جان کەریمی

 

کۆزران- یارسانی بە زۆری لە کوردستان و ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە ناوچەکانی کرماشان و لە باشووری کوردستان لە ناوچەی گەرمیان دەژین، هەروەها لە ئێران و ڕۆژهەڵاتی کوردستان ناسنامەی یارسانییەکان دوای موسڵمانەکان لە ناوچەی باوەڕی دووەم و ڕەگەز ڕەتدەکرێتەوە، زۆر جار بە موسڵمانی شیعە ناودەبرێن، ئەو کەسانەی کە ڕووبەڕووی جیاکاری جۆراوجۆر دەبنەوە لەو ناوچانەی کە تێیدا دەژین لە ڕووی ئابوورییەوە گەشەیان نەکردووە.

 

"م.ه" کۆمەڵناس کە هەڵسەنگاندن بۆ نەریتەکانی باوەڕ و پێگەی ژنان لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان و هەرێمی کوردستان و ئێران و عێراق دەکات، وەڵامی پرسیارەکانمان دەداتەوە.

 

"ژن و پیاو هەمان مافیان هەیە"

 

کاتێک سەیری مێژووی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەکەین، ڕاستی ئەو کولتوورە دەبینین کە ژنان دروستیان کردووە، ئەم کولتوورانە لە چەندین ئایین و نەریتی کۆندا هەن، چۆن بۆچوونەکانی ژنانی یارسان هەڵدەسەنگێنیت؟

لە باوەڕ و فەلسەفەی یارساندا، شوێنی ژن و پیاو لە کۆمەڵگەدا هەمان مافە، باوەڕ و فەلسەفەی یارسان هەمیشە ئاماژە بەوە دەکات کە ژن و پیاو هەمان مافیان هەیە، ئەوان بە شانازییەوە ڕایانگەیاند کە هیچ جیاوازییەک لە نێوان ژن و پیاودا نییە، بەپێی دەقە نووسراوەکان، لە میراتدا ژن و پیاو وەک یەک بەهای هەیە، ژن و پیاو هیچ جیاوازییەکیان نییە و مافی یەکسانیان هەیە.

 

"ناسنامەی یارسان هەمیشە ڕەتکراوەتەوە"

 

ئایینی یارسان وەک ئایینە کۆنەکانی دیکە هەمیشە لەژێر فشاری ئیسلامی سیاسیدا ماوەتەوە، بارودۆخی ئێستای کۆمەڵگەی یارسان چییە؟

بە دڵنیاییەوە ژیان لەژێر دەسەڵاتی ئەوانی تردا هەمیشە بووەتە هۆی کودەتایەک دژی گروپە ڕەگەزییەکان، هەروەها کۆمەڵگەی یارسان بەهۆی ئەو دۆخەوە تووشی بووە، ئەگەر لە ڕووی جوگرافییەوە سەیری کێشەکە بکەین، دەبینین کە ژمارەی یارسانەکان لە باشووری کوردستان لە ناوچە سنوورییەکانی نێوان عەرەب و کوردەکاندا زۆرە، هەرچەندە لە ئێران و ڕۆژهەڵاتی کوردستان، وەک لە دانیشتوانی دوای موسوڵمان، هیچ ئاماژەیەک بە یارسانەکان نییە، هەمیشە ناسنامەیان ڕەت دەکرێتەوە و هەندێک جار لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئاینییەوە بە "موسوڵمانی شیعە" ناودەبرێن، هیچ یارسانییەک لە کاروباری حکومەتدا بوونی نییە، لە قوتابخانە و نووسینگە موسوڵمانەکاندا بچووک بیندران و فشاریان لەسەر کرا بۆ بەشداریکردن لە مەراسیمە ئاینییەکانی موسڵمانان، ناوچەکانیان لە ڕووی ئابوورییەوە گەشەیان پێنەدرا، زۆربەی پیاوان و ژنانی یارسانی کاریان نەبوو.

 

زۆرێک لە خێزانەکانی یارسانی ناسنامەی خۆیان دەشارنەوە و داوا لە منداڵەکانیان دەکەن لەناو کۆمەڵگەدا ئاماژە بە باوەڕی خۆیان نەکەن، ئێمە چەندین جار شایەتی ئەوە بووین کە زۆرێک لە یاراسانییەکان خۆیان کوشتووە و خۆیان سووتاندووە بۆ ئیدانەکردنی سوکایەتییەکانی حکومەت، بەڵام بەداخەوە ئەم کردەوانە هیچ کاریگەرییەکیان لەسەر بارودۆخی ژیانیان نەبووە، بە شێوەیەکی گشتی کۆمەڵگەی یارسانی لە ڕاستییە ئاینییەکەی خۆی دوور دەکەوێتەوە و ڕووبەڕووی قڕکردنی سپی دەبێتەوە.

 

هەرچەندە ژن و پیاو لە باوەڕ و فەلسەفەی یارسانیدا یەکسانن، بەڵام بەهۆی قڕکردنی کولتوورییەوە ڕەگەزگەرایی گەشەی کردووە، بەڵام لەم ساڵانەی دواییدا لە ئێران و ڕۆژهەڵاتی کوردستان خەبات گەشەی کردووە. ئەم دۆخە چۆن کاریگەری لەسەر کۆمەڵگەی یارسانی هەیە؟

لە چەند ساڵی ڕابردوودا زانست و کولتوور گەشەیان کردووە و ژنانی یارسانی چوونەتە زانکۆکان و بازاڕی کار و مافەکانی ژنان لەلایەن پیاوانەوە دانیپێدانراون و پشتگیری دەکرێن، لە کۆمەڵگەی یارسانیدا، کولتوورێکی درێژخایەنی هەیە، هەروەها بوونی ژنان لەم بوارەدا ئەمە نیشان دەدات.

 

هەندێک لە چاودێران ئاماژە بەوە دەکەن کە ڕاپەڕینی "ژن، ژیان، ئازادی" گۆڕانکارییەکی گەورەی کولتووری دروستکردووە، ئەم ڕاپەڕینانە چۆن کاریگەرییان لەسەر ئاستی خێزان و کۆمەڵگە هەبووە؟

بە بۆچوونی من، ئەمانە پەیوەندییان بە کێشەکانی وەک سەرگرتنی ژنانەوە نییە، وەک زۆرێک لە هەرێمەکان، بەربەست هەبوو بۆ ژنان، بەڵام زۆربەیان بەهۆی هۆکارە دەرەکییەکانەوە بوون، ژنانی یارسانی کە بایەخ بە جل و بەرگی نەتەوەیی خۆیان دەدەن هەمیشە شێوازێکی سادەی پەسەندکراویان هەیە بۆ جلوبەرگ، کاریگەری ئەم شۆڕشە لەسەر ژنانی یارسانی لە ڕاستیدا دەتواندرێت بوترێت کە لە دەرەوەی کولتووری کوردی و یارسانی، بەدەستهێنانی مافەکان بووەتە هۆی ئەوەی متمانەیان زیاتر بێت.

 

دوایین پەیامت بۆ ژنان چییە؟

داوا لە ژنانی یارسان و کوردستان دەکەم کە لە ڕووی کولتووری و سیاسییەوە پەرە بە خۆیان بدەن ئەگەر ژنان لە ڕووی کولتووری و سیاسییەوە گەشە بکەن، ئەوا دەتوانن شوێنی ڕاستەقینەی خۆیان لە کۆمەڵگەدا بگرنەوە.