نیان راد

 

مهاباد- لە شەقامەکانی ئێراندا، سواربوونی ماتۆڕسکیلەکانی ژنان، ئیتر تەنها تەماشایەکی تێپەڕین یان کردەیەکی ڕۆژانە نییە، بووەتە دەربڕینێکی بوێرانەی مافی جووڵە و سەلامەتی و دانپێدانانی یاسای تەواو، سەرەڕای هەڕەشە بەردەوامەکان، ئەوان سەرپێچی لە سنووردارکردنی یاسایی و کولتووری دەکەن کە هەوڵ دەدەن جەستەیان لە شوێنە داخراوەکاندا قەتیس بکەن.

 

لە چوارچێوەیەکدا کە سنووردارکردنی یاسای لەگەڵ نۆرمەکانی کولتووری و ئایینیدا یەکدەگرێتەوە، ژنانی ماتۆڕسکیل لە ئێراندا وەک کردەوەیەکی ڕۆژانە کە هەڵگری بەرخۆدان و سەرپێچی هێماییە دەردەکەون، ئەوان بەردەوامن لە سواربوونی ماتۆڕسکیل، ڕەتیدەکەنەوە ملکەچی بێدەنگییەکی سەپێنراو بن.

 

کیمیا.خ، ژنێکی تەمەن ٢٢ ساڵە و هاوڵاتی مهاباد، وتی: زۆرجار سەرم سوڕماوە کە چۆن ڕێگەمان پێدراوە ئۆتۆمبێل لێبخوڕین، تەنانەت قورسیش لە کاتێکدا ئێمە لە لێخوڕینی ماتۆڕسکیل قەدەغەکراوین؟ بۆچی خولی پەروەردە و بیمەی بێبەش دەکەین و ژیانمان دەخاتە مەترسییەوە بەهۆی نەبوونی مەرجەکانی سەلامەتی، بۆچی ئەم مافە زەوت دەکرێت و کولتوور گاڵتەی پێدەکرێت و یاسا پاڵپشتی دەکات، بۆ ئەوەی ستەم بهێڵێتەوە لە جیاتی شکاندنی کۆت و زنجیرەکان؟

 

سەرەڕای قورسای قەدەغە و یاساکان، کیمیا.خ  هێشتا خەونی خاوەن ماتۆڕسکیلێک دەبینێت، خەونێک کە لە ژێر فشاری قەدەغەکردندا کەم نەبووەتەوە بەڵکو لە دڵیدا زیندو مایەوە، لە ئێران لێخوڕینی ماتۆرسکیل لەلایەن ژنان وەک بەزاندنی سنووری کولتووری و یاسای تەماشا دەکرێت، بەڵام ڕاستی سەر شەقامەکان چیرۆکێکی تر دەگێڕێتەوە، کە ژنان ئازایانە ماتۆڕسکیلەکانیان لێدەخوڕن و ڕۆحێکی نوێ دەخەنە ناو کۆمەڵگەیەکەوە کە هێواش هێواش دەگۆڕێت.

 

لە شارە جۆربەجۆرەکانی ئێران، بەشێک لەو ژنانەی کە ماتۆڕسکیل لێدەخوڕن، ناسنامەیەکی تایبەتیان بەدەستهێناوە بەهۆی شکاندنی تابۆیەکی کولتووری کە ڕەگ و ڕیشەی قووڵی داکوتاوە، سەرەڕای مەترسییە بەردەوامەکان و نەبوونی ژێرخانی سەلامەت، ئەم ئاڵەنگاریانی بەس نەبوون بۆ ئەوەی بیانوەستێنن، هەندێکیان ئەو ڕێگایەیان هەڵبژاردووە، سەرەڕای هەموو سەختییەکانی، بزووتنەوەکەیان بگۆڕن بۆ کردەوەیەکی بەرخۆدان.

 

ماتۆڕسکیل: خولیای ژنان لە بەرامبەر مەترسی و دژایەتی یاسای

هەرچەندە فاتمە موهاجرانی، وتەبێژی حکومەت لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانی ئەم دواییەدا ڕایگەیاند، کە هیچ بەربەستێکی یاسای نییە کە ڕێگری لە پێدانی مۆڵەتی ماتۆڕسکیل بۆ ژنان بکات، بەڵام دژایەتی لە لێدوانە فەرمییەکاندا ماون و بوار بۆ ناڕوونی و لێکدانەوە بەجێدەهێڵێت.

 

بەڵام ژنان چاوەڕێی ڕوونی یاسای و یاسایەکی نوێیان نەدەکرد، بەڵکو دەستپێشخەرییان کرد بۆ گۆڕینی ماڵ و شوێنی گشتی خۆیان بۆ شوێنی فێربوونی جێگرەوە، لەوێدا لێهاتووییەکانیان پراکتیزەیان کرد و بەربەستەکانیان شکاند.

 

ڕۆژیار. ک.، کچێکی نەوەی Z(زی)، لەگەڵ هاوڕێکانی لە پارکێکدا خولی پەروەردەی دەکات، جەخت لەوە دەکاتەوە، کە ئارەزووی سواربوونی ماتۆڕسکیل پەیوەندی بە ڕەگەزەوە نییە، بەڵکو پەیوەندی بە سۆز و ڕاستییەوە هەیە، ژنان وەک پیاوان زۆر حەز بە ماتۆڕسکیل سواربوون دەکەن، پێویستە ئێمەش وەک ئەوان مافی شۆفێریمان هەبێت.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، کە نەبوونی یاسایەک ڕێگریمان لێناکات، بەڵکو ئێمە بەدوای خولیاکەماندا دەگەڕێین مۆڵەتمان هەبێت یان نا، بەڵام یاسایەکی ڕوون دەرفەتمان پێدەدات کە سوودمەند بین لە بیمە و خولی پەروەردەی دروست.

 

نەبوونی پێکهاتەیەکی یاسای ڕوون، لەگەڵ نەبوونی خولی پەروەردەی سیستماتیک و ڕەتکردنەوەی بیمەی ژنان، نەک هەر بەربەستێکی یاسایی پێکدەهێنێت، بەڵکو ژینگەیەکی مەترسیدار دروست دەکات کە مەترسی لەسەر سەلامەتی ژنان دروست دەکات، بەتایبەتی ژنانی گەنج کە پێداگرن لەسەر بەکارهێنانی ئەم مافە سەرەڕای هەموو ئاڵەنگاریەکان.

 

لە تابۆی کولتوورییەوە بۆ پشتیوانی خێزان

بارودۆخی ماتۆڕسواری ژنانی ئێران لە شارێکەوە بۆ شارێکی تر جیاوازە و یاساش هەمیشە گەورەترین بەربەست نییە، لە هەندێک بواردا نۆرمەکانی کولتووری و ئایینی سنووردارکردنی توندتر لە دەقە یاساییەکان دەسەپێنن.

 

نەجیبە. ق ژنێکی تەمەن ٤٥ ساڵە دیمەنێکی ڕابردووی بیردەخاتەوە، وتی: ژنێکم لەبیرە کە ١٥ ساڵ لەمەوبەر لە شارێکی وەک مهاباد هەموو بەیانییەک بە ماتۆڕسکیلەکەی لێیدەخوڕی و دەچوو بۆ سەر کارەکەی، لەگەڵ ئەوەشدا، بەڵام لە گفتوگۆی پیاواندا بە هەڵە ناوی لێنرابوو، لە شارە بچووک و ئایینییەکاندا، سەرکردایەتی ژنان لە ماتۆڕسکیلەکەی نائاساییە.

 

سەرەڕای ئەم دزەکردنە کولتوورییە، هەندێک خێزان دەستیان کردووە بە شکاندنی قەدەغەکان، کە چوارچێوەی کۆمەڵایەتی باوی تێپەڕاندوە، خێزانی لینا. ع، ژنێکی گەنجی تەمەن ١٨ ساڵ، ماتۆڕسکیلێکیان بۆ کڕیوە بۆ پشتگیریکردنی خولیاکەی، سواربوونیان کردە کردەوەیەکی ڕۆژانە کە ڕەنگدانەوەی یاخیبوونێکی وردە.

 

لینا. ع ،وتی: براکەم من و خوشکەکەم فێری پاسکیل لێخوڕینی کرد، وە من لەلایەن ژنانەوە هانم دەدرا، چونکە زۆربەیان کاتێک منیان دەبینی سەرسامی خۆیان دەردەبڕی، لەگەڵ ئەوەشدا، هەندێک پیاو پەنا دەبەنە بەر لێدوانی سێکسی سووکایەتی، کە بەربەستی کولتووری قوڵتر دەکاتەوە، بەڵام خێزانەکەم هەمیشە پاڵپشتی من بوون.

 

شەپۆلێکی نەبڕاوە

ژنان لە ئێران زیاتر داوای مۆڵەتی ماتۆڕسکیل دەکەن و بوونیان لەسەر شەقامەکان بەڵگەی ئەم گۆڕانکارییە خێراترە، لە نەبوونی یاسایەکی ڕوون و دوور لە چاوی وردی پۆلیسی هاتوچۆ، ژنان جەخت لەسەر بوونی خۆیان دەکەنەوە لە شوێنە گشتییەکاندا، کەئەمەش پێویستی بەپەلەی یاسایەک بەرجەستە دەکات کە بە فەرمی ئەم مافەیان پێبدات.

 

سەرەڕای نەبوونی مەشق و خولی پەروەردەی و بیمەی سیستماتیکی، مەترسی دەستگیرکردن و دەستبەسەرداگرتنی ماتۆڕسکیلەکانیان لە هەمان کاتدا ڕووبەڕووی دەبنەوە، بەڵام پێناچێت ئەم هەڕەشانە بتوانن ئەم زەبری گەشەسەندوە بوەستێنن، شەپۆلی گەشەسەندنی ژنان چیتر تەنها ناڕەزایەتییەکی تاکەکەسی نییە، بەڵکو گۆڕاوە بۆ داواکارییەکی بەکۆمەڵ کە ڕەگ و ڕیشەی لە شەقامەکاندا هەیە و هەم یاسا و هەم کولتوور ئەڵەنگاری دەکات و خۆی وەک مافێک ڕادەگەیەنێت کە ناتوانرێت پشتگوێ بخرێت.