یەمەن

 

ڕۆژنامەنووسان لە یەمەن ڕووبەڕووی زیادبوونی پێشێلکارییەکان دەبنەوە کە هەڕەشە لە سەلامەتییان دەکەن و توانایان بۆ بەجێگەیاندنی ڕۆڵی خۆیان لە گەیاندنی ڕاستییەکان سنووردار دەکەن، ئەمەش لە نێوان پەرەسەندنی ململانێکاندایە. سەرکوتکردن چەندین شێوەی هەیە، لە دەستگیرکردنی ئارەزوومەندانە و دەستبەسەرکردنی نایاساییەوە تا هەڕەشەی ڕاستەوخۆ و دادگاییکردنی نادادپەروەرانە و قەدەغەکردنی ڕووماڵکردن و وێنەگرتن.

 

ئازادییەکانی ڕاگەیاندن لە یەمەن لە مانگی ئایاری ڕابردوودا شایەتی پەرەسەندنێکی بێوێنەی بەخۆیەوە بینی، بەرزترین ڕێژەی مانگانەی پێشێلکارییەکانی لە سەرەتای ئەمساڵەوە تۆمارکرد، ئەمەش نیشاندەرێکی مەترسیدارە بۆ تێکچوونی بەردەوامی ژینگەی ڕۆژنامەگەری لەو وڵاتەدا.

 

ڕوانگەی ئازادی ڕاگەیاندن (مەرسەداک) لە ڕاپۆرتێکی نوێدا بڵاویکردەوە، تەنها لە ماوەی یەک مانگدا ٢١ پێشێلکاری بەرامبەر ڕۆژنامەنوسان و ڕێکخراوە ڕاگەیاندنەکان بەڵگەدار کردووە، بەمەش سەرکوتکەرترین مانگە بۆ ڕۆژنامەنوسان لە سەرەتای ئەمساڵەوە.

 

بەگوێرەی ڕوانگە، ئەو پێشێلکاریانەی چاودێری کراون لە نێوان دەستگیرکردنی ئارەزوومەندانە و دەستبەسەرکردنی نایاسایی و هەڕەشەی ڕاستەوخۆدا جیاواز بوون، ئەمە جگە لە کەیسەکانی لێپرسینەوە و لێپێچینەوە پەیوەندیدار بە بڵاوکردنەوە، هەوڵدان بۆ دەستدرێژی و دەستگیرکردن و ڕێگریکردن لە ڕووماڵکردن و وێنەگرتن. ئەم فرەیی پێشێلکارییە ڕەنگدانەوەی ژینگەیەکی دوژمنکارانەیە بەرامبەر بە ڕۆژنامەگەری و پەرەسەندنی سنووردارکردنەکانی ئازادی ڕادەربڕین لە سەرانسەری هەموو ناوچەکانی یەمەن، بەبێ جیاوازی پشتڕاست دەکاتەوە.

 

حوسییەکان و حکومەت لە پلەی یەکەمی لیستی سەرپێچیکاراندایە

لە ڕاپۆرتەکەدا ئاماژە بەوە کراوە کە ئەم ڕێژەیە بەراورد بە مانگی نیسانی ڕابردوو بە ڕێژەی ٣٢٠% زیادیکردووە، کە تەنیا پێنج کەیسی بەخۆیەوە بینیوە. ئەمەش گوزارشت لە هەڵکشانی کتوپڕ و مەترسیدارە لە ئاستی سەرکوت و پێشێلکارییەکان لە ماوەیەکی کورتدا. حوسییەکان لە پێشەنگی لیستی پێشێلکارانی ئازادییەکانی ڕاگەیاندنی بوون و ١٠ پێشێلکارییان ئەنجامداوە، کە دەکاتە ٤٨%ی کۆی ئەو کەیسانەی لە مانگی ئایاری ڕابردوودا تۆمارکراون. دوای ئەوە حکومەتی دانپێدانراوی نێودەوڵەتی بە ٧ کەیس (٣٣%)، ئەنجومەنی ئینتقالی باشوور بە سێ کەیس، لە کاتێکدا تەنها یەک کەیس بۆ لایەنە نەناسراوەکان گەڕێنرایەوە.

 

لە ڕاپۆرتەکەدا ڕوونی کردەوە کە ئەم دابەشکردنە دەریدەخات کە پێشێلکارییەکان تەنها لە یەک لایەندا سنوردار نین، بەڵکو هاوبەشن لە نێوان لایەنە جیاوازەکانی ململانێکاندا، ئەمەش ئاڵۆزی دۆخەکە گەورەتر دەکات و هەلی لێپرسینەوە لە تاوانباران یان دابینکردنی پارێزگاری ڕاستەقینە بۆ ڕۆژنامەنوسان لاواز دەکات.

 

لە ڕاپۆرتەکەدا ئاماژە بەوە کراوە، لە ڕووی دابەشبوونی جوگرافییەوە، پێشێلکارییەکان لە سەرانسەری ٨ پارێزگاری یەمەندا دابەشکراون، پارێزگاری حودەیدە بە ٥ حاڵەت پێشەنگی لیستەکە بووە، دواتر سەنعا و مەئاریب بە هەریەکەیان چوار کەیس، دواتر پارێزگاری تەعز بە سێ کەیس، لە کاتێکدا دوو کەیس لە عەدەن و هەریەکەیان یەک کەیس لە زەمار، حەزەرموت و سەقەترا تۆمارکراون.  ئەم تەشەنەسەندنی جوگرافیای پێشێلکارییەکان ڕەنگدانەوەی ئەو مەترسیەیە کە هەڕەشە لە ڕۆژنامەنووسان دەکات لە سەرتاسەری وڵاتدا، جا چ لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی حوسییەکان، حکومەت، یان ئەنجومەنی ئینتقالی باشوور. ئەمەش نیگەرانییەکان لەبارەی نەبوونی هیچ ناوچەیەکی ئاسایش بۆ کاری ڕۆژنامەوانی لە یەمەن دەوروژێنێت.

 

تێکچوونێکی کەڵەکەبوو لە دوای سەرهەڵدانی ململانێکەوە

بەگوێرەی ئاماری ڕوانگەکە، لە سەرەتای ئەمساڵەوە پێشێلکارییەکانی سەر ئازادییەکانی ڕاگەیاندن بۆ ٥٩ کەیس بەرزبووەتەوە، کە ٣٠ کەیس لە لایەن گروپی حوسییەکانەوە ئەنجامدراوە، ٢٥ کەیس لەلایەن حکومەتی دانپێدانراو و لایەنە هاوپەیمانەکانییەوە، سێ کەیس کە دەگەڕێتەوە بۆ کەسانی کاریگەر و یەکێکیش بۆ لایەنێکی نادیار. ئەم ژمارانە گوزارشت لە بەردەوامییەکی نیگەرانکەری بەئامانجکردنی سیستماتیکی ڕۆژنامەنووسان دەکەن، کە سەرەڕای بانگەوازی دووبارەی ڕێکخراوە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەکان بۆ پاراستنی پیشەییەکانی ڕاگەیاندن و بتوانن بەبێ ترس ئەرکەکانیان ڕاپەڕێنن، نەوەستاوە.

 

ڕوانگەی ئازادی ڕاگەیاندن پشتڕاستی کردەوە کە ئەم پەرەسەندنە دەکەوێتە چوارچێوەی زنجیرەیەک پێشێلکاری کەڵەکەبوو کە ڕۆژنامەگەری یەمەنیان کردۆتە ئامانج لە دوای سەرهەڵدانی شەڕی چەکداری لە وڵاتەکەدا، لە ساڵی ٢٠١٥ وێنەی پەرەسەندنی تێکچوونی ئازادی ڕادەربڕین و دەستڕاگەیشتن بە زانیاری لە یەمەن.

 

لە ڕاپۆرتەکەدا جەخت لەوە کراوەتەوە، ئەوەی ڕوودەدات، ناتوانرێت لە ژینگەی بێ سزا و نەبوونی دادپەروەری و چەوساندنەوەی دامەزراوە دادوەری و ئاسایشییەکان وەک ئامرازێک بۆ سەرکوتکردنی ڕۆژنامەنووسان جیابکرێتەوە لە جیاتی پاراستنیان.

 

لە ناو ئەم دیمەنە تاریکەدا، ڕۆژنامەنووسان لە یەمەن ڕووبەڕووی ئەو ئالەنگاریانە دەبنەوە کە هەڕەشە لە سەلامەتی جەستەیی و دەروونییان دەکەن، ڕێگری لە توانای ڕاپۆرتکردنی ڕاستییەکان و لێپرسینەوە لە دەسەڵاتداران دەکەن. ئەمەش پێویستی بە کردەوەی دەستبەجێ و کاریگەرە لەلایەن ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ فشارخستنەسەر بۆ کۆتایی هێنان بەو پێشێلکارییانە و دانانی گەرەنتی ڕاستەقینە، کە گەرەنتی ئازادی ڕۆژنامەگەری و گەڕاندنەوەی متمانەی ڕۆژنامەنووسان کە دەنگیان بێدەنگ نابێت و ژیانیان باجێک نییە بۆ ئەوەی بیدەن بە ڕاستی.