بەهاران لەهیب

 

ئەفغانستان-ساڵانێکی زۆرە ژنانی ئەفغانستان بەدەست کوشتن و توندوتیژی و تەنانەت خۆکوشتنیشەوە دەناڵێنن، لە ساڵی ١٩٣٩ەوە ژنانی ئەفغانستان نەک هەر بوونەتە قوربانی سیستەمی پیاوسالاری، بەڵکو بارگرانی ئایدۆلۆژیای توندڕەو و جیاکارییان لە ئەستۆ گرتووە.

 

گروپە توندڕەوەکانی وەک تاڵیبان و جیهادییەکان مامەڵەیەکی نامرۆڤانەیان لەگەڵ ژنانی ئەفغانستان دەکرد ، وەک کاڵا یان کەرەستە بوو، مامەڵەیان لەگەڵیاندا دڕندانە و ڕیسواکەر و نامرۆڤانە بوو، هەموو جۆرە نادادپەروەرییەک هەبوو بەسەریاندا سەپێندرابوو، بە چەمکگەلێکی وەک "ئیرەیی، شەرەف" و "دەوڵەتی ئیسلامی" ڕەوا بوو، کە بە شێوەیەکی سیستماتیک و بەداخەوە ئازارەکانیان قووڵتر کردەوە.

 

سەرەڕای خەباتی بەردەوامی ژنان لە دژی ئەم نادادپەروەرییە، گروپە بناژۆخوازەکان بەردەوامن لە پەرەپێدانی توندوتیژی و کولتووری ژنکوژی، زۆرجار ئەکتەرە فەرمی و نافەرمیەکان بە شێوەیەک مامەڵە دەکەن کە وا دیارە تاوانباران بپارێزن، زۆرێک لە تاوانبارانی ژنکوژی بە ئازادی لە کۆمەڵگەدا دەسوڕێنەوە، بە دەگمەن ڕووبەڕووی سزا دەبنەوە، لە زۆربەی کەیسەکاندا تاوانەکە دەخرێتە سەر خودی قوربانییەکە، وەک ئەوەی بەرپرسیار بێت لەو توندوتیژییەی کە تووشی بووە، هیچ هەوڵێکی ڕاستەقینە نادرێت بۆ دەستنیشانکردن، دەستگیرکردن، یان لێپرسینەوە لە تاوانباران لەسەر تاوانەکانیان.

 

بەپێی ئەو ئامارانەی کە بۆ مانگی حوزەیران بڵاوکراونەتەوە، هەشت کەیسی کوشتن و سێ کەیسی خۆکوشتن تۆمارکراوە، زۆرێک لەو تاوانانە ڕاپۆرت ناکرێن.

 

ڕۆژی ٣ی حوزەیران لە پارێزگای ئودراسکنی سەر بە پارێزگای هێرات ژنێک لەلایەن هاوژینەکەیەوە کوژرا، ڕۆژی دواتر ناکۆکی نێوان دوو بنەماڵە لە پارێزگای تانی سەر بە پارێزگای خوست، بەهۆیەوە چوار کەس گیانیان لەدەست دا، کە دوو ژنیان تێدابوو و ژنێکی دیکەش بریندار بوو.

 

ڕۆژی ٦ی حوزەیران تەرمی ژنێکی گەنج لە پارێزگای وارساجی سەر بە پارێزگای تەخار دۆزرایەوە، زیائوڵا تەمەن ٢٨ ساڵ، ڕۆژی ٩ی حوزەیران لە شاری جەلال ئابەدی سەر بە پارێزگای نەنکرهر دایک و باوکی خۆی کوشت.

 

سەفیە ڕۆژی ١١ی حوزەیران لە پارێزگای خولم سەر بە پارێزگای سامانغان کوژرا، دوای ئەوەی لەلایەن هاوژینەکەیەوە ئەشکەنجە درا.

 

ڕۆژی ١٣ی حوزەیران، تەرمی شێواوی پشتی کبرا ڕەزای ژنێکی ئەفغانی لە ناوچەی پیشوای تاران دۆزرایەوە.

 

ژن و هاوژینێکی گەنج لە پارێزگای برمالی سەر بە پارێزگای پاکتیکا لە ١٧ی حوزەیران کۆتاییان بە ژیانی خۆیان هێنا، دوای ئەوەی بڕیار بوو بەهۆی دژایەتی خێزانی و تێچووی زۆری زەماوەندەکە هاوسەرگیری بکەن.

 

لە ٢٠ی حوزەیران ژنێک لە پارێزگای ١٣ی کابول خۆی هەڵواسیوە، لە ٢٢ی حوزەیران لە پارێزگای ١٥ی شاری قەندەهار ژنێک لەلایەن هاوژینەکەیەوە کوژراوە.

 

لە ٢٧ی حوزەیران، ژنێکی تەمەن ١٨ ساڵ لە ناوچەی ١٣ی کابول بە خواردنی ژەهر ژیانی خۆی کۆتای پێهێنا.

 

ئەوەی مانگی ڕابردوو ڕوویدا، تەنیا نموونەیەکی بچووکە لە توندوتیژییە قووڵەکانی دژ بە ژنان لە ئەفغانستان، توندوتیژییەک کە لە ماڵەوە دەست پێدەکات و درێژدەبێتەوە بۆ شەقام و کۆمەڵگە، تەنانەت لە دەرەوەی سنوورەکانی وڵاتیش، لە نەبوونی دادپەروەری و یاسا و لێپرسینەوەدا ژنان بە ئاسانی دەبنە قوربانی و کۆمەڵگە یان بێدەنگ دەبێت یان قوربانییەکان تاوانبار دەکات، تا ئەو پێکهاتانەی کە سووتەمەنی ئەم توندوتیژییەن نەهێڵرێن و تاوانباران بە ئاشکرا و بەڕاستی لێپرسینەوەیان لەگەڵ نەکرێن، ئەم خولە خوێنڕشتنە بێ وەستان بەردەوام دەبێت.