڵیەتی پیاوسالارییەوە لە ڕووداوێکی لەو شێوەیەدا کە چەندین گەنج لە کچێکی گەنجیان دەدا پاڵپشتی گەنجەکانیان دەکرد، سەرجەمیان ئەو شوێنەیان بە شوێنی ژنان و کچان نەدەزانی، تەواوی کەسانی دیار لە سۆشیاڵ میدیا دەیانوت "ئەو جێگەیە شوێنی ژنان نییە و خەتای خۆیەتی"، دەڵێت "ئەو جێگەیە شوێنێکی گشتییە و بە تەنها شوێنی پیاوان نییە، بۆیە مافی ئەوەیان نییە ڕێگری لە ژنان بکەن بۆ تەماشاکردنی نمایشەکانیان.

 

"پێویستە ئەقڵیەتی کۆمەڵگەی باشوور گۆڕانکاری بەسەردابێت"

لە درێژەی قسەکانیدا دڵسۆز زەنگەنە ڕوونیکردەوە، ئەو ڕووداوە دەرخەری ئەو ڕاستیەیە کە لەو ناوچەیەدا ئەقڵیەتێکی دواکەتوو و پیاوسالاری لەسەر ئەو گەنجانە کار دەکات، کە وادەکات گەنجان بەلاڕێدا ببات، داوا لە دادگا دەکات بە سزای خۆیانیان بگەیەنن بۆ ئەوەی ببێتە دەرسێک بۆ ئەو کەسانەی توندوتیژی لە دڵیاندایە، "هەرچەندە ئەو ژنە توندوتیژی بەرامبەر کرا، سەرەڕای توندوتیژییەکەشی لە پاش ڕووداوەکە چەندین قسەی بۆ دروستکرا، تەنانەت کەسانی ڕۆشنبیر و خاوەن فکر ژنەکەیان تاوانبارکرد، چونکە دواجار ئەوانیش لە ژێر کاریگەری کولتوور، ئاین و کۆمەڵگە پەروەردە بوون، بۆیە پێویستە تەواوی بوارە جیاوازەکانی کۆمەڵگەی باشوور گۆڕانکاری بەسەردابێت".

 

"کۆمەڵگەی کوردی ١٠٠ ساڵ بەرەو دواوە گەڕاوەتەوە"

دڵسۆز زەنگەنە ئاماژەی بەوەدا، سلێمانی شاری ڕۆشنبیرانە کەواتە بۆچی هەوڵی بەرەوپێشچوونی نەدەین و کار لەسەر ئەقڵیەتی تاک نەکەین لەپێناو پێشخستنی کۆمەڵگە، چونکە لە ئێستادا کۆمەڵگەی کوردی ١٠٠ ساڵ بەرەودواوە گەڕاوەتەوە، وتیشی: هەبوونی ئەم ڕووداوانە جوڵەیەکی نەرێنییە لە هەرێمی کوردستاندا و کاریگەری خراپ دروست دەکات، بەتایبەت ناوچەکانی وەک ئەو ناوچە دوورەدەستانە کە کەمتر خەڵک تیایدا هۆشیارە، ژنان سڵ دەکەنەوە لەوەی چیتر لەو ناوچانە ئازاد بن و بە ئازادی بسوڕێنەوە، مەترسی لەسەریان دروست دەکات، تەنانەت مەترسی بۆسەر ژنانی ئازادیخواز دروست دەکات، چونکە تەواوی ئازادیخوازان و ژنانی چالاکوان هەست بە توندوتیژییەکانی ژنان دەکەن، کاتێک ژنێک توندوتیژی بەرامبەر بکرێت پێیان وایە بەرامبەر بە خۆیان کراوە.

 

"گەنجان لە هەرێمی کوردستان پەروەردەیەکی دروستیان نییە"

لە درێژەی قسەکانیدا ئەو چالاکوانە باس لەوەدەکات، لە هەرێمی کوردستاندا فرە فکری هەیە بۆیە گەنجان پەروەردەیەکی تەندروستیان نییە و هەر کۆمەڵەیەک و دەکەونە ژێر کاریگەری فکرێکی جیاوازەوە، نەک تەنها بە کردار کە دەبینین چۆنن وەک ڕووداوەکەی هوانە، بگرە ڕۆژانە لە سۆشیاڵ میدیا ڕەفتاری گەنجان دەبینرێت تا چ ئاستێک هۆشیارن.

 

لە کۆتایدا ئاماژەی بەوەکرد، ئەم ڕووداوەی هوانە یەکەم ڕووداو نییە، بەڵکو چەندین جاری دیکە ڕووی داوە لە بەردەم قەڵای شاری هەولێر و شەقامی ئۆرزدی شاری سلێمانی، کەواتە گرنگە ئەو گەنجانە هۆشیار بکرێنەوە، سانسۆر لەسەر سۆشیاڵ میدیا دابنرێت، چونکە کۆمەڵگە بەو شێوەیەی ئێستا بەردەوام بێت و هۆشیار نەکرێتەوە، پەروەردە و وەزارەتی ڕۆشنبیری کاری بۆ نەکەن، دادگاکان سزای گونجاو دەرنەکەن و یاسا شوێنی خۆی نەگرێت، ئەوا دۆخەکە بەرەو خراپتر دەچێت و کۆمەڵگە وێرانتر دەبێت.