مونا تۆکا

 

لیبیا-بەشداربووانی دانیشتنەکە جەختیان لە ڕاستی ئەم شێوازە توندوتیژییە و کاریگەرییە دەروونی و کۆمەڵایەتییەکانی کردەوە، هەروەها هۆشیاری و خوێندەواری دیجیتاڵی نوێنەرایەتی یەکەم هێڵی بەرگری دەکەن لە پاراستنی ژنان لە ڕەشبگیری و هەڕەشەی ئۆنلاین، داوای هاودەنگی کۆمەڵگە و دابینکردنی میکانیزمی پشتیوانی پارێزراویان کرد.

 

لەگەڵ بڵاوبوونەوەی خێرای تەکنەلۆژیا و زیادبوونی کاریگەرییەکانی لەسەر ژیانی ڕۆژانە، توندوتیژی دیجیتاڵی بووەتە یەکێک لە باوترین شێوازەکانی دەستدرێژیکردن کە هەڕەشە لە ژنان و منداكانی کچ دەکات لە لیبیا، بەتایبەتی لە ناوچە پەراوێزخراوەکان کە هۆشیاری و سەرچاوەیان نییە، هەروەها لە باشووری لیبیا، کە کۆبوونەوەکانی هۆشیاری لە چوارچێوەی هەڵمەتی ١٦ ڕۆژی چالاکیی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژیی ڕەگەزی بەڕێوەدەچێت.

 

لە چوارچێوەی هەڵمەتە بەردەوامەکەدا، کۆمەڵێک چالاکوان و ڕاهێنەر و سەرکردەی ژنان ڕۆژی ٣٠ی تشرینی دووەم کۆبوونەوە بۆ تیشک خستنە سەر ڕاستی ئەم جۆرە توندوتیژییە و گفتوگۆکردنی کاریگەرییە دەروونی و کۆمەڵایەتییەکانی و بەرزکردنەوەی زانیاری ژنان لەسەر شێوازە بەردەستەکانی پاراستن و میکانیزمەکانی پشتیوانی.

 

لەم دانیشتنەدا، بەشداربووان تێڕوانینێکی گرنگیان پێشکەش کرد سەبارەت بە چەمکی توندوتیژی دیجیتاڵی، بڵاوبوونەوەی و کاریگەرییە قووڵەکانی لەسەر ژنان، جەختیان لەسەر ڕۆڵی چارەنووسساز و گرنگی هۆشیاری و خوێندەواری وەک هەنگاوێکی یەکەم و بناغەی لە بەرەنگاربوونەوەیدا کرد.

 

توندوتیژی دیجیتاڵی: دزەکردنێکی بێدەنگ لە ماڵەکاندا

فاتمە زەهرا مەعتوق، کارگێڕی ڕۆشنبیری ژنان ڕایگەیاند، دانیشتنی ئەمڕۆ بەشێک بووە لە هەڵمەتی ١٦ ڕۆژی چالاکی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی ڕەگەزی، کە ئەمساڵ بە پلەی یەکەم سەرنجی لەسەر توندوتیژی دیجیتاڵییە بەهۆی بەکارهێنانی بەربڵاوی تەکنەلۆژیا لە سەرانسەری هەموو گروپە تەمەنییەکان، زۆرێک لە ژنان، بەتایبەتی ژنانی ماڵەوە، بێ ئاگان لە سروشتی ئاماژە دیجیتاڵییە نوێیەکان و چۆن تەکنەلۆژیا دەتوانێت ناوەڕۆکی ساختە یان چەواشەکارانە دروست بکات.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، لەم دانیشتنەدا تیشکمان خستە سەر پەروەردەکردنی ژنان سەبارەت بە بەرنامە سەردەمیەکان کە دەتوانن زانیاری یان وێنەی ناڕاست بەرهەمبهێنن، ئەمەش وایان لێدەکات جیاوازی بکەن لە نێوان ڕاستی و ناڕاست و تێگەیشتن لە چوارچێوە، بەتایبەتی لە سەردەمێکدا کە تەکنەلۆژیا بووەتە بەشێکی سەرەکی ژیانی ڕۆژانە، ئامانجمان بەهێزکردنی ژنانە لەناو ماڵەکانیاندا و بتوانن خۆیان لە فێڵە دیجیتاڵییەکان بپارێزن.

 

کاریگەری دەروونی و کۆمەڵایەتی... برینە نەبینراوەکان

ئەسما حەسەن، ڕاوێژکاری دەروونی و پێشکەشکاری خزمەتگوزاری لە یەکێتی ژنان، وتی: توندوتیژی دیجیتاڵی تەنها هێرشێکی ئەلیکترۆنی نییە، بەڵکو کردەوەیەکە کە کاریگەریی قووڵ و فرەلایەنە لەسەر ژنان بەجێدەهێڵێت، ئەم شێوازە توندوتیژییە پەڵەی دەروونی و کۆمەڵایەتی و تەندروستی بەجێدەهێڵێت کە کاریگەری لەسەر کارلێکەکانی ژن لەگەڵ خۆی و کەسانی دیکەدا هەیە، توندوتیژییەکە شێوەی ڕەشبگیری، ناوزڕاندن یان هەڕەشەکردن بێت، متمانەی بەخۆی تێکدەدات و هەستی ئاسایشی سست دەکات، توندوتیژی دیجیتاڵی بووەتە یەکێک لە هەرەشە دیارەکان کە ڕووبەڕووی ژنان دەبێتەوە و دەتوانێت کاریگەری لەسەر ژیانی ڕۆژانەیان هەبێت ژیان و پەیوەندی و تەنانەت بەشداریکردنیان لە کۆمەڵگەدا.

 

"بێ بیانوو، بێ پاساو بۆ توندوتیژی دیجیتاڵی"

ئەمیرە نووری، چالاکوانی مەدەنی و ئەندامی یەکێتی ژنانی لیبیا لە باشوور پێی وایە کە جیهانی ئەمڕۆ لە قۆناغێکدا وەستاوە کە پێویستی بە ڕوونکردنەوەیەکی زیاتر هەیە لە بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی، بە تایبەت ئەوەی کە ئاراستەی ژنان دەکرێت، هەروەها هەڵمەتی ئەمساڵ کە لە ٢٥ی تشرینی دووەم تا ١٠ی کانوونی یەکەم لەسەر ئاستی جیهانی بەردەوام بوو، دروشمێکی پتەو و پەیامێکی ڕاستەوخۆی هەڵگرتبوو"بێ بیانوو".

 

ئاماژەی بەوەشکرد، ئەم دروشمە بەو واتایە نییە کە هیچ پاساوێک بۆ ئەنجامدانی توندوتیژی دیجیتاڵی دژی هیچ ژن و منداڵێکی کچ نییە، ئێمە قبوڵی ناکەین تاوانەکە بخرێتە سەر زیانلێکەوتووەکە یان لە زیانلێکەوتووەوە بگۆڕدرێت بۆ تۆمەتبار، هەروەها ئامانجی کۆبوونەوەکانی هۆشیارییە بۆ پەروەردەکردنی ژنان سەبارەت بە توندوتیژی دیجیتاڵی و شێوازەکانی و کاریگەرییە دەروونی و کۆمەڵایەتییەکانی، باس لە یاساکانی ئێستا، شێوازەکانی ڕاپۆرتکردنی پارێزراو و پشتگیرییە بەردەستەکان دەکەن، زۆرێک لە ژنان دەپرسن "رێگایەکی پارێزراو بۆ ڕاپۆرتکردن چییە؟ کێ پشتگیریمان دەکات ئەگەر تووشی توندوتیژی دیجیتاڵی ببین؟".

 

هاودەنگی کۆمەڵگە... بەهێزترین چەک

حەفسە عەبدول حەمید، لە یەکێتی ژنانی لیبیا لە باشوور، جەختی لەسەر پێویستی هۆشیاری وەک هەنگاوێکی بنەڕەتی بۆ نەهێشتنی توندوتیژی کردەوە، وتی: توندوتیژی دیجیتاڵی بەتایبەت ڕەشبگیری ئۆنلاین لەم ساڵانەی دواییدا بووەتە دیاردەیەکی زیاتر و پێویستی بە هاودەنگی کۆمەڵگە هەیە. پارێزراوی دیجیتاڵی لە ئەستۆی هەمووانە، بە هۆشیاری دەتوانین ڕووبەڕووی توندوتیژی دیجیتاڵی ببینەوە، ئەم هەڵمەتە تەنها بۆ ماوەی ١٦ڕۆژ نییە، بەڵکو درێژەپێدەری هەوڵەکانی ساڵانە بۆ کەمکردنەوەی ئەم شێوازە توندوتیژییە و دامەزراندنی کۆمەڵگەیەکی پارێزراوتر بۆ ژنان.

 

تەکنەلۆژیا شمشێرێکی دوودەمە، هۆشیاریش قەڵغانی پاراستنە

تەوەدد ئەخزەر، ئەندامی یەکێتی ژنان، لە کۆتاییدا جەختی لەسەر گرنگی خوێندەواری دیجیتاڵی بۆ ژنان کردەوە، زۆرێک لە کەیسەکانی ڕەشبگیری یان هەڕەشەکردن ڕوودەدات چونکە ژنان ئاگاداری مەترسییەکە نین یان نازانن چۆن خۆیان بپارێزن، هەروەها هۆشیاری ژنان بەهێز دەکات بۆ پاراستنی تایبەتمەندی خۆیان و بەکارهێنانی تەکنەلۆژیا بە شێوەیەکی پارێزراو، هانی ژنان دەدات لەبری ئەوەی بێدەنگ بن یان ترسیان هەبێت، داوای یارمەتی بکەن، ئەمەش شتێکی بنەڕەتییە بۆ کەمکردنەوەی کاریگەری و بڵاوبوونەوەی توندوتیژی دیجیتاڵی.

 

ئەم لێدوانانە هەموویان ئاماژە بە یەک ڕاستییەکی چارەنووسساز دەکەن، کە توندوتیژی دیجیتاڵی تەنها پرسێکی تەکنیکی نییە، بەڵکو پرسێکی کۆمەڵایەتی و دەروونی و یاساییە کە کاریگەری لەسەر ژنان لە هەموو تەمەن و چینە کۆمەڵایەتییەکان هەیە، لە باشووری لیبیا ژنانی سەرکردە ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە هۆشیارکردنەوە و بڵاوکردنەوەی زانیاری و هاندانی ژنان بۆ گرتنەبەری هەنگاوی کۆنکرێتی بۆ پاراستن و ڕاپۆرتکردن و پشتگیریکردن.