ئەمیرە یاقوبی: تونس وڵاتێکی ئارام نییە بۆ ژنان
لە ساڵی ١٩٨٠ەوە، تونس شایەتحاڵی سەرەتای لەدایکبوونی فێمینیزمە کە بە یەکلاکەرەوە بەرگری لە مافەکانی ژنان دەکات بۆ گەیشتن بە بڕیار و حوکمڕانی، ڕەوتێک بوو کە بە بەرەو پێش کەوتن و فراوان بوون و بوێری و ڕەخنەی توند لە دەسەڵات ناسراوە.
زهور ئەلمەشریقی
تونس - فێمینیستەکان باس لەوە دەکەن کە ململانێی نەوەیی لە بەرژەوەندی هیچ لایەکدا نییە، چونکە بنەما و ئامانج و مەبەستەکان وەک یەکن. هەروەها ئەوەیە کە پەرەسەندنی واقیعی ژنان و پێگەیان بگۆڕدرێت و بەم شێوەیە کۆمەڵگا بەرەو پێش ببات.
چالاکوانی فێمینیستی تونس و کۆمەڵناس ئەمیرە یاقوبی وەڵامی پرسیارەکانمانی دایەوە و ڕایگەیاند کە تونس وڵاتێکی ئارام نییە بۆ ژنان و داوای کرد کار بکرێت دژی ئەو عەقڵییەتە پیاوسالارەی کە یاسایەکی قبوڵە بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ژنان هەروەها بیری هێنایەوە کە ڕێگای تێکۆشان بۆ یەکسانی تەواوی کرێ، مافی میرات و ژیان لە ئاشتیدا هێشتا درێژە و پێویستی بە هەوڵ و کۆششی زۆر و بەهێزە.
-چی بووە هۆی ئەوەی کە ئێوە بەم ڕێگایە بڕۆن؟
ئەمیرە یاقوبی: "ڕێگایەکی سەختە و بوێری دەوێت بۆ وەرگرتنی بڕیارەکە بۆ چوونە ناو مەیدانێکی لەو شێوەیە بە تایبەتی لە وڵاتێکدا کە لە مانگی کانوونی دووەمی ٢٠١١ەوە بە سەختی کار دەکات بۆ ئەوەی دەنگی خۆمان بەرزبکەینەوە و مافەکانمان بپارێزین، بەڵام بە پێچەوانەی دەرکردنیان، ئەو سیستمە سیاسییەی کە لەوەتەی شۆڕش و جەنگەوە هەوڵی تاڵانکردنیان دەدات هێشتا زۆر درێژە، من تاقیکردنەوەی بەرگری لە مافەکانی ژنانم تێپەڕاند بەهۆی باوەڕی دڵسۆزیم بە کەیسەکە. بەهۆی ئەو خێزانەی کە من تێیدا دەژیم، باوەڕی بە ئازادی هەبوو و سەرمایەی مرۆیی وەبەرهێنانی کرد دایکم پشتیوانی لێکردم بۆ گەیاندنی دەنگی ژنانی ستەملێکراو و گرنگیدان بە بارودۆخیان لە هەموو شوێنێکی تونسدا".
-کۆمەڵەی فێمینیستەکان پێشوازییان لە دامەزراندنی ١٠ ژن کرد لە حکومەتی نوێدا، ئایا ئێوە لە ڕێژەی ژنان لە حکومەتی نەجلا بۆدن ڕازین؟
"من دەستنیشانکردنی ١٠ ژن وەک هەنگاوێکی ئەرێنی دەبینم لە ماوەی نائاساییدا وڵات پێیدا تێپەڕ دەبێت بەتایبەتی لەو کاتەوەی شۆڕشی ژنان لەحکومەتە جیاوازەکانەوە نەبوون و تەنیا ئامادەیی خۆیان لە وەزارەتی ژنان و خێزاندا ڕاگەیاندوە و نوێنەرایەتییەکی زۆر لاوازیان بەخۆیەوە بینیوە و دامەزراندنیان هەمیشە لەدەزگای خێزاندا بووە، ئێمە ژنانمان لەبڕیارە گرنگ و وەزارەتەکانی سەروەریدا نەبینیوە و بەهۆی ئاینییەوە هەوڵ دەدرێت بۆ کەمکردنەوەی تێڕوانینەکانیان لەسەر ژنان و لابردنیان لەپۆستە گرنگەکان. زۆر لایەن وێنەی ژنیان وەک دیکسۆر بەکارهێناوە، تەنیا بۆ بەردەوامیدان بەو درۆیەی کە تونس پایتەختی ژنانی عەرەبە و یەکەم نموونەی گەیشتنە بە مافەکانی ژنان. بەڵام ڕاستیەکە تەواو جیاوازە و ئەمە بە بینینی واقیعی کۆمەڵایەتییە، زاڵبوونی ئابووری و سیاسی ژنان و ناهاوسەنگی لە ئاستی پەیوەندیەکان و دابەشکردنی ناڕەوای پۆستەکانی دەسەڵات پێچەوانەی ئەو شتەیە کە پێی دەوترێت دەستوور. تەنانەت ئەگەر کەموکوڕیش هەبێت ئەوە پشتڕاست دەکاتەوە کە ژن و پیاو مافی یەکسانیان هەیە لەبەردەم یاسادا. لەوڵاتی ئێمەدا زۆربەی پیاوان ئەرکەکان هەڵدەگرن بەتایبەتی ئەو وەزارەتە سیادیانەی کە لەژنان قەدەغەکراون تونس بەشێکە لە جیهانێک کە تێیدا ژنان ڕووبەڕووی کارە جیاکارییە گەورەکان دەبنەوە".
-سەرەڕای پەسەند کردنی یاسای نەهێشتنی توندوتیژی دژ بە ژنان، بەڵام هێشتا ڕێژەکە لە ئاستێکی مەترسیداردایە، پێتوایە ناهاوسەنگی لە کوێدایە؟
"یاسای ژمارە ٥٨ یەکەم هۆکاری زیادبوونی توندوتیژییە دژ بەژنان لەتونس و من ئەوە ڕوون دەکەمەوە کە بۆچی پێشتر توندوتیژی وەک دیاردەیەکی پێشتر هەبووە و بڵاوبۆتەوە. بەڵام ئەو کەسایەتیانەی لەلایەن بەرپرسانی بەتواناوە دابینکراون، وەک مەکتەبی نیشتمانی خێزان و گەشەپێدانی شارستانی مرۆیی ڕوون نەبوونەتەوە، لەگەڵ ئەوەشدا ئەم نەخۆشییە بە کارەساتێک بۆ دەسەڵات دانەنا تا ئەو کاتەی کەسایەتییەکانی پێش شۆڕش دووپاتیان کردەوە کە ڕۆژانە لە ئەنجامی زیادبوونی توندوتیژی لە کۆمەڵگادا ژنێکی دوو ژن دەکوژرێت و دەسەڵات پشتگوێی خستووە مەترسییەکە لێرەوە دەستی پێکرد دوای ئەوەی دەستی پێکرد بۆ ئەوەی ببێتە دیاردەیەکی مەترسیدار بۆ تەندروستی گشتی لە دوای خەباتی فێمینیستی و قوربانیی گەورە، یاساکە عەقڵییەتی پیاوسالاریی دەسەڵاتداری بەبیر هێنایەوە کە ژنانی تونس گۆڤاری باری کەسێتیان هەبوو کە لە ساڵی ١٩٥٦دا بڵاویان کردەوە، هەروەها فرەیی قەدەغە دەکات و داوای یەکسانیی نێوان ژن و پیاو دەکات و چەندین ماف دەبەخشێت بەم شێوەیە دەبێتە گۆڤارێکی پێشەنگ لەو ماوەیەی کە بڵاو کراوەتەوە و بۆیە بەپێی ئەو عەقڵییەتە ژنان مافی خۆیان هەیە، یاسایەکی لەو جۆرە هەڕەشەیەکی شەخسییە بۆ سەر چەمکی پیاوسالاری و پیاوسالاری، کە لە تونس دەژی. بە دەوری مانەوەی ژناندا هەڵگەڕایەوە وەک ڕووناکییەک کە بەدوای سەربەخۆییدا دەگەڕێت بە بڕوای من زیادبوونی توندوتیژی دژی یاسایەک کە بڕیارە ژنان بپارێزێت کاردانەوەیەکی توند و تیژییە".
-پەرەسەندنی خەباتی فێمینیستی لە تونس لە ماوەی دەیان ساڵدا بە فۆرم و ئەولەویەتی بەڕێوەدەچوو، هەستت بەم پێشکەوتنە کرد؟ ئەمڕۆ کاری فێمینیستی لە تونس چۆن هەڵدەسەنگێنیت؟
"من هیچ شەرعییەتێکم نییە نکۆڵی لە هەوڵە مەزنەکانی فێمینیستەکان بکەم بە درێژایی ماوەی تونس، بۆ ئەوەی یەکسانی تەواوی نێوان ڕەگەزەکان بەدەست بهێنین و مافی ژنان بسەپێنن و بوونی خۆیان لە پۆستەکانی بڕیارداندا بسەلمێنن، بەردی بناغەیان دانا و ئێمە لە ئەوان فێر بووین و سوودێکی زۆرمان وەرگرت هەتا ئەو ڕێگایە بەردەوام بووین بۆیە من بۆ هەوڵەکانی یەکەم کۆمەڵەکان کە لەڕووی فکرییەوە چەکدار بوون بۆ پاراستنی ژنان بە تایبەتی کۆمەڵەی ژنانی تونس و کۆمەڵەی ژنانی دیموکراتی تونس بە نرخ دەزانم، ئەمڕۆ ئێمە ڕووبەڕووی شێوازەکانی خەبات و تێکۆشان دەبینەوە کە پەیوەندی بە ڕژێمێکی ستەمکارەوە هەیە یان کۆبوونەوە نهێنیەکان، بەڵام ئەمڕۆ ئێمە بەرهەڵستی سیستەمێکی تر دەکەین ئێمە نەوەی فێمینیستەکانی دوای شۆڕشین، شێوازەکانمان جیاوازن، داواکاری نوێ و خوێندنەوەی جیاوازمان هەیە، بەڵام بیرۆکەی ڕادەستکردنی مەشخەڵەکەی تونس بەهۆی ململانێی نەوەییەوە هێشتا پێویستە ڕەچاو بکرێت. چونکە هێشتا هیچ متمانەیەک لە نێوان فێمینیستە گەنجەکان و نەوەی کۆنتردا نییە، هەرچەندە ڕێگاکانی خەبات جیاوازن، بەڵام ئامانجەکە وەک یەکن، چەندین لێشاوی و بینین و قوتابخانەی ڕۆشنبیری هەیە، من خۆم لە ماوەی سەردەمی سەرۆک وەزیرانی پێشوو زینل ئەبیدین بن عەلیدا لە چەندین ساڵ خەباتدا نەژیاوە، بەڵام ئێستا بە ڕۆحێکی نوێ و شێوازی جیاوازەوە لە هەمان قۆناغدا دەژیم و دەبینم کە بزوتنەوەی فێمینیستی لە تونس ڕۆژ بە ڕۆژ پێشڕەوی دەکات".
-وەک چالاکوانانی دوای شۆڕش، ئایا تێکۆشان بۆ ئێوە قورستر دیارە، هەرچەندە ئازادی پەراوێزخراوە؟
"هەموو قۆناغێک سوود و تایبەتمەندی خۆی هەیە و من پێش شۆڕش نەژیاوم، دەتوانم باس لە پاراستنی مافەکانی ژنان لە دوای شۆڕش بکەم کە ئەمەش ڕێگەیەکی زۆر قورسە بۆ گۆڕینی گێڕانەوەکانی خەبات، جەستەی ژنان بە دەنگ و جوانی و ژنایەتییەوە ئامادە بووە کێشەکە گۆڕاوە، ئێمە هەوڵمان داوە لە ئەفسانەی سەرلێشێواوی دەربچین، ئەو ئەفسانەیەی کە جەستەی ئێمە دەیبینێت "هۆکاری گوناه" ئەوەیە کە ئادەم لە ئاسمانەوە فڕێدرایە دەرەوە، شێوازی ئێمە تایبەتمەندیەکی خۆڕزگارانەی هەیە، ئێمە نەوەیەکی گەنج و فێمینیستێکی نوێین چونکە لە دۆخێکی جیاوازدا دەژین ئێمە بە سەما و گۆرانی و ڕەنگ دژی تاریکی دەجەنگین".
-پەیامی ئێوە بۆ ژنانی تونس چیە لە نێوان لەدەستدانی دەستکەوتەکان و ترسی مەترسی لەسەر ئازادی بەردەست؟
“لە چوارچێوەی هاوئاهەنگی فێمینیستی و هاو ناسنامەی ژن و بوونی چەندین خاڵی هاوبەشدا دەڵێم ڕێگاکە هێشتا درێژە و پێویستی بە بڕیاری زۆر هەیە، ئەوان پێویستە بەردەوام بن لە هەڵوەشانەوە، ئەگەر بەڕاستی باوەڕیان بەمەسەلەی بەدیهێنانی یەکسانی و دادپەروەری و ئاشتی کۆمەڵایەتی هەبێت، بۆ گەیشتن بە مافە تەندروستییەکانمان و پاراستنی بوون و ناسنامە و مافەکانمان، هێشتا ڕێگای بەرخۆدان دوور و درێژە".