زەینەب خەلیف

 

یەکێتی نەتەوەیی یەکێکە لەو بناغە پتەوانەی کە بەشدارە لە بنیاتنانی کۆمەڵگەی سەقامگیر و پێشکەوتوو، بەتایبەتی لەو بوارانەی کە بەهۆی بارودۆخی ئاڵۆزی سیاسی و کۆمەڵایەتی ڕووبەڕووی ئاڵەنگاری بەرچاو بوونەتەوە. لەو چوارچێوەیەدا، پارێزگای دێرەزوور ڕۆڵێکی سەرەکی لە مێژووی سووریادا گێڕاوە، ڕۆڵێکی دیار و بەرچاوی لە قۆناغەکانی دامەزراندنیدا بینیوە، چ لە خەبات دژی کۆلۆنیالیزم، چ لە بنیاتنانی دەوڵەتی مۆدێرن دوای سەربەخۆیی. ڕۆڵی ژنان لە دێرەزووردا پشتگوێ نەخرا، ڕۆڵێکی کاریگەریان هەبوو لە بەهێزکردنی یەکێتی نیشتمانی، نەک تەنها لەسەر ئاستی ناوخۆیی، بەڵکو لە سەرانسەری کۆمەڵگەی سووریا بە گشتی.

 

دێرەزوور یەکێکە لەو ناوچانەی کە بە درێژایی مێژووی مۆدێرن گۆڕانکاری گەورەی بەسەردا هاتووە. دەوڵەمەندە بە میراسی فەرهەنگی و مێژوویی، بەڵام لەهەمانکاتدا تووشی ململانێی سیاسی و کۆمەڵایەتی بووە کە مەترسی لەسەر سەقامگیرییەکەی دروستکردووە. سەرەڕای ئەوەش چەمکی یەکێتی نەتەوەیی وەک بەشێکی دانەبڕاو لە ناسنامەی هاوڵاتیانی دێرەزوور مایەوە. دانیشتوانی شارەکە لە گرنگی هاوکاری، هاوئاهەنگی لە نێوان پێکهاتە جیاوازەکانی کۆمەڵگەدا تێگەیشتن، لەوانە عەرەب، کورد، تورکمان، ئەمە جگە لە هەمەجۆریی ئایینی نێوان موسڵمانان و مەسیحییەکان.

 

ئەمە چەمکێکی بنەڕەتییە لە هەر کۆمەڵگەیەکدا کە هەوڵی سەقامگیری و گەشەسەندن دەدات. باس لە توانای مرۆڤەکان دەکات کە بە هاوئاهەنگی پێکەوە بژین سەرەڕای جیاوازی لە نەتەوە، ئایین، یان کولتوور و پێکەوە کارکردن بۆ چاکەی گشتی. لە چوارچێوەی ململانێ یان قەیرانەکاندا، وەک ئەوانەی سووریا بە گشتی و دێرەزوور بە تایبەتی ئەزموونی دەکەن، یەکێتی نەتەوەیی دەبێتە پێویستییەکی ڕەها بۆ پاراستنی یەکپارچەیی و یەکگرتوویی کۆمەڵگە لە بەرامبەر ئاڵەنگاری ناوخۆیی و دەرەکیدا.

 

لە دێرەزوور، یەکێتی نەتەوەیی بەشێکی سەرەکی بوو بۆ توانای کۆمەڵگە، گونجاندن لەگەڵ ئەو بارودۆخە سەختانەی کە ڕووبەڕووی بووەوە، جا چ شەڕەکان بێت، چ ئاڵەنگاری ئابوورییەکان بێت، یان گرژییە کۆمەڵایەتییەکان. ئەم یەکڕیزییە پێویستی بە هاودەنگی لە نێوان پێکهاتە جۆراوجۆرەکانی کۆمەڵگەدا هەبوو، عەرەب و کورد، سوننە و شیعە، موسڵمان و مەسیحی، ئەم یەکگرتووییە بۆ پاراستنی ئاشتی مەدەنی ناوەندی بوو.

 

ژنان لە دێرەزوور ساڵانێکی زۆرە، بە تایبەت لە کاتی قەیرانەکاندا، ڕۆڵێکی بەرچاویان لە پێشخستنی یەکێتی نەتەوەیی هەبووە. لە سەردەمی شەڕ و داگیرکاریدا، ژنان وەک بەردی بناغە لە بنیاتنانی پردی لێکتێگەیشتن لە نێوان چین و توێژە جیاوازەکانی کۆمەڵگەدا کاریان کردووە، بەشدارییان لە هۆشیارکردنەوەی هاوڵاتیان کردووە سەبارەت بە گرنگی یەکگرتوویی کۆمەڵایەتی. لە سەردەمی هەڵکشانی گرژییە تائیفی و نەتەوەییەکان، ژنان هەڵگری پەیامی ئاشتی و هاوکاری بوون.

 

لە ڕێگەی ئەو ڕۆڵەی ژنان لە ژیانی کۆمەڵایەتیدا دەیگێڕن، توانیان وەک پردێک لە نێوان گروپە تائیفی و نەتەوە جیاوازەکاندا خزمەت بکەن. بۆ نموونە لە دێرەزوور کە هەمەجۆریی نەتەوەیی و تائیفی تێدایە، ژنانی چالاک لە کۆمەڵگەکەدا بۆنەی کولتووری و کۆمەڵایەتی و هونەرییان ڕێکخست کە یارمەتیدەر بوون لە کۆکردنەوەی هاوڵاتیان. ژنان کۆبوونەوەیان ڕێکخست کە شوێنکەوتوانی ئایینە جیاوازەکانی کۆدەکردەوە، هاندانی گفتوگۆ و لێکتێگەیشتن لە نێوانیاندا، لە هەوڵێکدا بۆ تێپەڕاندنی ئەو دووبەرەکییە قووڵانەی کە دەکرا لە ئەنجامی گرژییە سیاسی یان کۆمەڵایەتییەکان سەرهەڵبدەن.

 

ژنان لە دێرەزوور حەزیان دەکرد ئەو بەها هاوبەشانە بەرەوپێش ببەن کە ئەندامانی کۆمەڵگە یەکدەخەن، بەبێ گوێدانە پەیوەندییەکانیان. ئەم بەهایانە بریتی بوون لە ڕێزگرتن لە یەکتر، کولتوری لێبوردەیی و بانگەوازی ئاشتەوایی دوای ململانێکان. ژنان لە ڕێگەی پەروەردە و چالاکییە کۆمەڵایەتییەکانەوە ئەم بەهایانەیان بۆ نەوە نوێیەکان گواستووەتەوە، بەشدارییان لە بنیاتنانی نەوەیەکدا کردووە کە لە گرنگی یەکێتی نەتەوەیی و پێکەوەژیانی ئاشتیانە تێبگات.

 

لە کاتی ململانێدا بەهۆی گرژیی سیاسی یان قەومی، کەلێن لە نێوان شوناسە جیاوازەکاندا دروست دەبێت. ژنان لە دێرەزوور ڕۆڵێکی بەرچاویان بینی لە پڕکردنەوەی ئەم بۆشاییانە بە کارکردن بۆ پێشخستنی ناسنامەیەکی یەکگرتووی سووریا کە هەمووان لەخۆبگرێت. ئەمەش پێویستی بە بوێری هەبوو، چونکە زۆرجار ژنان لە لایەنە جیاوازەکانەوە ڕووبەڕووی ئاڵەنگاری بەرچاو دەبوونەوە، بەڵام هەر قەناعەتیان هەبوو کە یەکێتی نەتەوەیی کلیلی ئاشتی بەردەوامە.

 

ژنان لە دێرەزوور بە تایبەت لەم ساڵانەی دواییدا دەستیان کردووە بە پەرەپێدانی ئەو بیرۆکەیەی کە بەشداریکردن لە کاروباری گشتیدا، جا لە ڕێگەی هەڵبژاردنەوە بێت یان ئەنجومەنی ناوخۆیی، بەشێکی دانەبڕاوە لە بنیاتنانی یەکێتی نەتەوەیی. بە هۆشیارکردنەوەی ژنانی دیکە سەبارەت بە گرنگی بەشداری سیاسی، ڕۆڵیان هەبووە لە پاڵنانی ئەندامانی کۆمەڵگە بۆ بەشداریکردن لە بنیاتنانی نەتەوە و بەشداریکردن لەو بڕیارانەی کە کاریگەرییان لەسەر ژیانیان هەیە. ئەم بەشدارییە وەک دووپاتکردنەوەیەک بووە، کە میللەتە تەنها بە بەشداری کاریگەر و یەکسانی هەمووان، بەبێ جیاوازی دەتوانێت پێش بکەوێت.

 

لە کاتی قەیرانەکاندا ژنان لە دێرەزوور ڕۆڵێکی بەرچاویان لە هەوڵەکانی ئاشتەواییدا گێڕاوە. ژنان بە کەسایەتییەکی کاریگەر ناسراون لە چارەسەرکردنی ناکۆکی نێوان خێزانەکان یان گروپە جیاوازەکان. ئەم ئاشتەواییە یارمەتیدەر بووە بۆ پاڵنانی هاوڵاتیان، تێپەڕاندنی جیاوازییە قووڵەکان کە لە ئەنجامی ململانێی سیاسی یان کۆمەڵایەتیدا سەریان هەڵداوە و بگەڕێنەوە بۆ یەکڕیزی و پێکەوە کارکردن بۆ داهاتوو.

 

لە نێوان ئەو ئاڵەنگاریانەی کە دێرەزوور ڕووبەڕووی بووەتەوە، لەوانەش قەیرانی ئابووری و ململانێ سیاسییەکان، ژنان وەک بزوێنەری سەرەکی ئاشتی ماونەتەوە. ڕۆڵی ئەوان تەنیا لە بەشداریکردن لە پاراستنی هاوسەنگی کۆمەڵایەتیدا سنووردار نەبوو. ڕۆڵێکی کاریگەریان هەبوو لە پێشخستنی گەشەپێدانی بەردەوام دوای قەیرانەکان. ژنان لە ڕێگەی ڕۆڵی خۆیان لە کاری کۆمەڵایەتی و پەروەردە و بەشداری سیاسیدا بەشدارییان کرد لە داڕشتنی کۆمەڵگەیەک کە توانای وەستانی لەسەر دوو پێی خۆی هەبێت، زاڵبوون بەسەر ئازارەکانی ڕابردوودا، بنیاتنانی بناغەکانی یەکێتی نەتەوەیی و گەشەسەندنی یەکگرتوو.

 

سەرەڕای ئەو ئاڵەنگاریە کۆمەڵایەتی و ئابووریانەی کە ژنان لە دێرەزوور ڕووبەڕوویان بووەوە، بەتایبەتی لە کاتی شەڕ و ململانێدا، ژنانی ناوچەکە بە بەشداریکردن لە بوارە گرنگەکانی وەک پەروەردە، ئیرادەیەکی بەهێزیان بۆ پێشخستنی پێگەی خۆیان نیشان دا. پەروەردە یەکێکە لەو ئامرازە دیارانەی کە یارمەتیدەر بووە لە هاندانی گەشەی کولتووری و هۆشیاری کۆمەڵگە لە ناوچەکەدا. ژنان بەشدارییان لە فێرکردنی منداڵان و پەرەپێدانی پرۆگرامی پەروەردەیی و ڕێکخستنی وۆرکشۆپی ڕۆشنبیری کرد، بەشدارییان لە بەرزکردنەوەی ئاستی پەروەردەیی نەوەی نوێدا کرد. ئەم هەوڵانە کاریگەری ئەرێنییان لەسەر کۆمەڵگە بە گشتی هەبوو، پەرەپێدانی بەها کولتووری و فیکرییەکان، پەروەردەکردنی بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە و داهێنەرانە لە نێو خوێندکاراندا، کە پێویستە بۆ بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی پێشکەوتوو و شارستانی.

 

لە کاتی قەیرانەکاندا، ژنانی دێرەزوور لە پێشەنگی یارمەتییە مرۆییەکان و کاری خۆبەخشیدا بوون، ڕۆڵێک کە بە تایبەتی لە کاتی تێکچوونی بارودۆخی ئابووری و کۆمەڵایەتیدا گرنگە. ژنان لە یەکەم گروپەکان بوون کە بەشدارییان کرد لە ڕێکخستنی هەڵمەتەکانی فریاگوزاری و دابەشکردنی یارمەتییە مرۆییەکان، جا چ خۆراک بێت، چ پزیشکی بێت، یان تەنانەت کۆمەڵایەتیش. ئەم ڕۆڵە خۆبەخشییە تەنیا لە پێشکەشکردنی یارمەتییەکان سنووردار نەبوو. ژنان ڕۆڵیان هەبوو لە کۆکردنەوەی هاوکارییەکان و ڕێکخستنی هەڵمەتی هۆشیاری سەبارەت بە پێویستییەکی زۆر بە یارمەتییەکان لە نێوان ئەو بارودۆخە ناوازەیەی کە ناوچەکە تووشی بوو. ژنان لە ڕێگەی ئەم کارەوە توانیان ئازاری زۆرێک لە خێزانەکان کەم بکەنەوە و هاودەنگی کۆمەڵایەتی بەهێزتر بکەن.

 

ژنان لە دێرەزوور لە کاتی ئەو قەیرانانەی کە ناوچەکە تووشی بووە، خۆڕاگرییەکی ناوازەیان نیشان داوە. لە قۆناغەکانی خەباتی نەتەوەیی دژ بە کۆلۆنیالیزم، ژنان بەشێکی سەرەکی بوون لە بڵاوکردنەوەی هۆشیاری نەتەوەیی و بەشداریکردن لە بەرزکردنەوەی ورەی هاوڵاتیان لە ڕێگەی ڕێکخستنی خۆپیشاندان و نووسین و بەشداریکردن لە تەڤگەرە سیاسییەکان، تەنانەت لە کاتی ململانێ ناوخۆییەکانی دوای سەربەخۆیی.

 

ژنان بەردی بناغەی سەقامگیری هەر کۆمەڵگەیەکن، بەتایبەتی لەو بوارانەی کە ئاڵەنگاری بەردەوامیان بەسەردا دێت. ڕۆڵی ژنان لە دێرەزوور لە بەهێزکردنی ئەم یەکگرتووییەدا ڕۆڵی سەرەکی بووە و بەردەوامە. لە ڕێگەی کارەکانیان لە بوارە کۆمەڵایەتی و پەروەردەیی و سیاسییەکاندا، ژنان بەشدارییان کردووە لە بنیاتنانی تۆڕێکی هاوکاری لە سەرانسەری مەزهەب و نەتەوە جۆراوجۆرەکاندا، بەها نەتەوەییەکانیان بەرەوپێش بردووە کە هەمووان یەکدەخەن. ئەم بەشدارییانە تەنیا لە قۆناغەکانی شەڕ و ململانێدا سنووردار نەبوون.  ئەوان بەردەوام بوون لە بنیاتنانی ناسنامەیەکی نیشتمانی بەهێز کە توانای ڕووبەڕووبوونەوەی ئاڵەنگاری و بنیاتنانی داهاتوویەکی هاوبەشی هەبێت.