لارا گوهەری

 

مەهاباد- تێکڕای ماوەی چاوەڕوانی بۆ خانووبەرە لە جیهاندا ٥ ساڵە و لە ئێران ٤٠ ساڵە، واتە دەبێت ٤٠ ساڵ چاوەڕێ بکەیت بۆ ئەوەی ببیتە خاوەن ماڵ، خانووبەرە بە کاڵایەکی بنەڕەتی بۆ ژیانی خێزانەکان دادەنرێت، کە لە ئێراندا لە فۆڕمی بەکاربردن دەرچووە و وەک کاڵایەکی سەرمایە لە ئابووری وڵاتدا کاردەکات.

 

بۆیە نرخەکەی کارکردی هەڵاوسان و هەڵاوسانی نرخی ئاڵوگۆڕە و لەگەڵ گەشەکردنیان نرخی خانووبەرە و کرێ زیاد دەکات و لە هەمان کاتدا بەرزبوونەوەی نرخی خانووبەرە کاریگەری لەسەر کاڵاکانی دیکە زیاد دەکات.

 

بەرزبوونەوەی نرخی خانوو بووەتە هۆی ئەوەی زۆر کەس خەونی خاوەندارێتی خانوویان بە تەواوی نەمێنێت و هەوڵی بەکرێگرتنی خانوو بدەن بە کەمترین ئاسانکاری، بەڵام لە ڕاستیدا دۆخی خانووبەرە ئەوەندە مەترسیدارە کە تاران بە خراپترین پایتەختی جیهان بۆ کرێنشینان ناسراوە.

 

تێچووی کرێی خانووبەرە لە ئێراندا ٣٥-٥٠٪ی خەرجییەکانی ماڵان پێکدەهێنێت و ڕێژەی گەشەی کرێی خانووبەرە بە بەراورد لەگەڵ ساڵانی پێشوو لە دەوروبەری ١٢٠٪ بووە.

 

لە کوردستان دۆخی خانووبەرە و کرێ هاوشێوەی تاران و شارەکانی دیکەیە، بەڵام دۆخی مەهاباد زیاتر لە تاران دەچێت و نرخی کڕین و بەکرێدانی خانوو و دوکان لەم شارەدا تەنانەت لە ئورومیە زیاترە کە بە پایتەختی پارێزگاکە دادەنرێت.

 

ئەو پلان و یاسایانەی لە ساڵانی ڕابردوودا حکومەت پێشکەشی کرد بۆ ڕێگریکردن لە بەرزبوونەوەی ڕێژەی خانووبەرە و کرێی خانوو، تەنانەت کەمێک چارەسەری دۆخەکەی نەکردووە.

 

دوای زیاتر لە ١٠ ساڵ، ٦٥ هەزار کەس لە تۆمارکەرانی خانووبەرەی مێهر هێشتا ماڵەکانیان وەرنەگرتووە و بازاڕی درۆینەی وەک فرۆشتنی کۆدی خانووبەرەی مێهر بەدوای خۆیدا هێنا و ئەمەش کاریگەری لەسەر بازاڕی خانووبەرە هەبووە.

 

خانووبەرەی مێهر پڕۆژەیەکە کە حکوومەتی ئەحمەدی نەژاد بۆ کۆنترۆڵکردنی بازاڕی خانووبەرە جێبەجێی کردووە و لە حکوومەتی سەرۆکایەتیدا بە خانووبەرەی نیشتمانی ناسراوە، بەڵام نەک تەنیا بەم پڕۆژەیە ئەوان کێشەی خانووبەرەیان چاک نەکرد، بەڵام ئێستا کۆدی خانووبەرە بازرگانی پێوە دەکرێت لە کاتێکدا زۆرێکیان نازانرێت لە کوێی شار دروست دەکرێن و لە ڕووی یاساییەوە ئەم جۆرە کڕین و فرۆشتنە قبوڵ ناکرێت و متمانەی تێدا نییە.

 

کامیار لوتفی یەکێکە لە خاوەنکارەکانی شاری مەهاباد سەبارەت بە بازاڕی بازرگانی کۆدی خانووبەرە دەڵێت: دروستکردنی خانووی جیاواز یەکێکە لە پڕۆژەکانی بیناسازی شوقە، هەروەها دامەزراوە حکومییەکان پلانیان هەیە بۆ دروستکردنی خانوو لە ژێر ناونیشانی جیاواز، بۆ نموونە خانوو بۆ پیاوانی ئایینی، خانووبەرە بۆ ئەندازیاران، پیشەسازی و خانووبەرە پڕۆژەیەکن کە لە مەهاباد جێبەجێ دەکرێن، بەڵام لەبەر ئەوەی خانووبەرەی نیشتمانی زیاتر گشتگیرە خەڵک زیاتر پێی ئاشنان.

 

زۆربەی ئەو خانووانەی کە دروستکراون بە چەند قۆناغێکی پارەدان دانراون، بەڵام ئەو پسوڵانەی کە ئێستا لە بازاڕدا بە ٤٠ بۆ ٦٠ ملیۆن بەبێ وەبەرهێنان مامەڵەی پێوەدەکرێت، تەنانەت نازانرێت لە کوێی مەهاباد دروست دەکرێن.

 

زۆر کەس ئەو پسوڵانە دەفرۆشن چونکە دەڵێن ڕوون نییە ئەم حکومەتە بە سەقامگیری دەمێنێتەوە و ڕەنگە لە هەر ساتێکدا شۆڕشێک ڕووبدات و پارەکەمان لەدەست بچێت، هەروەها هەندێک کەس دەڵێن کە ماوەیەکی زۆری دەوێت بۆ ئەوەی ببیتە خاوەنی خانوویەک و هیچ هیوایەکیان نییە کە لەگەڵ ئەم حکومەتەدا ببنە خاوەنی خانوو.

 

زۆرێک لەوانەی یەکەم پارەیان داناوە کە ٤٠ ملیۆنە ناتوانن پارەی پێشەکییەکانی تر بدەن و زۆرێکیان تەنانەت ناتوانن یەکەم پارەی پێشەکی خۆیان بدەن و ناچارن دەیفرۆشنەوە.

 

دوای بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار، نرخی نیشتیمانی بۆ هەر مەتر چوارگۆشەیەک گەیشتە ٤ ملیۆن بۆ ٨ ملیۆن و ئەوانەی ئەو پسوڵانە دەکڕن بە وەبەرهێنان دەزانن، کە وەک سکە و دۆلار دەیکڕن و دەیفرۆشن.

 

ئەم پسوڵەیە تا ئەو کاتەی تەواوی پارەکەی دەدرێت بە ناوی فرۆشیارەوە دەمێنێتەوە و بەڵێننامەیەکی یەک ملیار بۆ کڕیار بەجێدەهێڵێت وەک گەرەنتی، بەڵام هەندێک پسوڵە بە هیچ شێوەیەک نازانرێت کە چەند دەستیان تێپەڕاندووە.

 

ئەمساڵ لە شاری مەهاباد چەند بنەماڵەیەک کە پێکەوە لە خانوویەکی کرێدا دەژین بە قەیران دادەنرێت و لەگەڵ زیادبوونی ڕێژەی کرێدا، ڕەنگە بەم زووانە لەم شارەدا بێبەش و جۆرەکانی دیکەی کێشەی خانووبەرەی گرانبەها ببینین.

 

سومەیە حاجی پوور ژنێکی ماڵەوەیە و ئێستا لە خانوویەکی کرێی دوو ژووری نوستن لەگەڵ خێزانەکەی کە چوار کەسە و خێزانێکی سێ کەسی هاوسەرەکەی و خێزانێکی سێ کەسی دیکەی خوشکی هاوسەرەکەی دەژین.

 

سەبارەت بە مەرج و هۆکاری ژیانیان لەم خانووەدا دەڵێت: هاوسەرەکەم کارمەندی پترۆکیمیاییە و مانگانە ٨ ملیۆن تۆمەنی دەستدەکەوێت.

 

ئێمە کوڕ و کچێکی تەمەن ٣ و ٤ ساڵانمان هەیە، تا دوو ساڵ لەمەوبەر لە خانوویەکی جیادا دەژیاین و خانوویەکی یەک ژووری نوستنمان لە فەجر بەکرێ گرت کە ناوچەیەکی مامناوەندە، ئەو کاتە پارەمان دەدا ٦٠٠ هەزار تومان بۆ کرێ، بەڵام دواتر کرێ زیاد بوو.

 

بۆ هەمان خانوو دەبوو مانگانە ٢ ملیۆن تۆمان بەکرێ بدەین و ڕەهنکی ١٠٠ ملیۆن تۆمانی بدەین، بەڵام توانای کرێ و ڕەهنی خانووەکەمان نەبوو و لەسەر پێشنیاری هاوسەرەکەم بڕیارماندا لەگەڵ خێزانەکەی بژین، کە دایک و باوک و خوشکەکەی بوون و کرێی خانووەکەمان بە هاوبەشی نیوە کرد.

 

کاتێک خانووە جارێکی دیکە گران بووەوە، خوشکەکانی هاوسەرەکەم ئەوانیش خانووەکەی خۆیان ڕادەست کردەوە، کوڕێکی ٩ ساڵانیان هەیە و ئێستا لەگەڵ ئێمە دەژین، کرێی خانووەکەمان بەسەر سێ خێزان دابەش کردووە.

 

مانگانە ٤ ملیۆن تۆمان پێکەوە بەکرێ دەدەین و پارکینگەکەش وەک ژوورێکی جیا بەکاردێنین، ئێستاش لە خانوویەکدا دەژین بۆ ١٠ کەس و چاوەڕێین دۆخەکە کەمێک باشتر بێت بۆ ئەوەی بتوانین بە شێوەیەکی سەربەخۆ خانوو بکڕین، بەڵام تەنانەت ئەم سێ خێزانە پێکەوە ناتوانن شوقەیەکی ٥٠ مەتری بکڕن.

 

ژیان پێکەوە لە یەک ماڵدا سەردەمانێک شتێکی باو بوو لە نێوان دایک و باوک و کوڕ و بووک، بەڵام ڕەوتی ژیان بەم شێوەیە زۆر کەمی کردووە، بەڵام ئێستا ژیان لەگەڵ خێزانی خوشکی هاوسەر و بنەماڵەی خەزوور و ئامۆزاکانی لە هەمان ماڵدا لە مەهاباد دەبینرێت.

 

ژنانی تەنها لەم بازاڕە ئاژاوەگێڕانەی خانووبەرەدا لەم شارەدا تووشی فشاری جیاواز دەبن.

 

ژیلا پیرویی  باسی ئەو ژنانە دەکات کە بەتەنها دەژین، سەبارەت بە کێشەکانی لەم شارەدا دەڵێت: کاتێک بۆیان دەرکەوت کە تۆ ژنێکی تەنهایت و خانوو بەکرێ دەگریت، پێش هەموو شتێک پرسیار لەبارەی کارەکەتەوە دەکەن، هەر کە زانیان کە کارێکی سەقامگیر و مووچەیەکی بەرزت نییە یان تۆ ژنێکیت کە پێشتر جیابووبیتەوە، ڕەتیدەکەنەوە خانووت بەکرێ پێبدەن.

مەرجی سەیر و سەمەرە بۆ ژنە کرێچیەکان دادەنێن و پێیان وایە ژیانی ژنی کرێچی دەبێت لەژێر فەرمانی خاوەن خانووەکەدا بێت، بازاڕی خانووبەرە و بازرگانی بە هیچ شێوەیەک بۆ ژنان پێناسە نەکراوە و ژنان لەم بازاڕەدا زۆر دواکەوتوون و زۆربەی خاوەن خانووەکان پیاون.

 

هەروەها نرخی کرێی دوکانەکان لەم شارەدا بەرزبووەتەوە و ئەمەش وایکردووە بەشێک لە دوکانەکان بە بەتاڵی بمێننەوە، بەڵام بەتاڵکردنەوەی دوکانەکان کاریگەری لەسەر کەمکردنەوەی نرخەکان نەبووە.

 

لەیلا وەلیپوور یەکێکە لە دوکاندارەکانی بازاڕی مەهاباد، سەبارەت بە دۆخی کرێی دوکانەکەی دەڵێت: "ئاواتەخوازم دوکانێکی تر بکڕم و ئێستا زۆر ئەستەمە بەم مەرجانە دوکانێک بەڕێوەببەم".

 

ساڵی پار ٢ ملیۆن کرێی دوکانەکەم داوە، بەڵام ئەمساڵ خاوەنی دوکانەکە داوای کرێی مانگانەی ٤ ملیۆن و نیوم لێدەکات و پێدانی ئەم پارەیە بۆ من زۆرە، یەکێک لە ژنە دوکاندارەکان لەم مانگەدا دوکانەکەی ڕادەست کرد و بە تەواوی وازی لە کارکردن هێنا و کاڵاکانی خستە زیادکردنەوە، بەڵام من زۆر پێویستم بە کارەکانمە.

 

کەسێک دوکانەکەی بەکرێ گرتووە، کە پێشتر دوکانێکی گەورەتری هەبوو، بەڵام لەبەر ئەوەی کرێی خانووەکە زۆر بوو ڕادەستی کرد، نرخی دوکانە گەورەکانی شەقامە سەرەکییەکان گەیشتووەتە ٣٠ ملیۆن و ٤٠ ملیۆن تۆمان لە مانگێکدا.

 

بەرهەمهێنانی خانووبەرە زیاتر داواکاری وەبەرهێنان دەگرێتەوە لەوەی کە خواستی بەکاربردن بگرێتەوە و خەڵک ڕوو لە کڕینی زەوی و خانوو دەکەن بۆ ئەوەی بەهای وەبەرهێنانەکانیان بپارێزن، بەڵام کرێنشینەکان ڕۆژ بە ڕۆژ فشاری زیاتر و زیاتر هەڵدەگرن و ئەمەش زەنگێکە بۆ ماوەیەکی درێژخایەن خانەخوێ پەروەردە کراوە، بەڵام حکومەت گوێی لێناگرێت و ناتوانێت قەیرانەکان بەڕێوەببات.