فادیە جومعە

 

بەیروت- سەرەڕای پەرەسەندنی داواکارییەکانی مافی مرۆڤ، هێشتا ژنان لە مافی گواستنەوەی نەتەوەیی خۆیان بۆ منداڵەکانیان بێبەشن، جیاکارییەکی یاساییە کە بۆ دەیان ساڵە بەردەوامە. ڕاستی ژنانی لوبنان کە گوزارشت لە ڕادەی ئەو ئازارانە دەکات، ڕووبەڕوویان دەبێتەوە.

 

لوبنان وەک وڵاتێک دەمێنێتەوە کە تائیفەگەری بەڕێوەی دەبات. هەرچەندە هێشتا هەندێک شانازی بەوە دەکەن کە کۆماری لوبنان لەژێر دیموکراتییەکی ئایدیاڵدا دەژی، ڕاستیەکە وێنەیەکی تەواو جیاوازە، بەتایبەتی بە لەبەرچاوگرتنی دابەشکردنی دەسەڵاتی تائیفی، بەتایبەتی لە سێ پۆستە سەرەکییەکەدا (سەرۆکایەتی، سەرۆکی پەرلەمان و سەرۆکوەزیران)، هەروەها لە پۆستە پلە یەکەکاندا (سەرۆکی خزمەتگوزارییە ئاسایشیەکان، هەندێک پۆستی بەڕێوەبەرایەتی گشتی). ئەمە بەو مانایەیە کە دابەشبوونی تائیفی ژن و پیاوی شایستە لە بەرژەوەندی شوێنکەوتوانی سەرکردە تائیفیەکان بەدەر دەکات.

 

کێشەکە تەنیا لەم لایەنەدا سنووردار نییە. نادادپەروەری درێژخایەن هەیە کە کاریگەری لەسەر ژنانی لوبنان هەیە بەتایبەتی، بەو پێیەی مافی گواستنەوەی نەتەوەیی خۆیان بۆ منداڵەکانیان و هاوژینە بیانییەکانیان لێ زەوت دەکرێت. ئەمە یەکێکە لە دڕکاویترین پرسە یاسایی و کۆمەڵایەتییەکانی لوبنان. سەرەڕای هەوڵە بەردەوامەکان بۆ داوای یەکسانی ڕەگەز لەم چوارچێوەیەدا، بەربەستە سیاسی و تائیفیەکان بەردەوامن بۆ ڕێگریکردن لە هەموارکردنەوەی یاسای نەتەوەیی ئێستا.

 

 

تەڤگەری ژنان لە لوبنان... شەڕی یەکسانی نەتەوەیی

 

ڕێکخراوەکانی ژنان لە پێشەنگی خەباتدا بوون بۆ ئەوەی ژنانی لوبنانی بتوانن نەتەوەیی خۆیان بگوازنەوە بۆ منداڵەکانیان و هاوژینە بیانییەکان. ئەم هەوڵانە لە پەنجاکانی سەدەی ڕابردووەوە دەستی پێکرد. هەرچەندە ئاڵەنگاریەکانی پەیوەست بە سروشتی سیستمی لوبنان تا ئێستا نەیانهێشتووە ئەم ئامانجە بەدی بهێنرێت، بەڵام ئەم ڕێکخراوانە لە هەوڵەکانیان دەستبەردار نەبوون.

 

لە دیارترین دەستپێشخەرییەکانی ئەم بوارەدا کامپەینی "نەتەوەیی من مافێکە بۆ من و خێزانەکەم" کە تیشک دەخاتە سەر پشتیوانیکردنی مافەکانی ژنانی لوبنانی بۆ گواستنەوەی نەتەوەیی لە ڕێگەی لۆبیکردن، داکۆکیکردن، ڕاوێژکاری یاساییەوە.  لە کامپەینەکەدا تیشک دەخاتە سەر لایەنە دەستوورییەکانی نایەکسانی، داوا دەکرێت کە ژنان هەمان مافی پیاوان لە پێدانی نەتەوەیی پێبدرێت.

 

 

ڕەگ و ڕیشەی یاسایی و شەرعی

 

ڕیشەی پرسەکە دەگەڕێتەوە بۆ یاسای نەتەوەیی لوبنانی ساڵی ١٩٢٥ کە ڕەگەزنامەی ئۆتۆماتیکی بە منداڵان دەبەخشێت ئەگەر باوکەکەی لوبنانی بێت، لە کاتێکدا دایکانی لوبنانی ئەم مافەیان لێ زەوت دەکرێت، منداڵە بیانییەکانیان دەخەنە دۆخێکی یاسایی ئاڵۆزەوە سەبارەت بە نیشتەجێبوون،کار، مافە سەرەتاییەکان.

 

لە بەرەی یاسادانان، پەرلەمان شایەتحاڵی چەندین جار هەوڵی پەسەندکردنی هەموارکردنەوەکان بووە کە مافی ژنانی لوبنانی بۆ گواستنەوەی ڕەگەزنامەی خۆیان بۆ منداڵەکانیان گەرەنتی کردووە. لە نێو ئەو دەستپێشخەرییانەدا، ڕەشنووسی یاسای ڕۆلا تەبەش، پەرلەمانتاری پێشووی لوبنانییە، کە تێیدا داوا دەکات، کە ژنانی لوبنانی مافی خۆیانە ڕەگەزنامەی نەتەوەیان بگوازنەوە بۆ منداڵەکانیان بەبێ جیاوازی. کۆمیسیۆنی نیشتمانی بۆ ژنانی لوبنان لە ڕەشنووسی یاساکەدا پێشنیاری پێدانی ڕەگەزنامەی منداڵانی کەم تەمەنی کردووە، لە کاتێکدا منداڵانی پێگەیشتوو "کارتی سەوز" وەردەگرن کە مافی مەدەنی و ئابوورییان بۆ دابین دەکات. ڕەشنوسی یاساکەی جوبران باسیل،وەزیری دەرەوەی پێشووی مافی گواستنەوەی ڕەگەزنامەی خۆیان بە ژنانی لوبنانی داوە، جگە لەو کەسانەی هاوسەرگیریان لەگەڵ فەلەستینی و سوورییەکاندا کردووە. ئەم ڕەشنووسە یاسایە ڕووبەڕووی ڕەخنەی بەرفراوانی مافی مرۆڤ بووەتەوە. بەڵام ئەم هەوڵانە ڕووبەڕووی ئاڵەنگاری بەرچاو دەبنەوە، دیارترینیان ڕەتکردنەوەی هەندێک هێزی سیاسییە کە ترسیان لە کاردانەوەی دیمۆگرافی هەیە، کاریگەری لەسەر هاوسەنگی تائیفی وڵاتەکە دەبێت. ئەو پرسە بە "هەستیاری سیاسی" دادەنرێت بەهۆی ڕێژەی زۆری پەنابەرانی فەلەستینی و سووری کە لەگەڵ ژنانی لوبنانی هاوسەرگیریان کردووە، ئەمەش نیگەرانییەکان لەبارەی "نیشتەجێبوون"ەوە دروست دەکات، دژایەتی بۆ هەموارکردنەکە زیاتر دەکات.

 

لەم چوارچێوەیەدا، شادن ئوستا، ژنێکی لوبنانی کە هاوسەرگیری لەگەڵ پیاوێکی ئیتاڵی کردووە، تیشک دەخاتەسەر ئەو ئازارە کەسییانەی کە بەهۆی ئەم یاسایەوە ڕووبەڕووی دەبێتەوە. ئەو دەڵێت:لە دوای جیابوونەوەی لە هاوژینەکەی، لەگەڵ کوڕەکەی بەناوی ئەنتۆنی لە لوبنان دەژین. بە قورسی قبووڵی دەکات  کە کوڕەکەی کە لەدایک بووە و لە لوبنان نیشتەجێیە، پێویستی بە مۆڵەتی دەرچوونە، لەکاتێکدا کەسانی دیکە بە هۆکاری سیاسی ڕەگەزنامەیان پێدەدرێت.

 

ئەو ئاماژە بەوە دەکات کە ئەمە ڕەنگدانەوەی دواکەوتنە لە گەیشتن بە دادپەروەری و یەکسانی، منداڵی پیاوانی لوبنانی لە کاتی سەفەرکردندا ڕەگەزنامەی وڵاتانی دیکە بەدەست دەهێنن، ژنانی لوبنانی مافی خۆیانە ڕەگەزنامەی خۆیان بۆ منداڵەکانیان بگوازنەوە. وتیشی: مافی ئێمەیە وەک ژنانی لوبنانی هاوڵاتیبوون بۆ منداڵەکانمان بگوازینەوە، من باسی مافێکی دەستکەوتوو دەکەم بۆ من وەک ژنێکی لوبنانی کە لە لوبنان لەدایک بووم و دەژیم، کوڕەکەشم لە لوبنان لەگەڵمدایە، ئەگەر کوڕەکەم بیەوێت سەفەری هەر شوێنێکی نزیک بکات، پێویستی بە مۆڵەت هەیە. لەم نێوەندەدا، سیاسەتمەدارێک هەیە، لەبەر ئەوەی دەنگی دەوێت لە هەڵبژاردندا، خەڵکی کۆکردۆتەوە لە لوبنانەوە و بە سروشتی کردوون،ڕەگەزنامەی لوبنانی پێبەخشیون. ئێمە باسی ئازادی و گەشەسەندن دەکەین، بەڵام هێشتا لە بابەتە سەرەتاییەکاندا دواکەوتووین.

 

ئەو خانمە هۆکاری قەدەغەکردنەکەی خستە ژێر پرسیارەوە و جەختی لەوە کردەوە کە پاساوی سیاسی قبوڵکراو نەماوە، بەتایبەتی کاتێک ڕەگەزنامە بە هۆکاری سیاسی دەدرێت لە کاتێکدا ئەوانەی لە لوبنان لەدایک بوون و گەورە بوون ئەو مافەیان لێ زەوت دەکرێت. ناوبراو بێزاری خۆی لە دۆخی ئێستا دەربڕی و داوای دادپەروەری بۆ منداڵەکانی و منداڵانی ژنانی لوبنانی کرد.

 

شادن ئوستا ناڕەزایی خۆی دەربڕی بەرامبەر بەو پاساوانەی کە پێشکەش کراون بۆ ڕەتکردنەوەی هەموارکردنەکە، پێی وایە ئەم گفتوگۆیەی چیتر قەناعەت پێکەر نین، بەتایبەتی بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە ڕەگەزنامە بە تاکەکان بە هۆکاری سیاسی دەدرێت، لەکاتێکدا ئەوانەی لە لوبنان لەدایک بوون و گەورە بوون، ڕەتیان لێدەکرێتەوە.

 

"پرسێکی مرۆیی پشتگوێخراو"

 

شادن ئوستا تاکە کەس نییە بەدەست ڕەتکردنەوەی ڕەگەزنامە بۆ کوڕەکەیەوە دەناڵێنێت. زۆر کەسی تریش هەن، لەوانە سەمەر عاسی، هاوسەرگیری لەگەڵ هاوژینەکەی کە فەلەستینیە کردووە و دایکی دوو منداڵە، بێزاری خۆی لە سیستەمی تائیفی دەربڕی کە بە بیانووی پاراستنی هاوسەنگی تائیفی لە منداڵانی ژنانی لوبنانی مافی هاوڵاتیبونیان پێ نابەخشێت، سەرەڕای ئەوەی کە بە هۆکاری سیاسی و تائیفی ڕەگەزنامە بە تاکەکان دەدرێت.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، "بەداخەوە ئێمە لە وڵاتێکی تائیفیدا دەژین کە تەنانەت سەرەتاییترین دادپەروەری مرۆییشی تێدا نییە، ئەگینا سوودی چییە منداڵەکانم لە ڕەگەزنامەی لوبنانی بێبەش بکەم، وەک چۆن لە هەموو وڵاتانی جیهاندا کە ڕێز لە بەها مرۆییەکان دەگرن؟

 

لەم نێوەندەدا لە لوبنان بانگەشەی ئەوە دەکەن کە ئەمە هاوسەنگی تائیفی تێکدەدات، مانای نەبوونی بەهاکانی هاوڵاتیبوونە. لەم نێوەندەدا، سەدان و هەزاران کەسی ناشایستە بە هۆکاری سیاسی و تائیفی سروشتی کراون”.

 

ئەم بێبەشکردنە نادادپەروەرییەکی ئاشکرا پێکدەهێنێت، هەزاران ژنی لوبنانی کە هاوسەرگیریان لەگەڵ خەڵکی نەتەوە جیاوازەکاندا کردووە، بەردەوامن لە سنووردارکردنی یاسایی کە ڕێگرییان لێدەکات لە گواستنەوەی هاوڵاتیبونیان بۆ منداڵەکانیان، سەرەڕای ساڵانێک لە خەباتی ژن بۆ بەدەستهێنانی یەکسانی. “ئەوەی ئەمڕۆ شاهیدی دەدەین نادادپەروەرییەکی وەسفنەکراوە و نزیکە بڵێم گۆشەگیرییە بۆ سەر هەزاران ژن کە هاوسەرگیریان لەگەڵ کەسانی نەتەوە جیاوازەکاندا کردووە، کە مافی گواستنەوەی نەتەوەی لوبنانییان بۆ منداڵەکانیان لێ زەوت کراوە”.

 

دۆخی منداڵەکان ئاڵۆزترە، چونکە فەلەستینین، بەو پێیەی فەلەستینییەکان لە مافە مەدەنییە سەرەتاییەکان بێبەش دەکرێن، لەوانەش مافی کارکردن، ئازارەکانیان زیاتر دەکات، داهاتوویان دەخاتە مەترسییەوە.ئەو ڕاستییەی تاوانبار کرد کە هێشتا ڕەچاوکردنی تائیفی و ناوچەیی سێبەری مافە سەرەتاییەکانی مرۆڤ لە لوبنان دادەنێت، پرسیاری لەبارەی ئەو لۆژیکە کرد کە پاساو بۆ ئەم جیاکارییە بەردەوامە دەهێنێتەوە. "بەو پێیەی من هاوسەرگیریم لەگەڵ فەلەستینییەک کردووە، ئازارەکان بۆ منداڵەکانم توندتر و توندترن، چونکە فەلەستینییەکە هیچ مافێکی مەدەنی بەهرەمەند نییە و مافی کارکردنی نییە، بۆ نموونە کار بکات. ئەوە لوتکەی نادادپەروەرییە کە من کە لوبنانییەکم بێبەشم لە پێدانی نەتەوەی خۆم بە منداڵەکانم، کە مافی ئەوانە".

 

 

هۆکارەکانی هەموار نەکردنی یاسای نەتەوەیی لە لوبنان

 

سەرەڕای دەیان ساڵ خەباتی مافەکانی مرۆڤ و ژنان، هەموارکردنەوەی یاسای نەتەوەیی لە لوبنان هێشتا ڕووبەڕووی چەندین بەربەست دەبێتەوە، کە هەندێکیان ڕوون و ئاشکران و هەندێکی دیکەیان بێ باسن. لە نێو ئەم هۆکارانەدا ڕەچاوکردنی تائیفی و سیاسی دیارە. هەندێک لە سیاسەتمەداران بە بیانووی پاراستنی "هاوسەنگی دیمۆگرافی تائیفی" بەکاردەهێنن بۆ ڕێگریکردن لە هەموارکردنەوەی یاساکە، بەتایبەتی کاتێک باس لە پێدانی ڕەگەزنامە بە منداڵانی ئەو ژنانە لوبنانیانە دەکرێت کە هاوسەرگیریان لەگەڵ فەلەستینی و سوورییەکان کردووە. هەندێک ترسیان هەیە کە ئەمە دیمەنی دیمۆگرافی لە وڵاتێکدا بگۆڕێت کە لەسەر بنەمای کۆتایی تائیفی دامەزراوە.

 

جگە لە هەستیارییە ناوچەییەکان، بەو پێیەی پرسی هاوڵاتیبوون پەیوەستە بە پرسی پەنابەرانی فەلەستینییەوە، هەندێک لایەن ڕەتیدەکەنەوە ڕەگەزنامە بە منداڵی ژنانی فەلەستینی بدەن، بە ئاماژەدان بە ڕەتکردنەوەی "نیشتەجێکردن"، بە پشتگوێخستنی ئەو ڕاستییەی کە ژنانی لوبنانی جگە لە فەڵەستینی و سووری لەگەڵ خەڵکی نەتەوەی دیکە هاوسەرگیریان کردووە. نەبوونی ئیرادەی سیاسی ڕاستی هەیە،پرسی هاوڵاتیبوون وەکو دانوستان کردن بەکاردێت. لە هەندێک کەیسدا پرسی پێدانی ڕەگەزنامە وەک بەشێک لە مامەڵەی لەگەڵ دەکرێت، نەک وەک مافێکی مرۆڤ بناسرێت کە دەبێت بەبێ دواکەوتن دابمەزرێت.

 

لە هەمووی جێی سەرنجتر پەراوێزخستنی دەنگی ژنانە لە پۆستی بڕیاردانی سیاسی، ئەمەش پرسەکانیان بە هەڵپەسێردراو یان پەراوێزخراو دەهێڵێتەوە. لە ڕوانگەیەکی تایفەگەرییەوە سەیر دەکرێن نەک وەک پرسێکی نەتەوەیی، بەمەش گەیشتن بە گۆڕانکاری قورستر دەکات.