ناوەندی هەواڵ

 

توێژینەوەیەکی نوێی زانکۆی ئۆتاوا دەریخست کە توانای مرۆڤ بۆ ڕێکخستنی پلەی گەرمی لەش لە کەشوهەوای گەرمدا زۆر کەمترە لەوەی پێشتر بیری لێدەکرایەوە.

 

تیمی توێژینەوەکە بە سەرپەرشتی گلین کێنی پرۆفیسۆری فیزیۆلۆژی بەڕێوەبەری یەکەی توێژینەوەی فیزیۆلۆژی مرۆڤ و ژینگە، ١٢ خۆبەخشیان لە تاقیگەدا ڕووبەڕووی بارودۆخێکی زۆر گەرم و شێدار کرد، بارودۆخەکە گەیشتە ٤٢ پلەی سیلیزی ، شێی ٥٧٪ کە یەکسانە بە پلەی گەرمی نزیکەی ٦٢ پلەی سیلیزی دەبێت.

 

لەم ئەنجامانە  دەرکەوت، ئەم گەرمییە بەس بوو بۆ تێکدانی سیستمی ساردکەرەوەی سروشتی خۆبەخشەکان، لە ماوەی چەند کاتژمێرێکدا، پلەی گەرمی ئەندامەکانی ناوەوەی لەشیان بە بێ کۆنتڕۆڵ بەرزبوونەوە و زۆربەیان ناچار بوون پاشەکشە بکەن، پێش ئەوەی ٩ کاتژمێری تاقیکردنەوەکە تەواو بێت.

 

گلین کینی، سەرۆکی تیمی توێژینەوەکە وتی: ئێمە بەربەستێکی گەورەمان شکاندووە لە تێگەیشتنمان لە فیزیۆلۆژیای مرۆڤ. داتاکان نیشانی دەدەن کە جەستەمان لە ئاستی گەرمی و شێی زۆر کەمتردا دەست بە شکست دەکات لەوەی کە بیرمان لێدەکردەوە." ئەم دەرەنجامانە تەنها ژمارە نین لە توێژینەوەکاندا، بەڵکو مانای ئەوە دەگەیەنێت کە ملیۆنەها کەس لە ناوچەکانی وەک ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باشووری ئاسیا، ڕووبەڕووی بارودۆخی کەشوهەوا ببنەوە لە دەرەوەی سنووری ژیانیان لە دەیەی داهاتوودا.

 

تاقیکردنەوەکە میکانیزمێکی نیگەرانی ئاشکرایکرد، کاتێک پلەی گەرمی و شێ سنوورێکی دیاریکراو تێپەڕاند، سیستەمی ئارەقکردن ناتوانێت لەش سارد بکاتەوە، پێست دەبێتە ڕوویەکی داخراو کە ڕێگە نادات ئارەق ببێتە هەڵم و جەستە هێواش هێواش دەست دەکات بە خنکاندنی گەرمی. ئەم دیاردەیە، کە زانایان لە تاقیگەدا بە وردی تێبینییان کردووە، لەوانەیە هۆکاری زیادبوونی لەناکاوی مردنی بەساڵاچووان لە ماوەی شەپۆلی گەرما،لە ئەوروپا و ئەمریکای باکوور ڕوون بکاتەوە.

دەرەنجامەکانی ئەم دواییانە ئەوە دووپات دەکەنەوە کە سنووری سەلامەتی بۆ ڕێکخستنی پلەی گەرمی لەش نزیکەی ٣٠٪ کەمترە لەوەی پێشتر خەمڵێنراوە.

 

ڕۆبێرت مید دکتۆر، توێژەری سەرەکی توێژینەوەکە هۆشداری دەدات کە ئەم دەرەنجامانە ئەوە دەسەلمێنن کە زۆر ناوچە لەوانەیە بەم زووانە بۆ مرۆڤ نەشیاوی نیشتەجێبوون بێت." بەرکەوتنی درێژخایەن لەگەڵ ئەم بارودۆخە گەرمانە فشارێکی فیزیۆلۆجیی گەورەیە لەسەر جەستە.

 

لەگەڵ زیادبوونی شەپۆلی گەرمای زۆر، ئەم توێژینەوەیە ئەوە دووپات دەکاتەوە کە کاتی ئەوە هاتووە ڕێوشوێنی توند بگیرێتەبەر بۆ پاراستنی تەندروستی مرۆڤ، زانایان داوا دەکەن شارەکان بە ڕووبەری سەوز دیزاین بکرێنەوە کە گەرما ڕەنگبداتەوە، سیستەمی ئاگادارکردنەوەی پێشوەخت دروست بکرێت، پلە هەموو گەڕەکێک پەناگەی سارد دروست بکرێت. بەڵام لە هەمووی گرنگتر ئەم دۆزینەوانە ئەوەمان بیردەخەنەوە کە گۆڕانی کەش و هەوا تەنها ژمارە نییە لەسەر گەرمی پێوانە بەڵکو هەڕەشەیەکی ڕاستەوخۆیە بۆ مانەوەی جەستەی بایۆلۆجیمان.