یارا ئەحمەدی

مەهاباد- لە ١٠ی تشرینی یەکەمی ١٩٩٢، فیدراسیۆنی جیهانی تەندروستی دەروونی بە "ڕۆژی جیهانی تەندروستی دەروونی" ناساند. هەموو ساڵێک ڕۆژی جیهانی تەندروستی دەروونی بە بابەتێکەوە پێشوازی لێدەکرێت و ئەمساڵیش بە ناونیشانی "تەندروستی دەروونی مافێکی جیهانی مرۆڤە" پیشوازی لێکرا.

هەرچەندە پەیامی مافی تەندروستی دەروونی پشتگوێ خراوە، بەڵام جیاکاری و نایەکسانی و پەراوێزخستن و توندوتیژی و پەروەردە و مافەکانی دیکەی وەک کار و نەبوونی دەستگەیشتن بە تەندروستی ژیانی کۆمەڵگاکانی زۆربەی وڵاتانیان خستووەتە مەترسییەوە، بە پێی ئامارەکان لە هەر ٨ کەس لە جیهاندا یەک کەس لە کێشەی دەروونیدا دەژین.

لە ئێران، هەر ٣ بۆ ٤ کەس لانیکەم جارێک لە ژیانیاندا لە کێشەی دەروونیدا دەژین. لە ئێران، ئەو کەسانەی کێشەی تەندروستی دەروونییان هەیە ڕووبەڕووی پێشێلکردنی مافی مرۆڤ دەبنەوە، زۆرێک لەو کەسانە لە ژیانی کۆمەڵایەتی دوور دەخرێنەوە و ڕووبەڕووی جیاکاری دەبنەوە، زۆرێک لە خەڵک دەرمانیان نییەو ناگەن بە چاودێری تەندروستی. لەو سەنتەرە تەندروستییانەی کە بۆی دەچن، ڕووبەڕووی ڕێوشوێنی خراپ دەبنەوە، دوای چارەسەر، پاڵپشتی پێویست دابین ناکرێت. بە تایبەتی، هیچ سیستمێکی گونجاو نییە کە پشتگیری ژنان بکات.

 

"٣٠% هاوڵاتیان پێویستیان بە خزمەتگوزارییە تەندروستییەکان هەیە"

دەروونناس سەمیرا خورەمی هەڵسەنگاندنی بۆ کێشەکانی تەندروستی دەروونی کردووە و ڕایگەیاندووە، ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە ئێراندا بەهۆی کێشە ئابووری و کولتووری و سیاسی و کۆمەڵایەتییەکانەوە و وتی: بەپێی ئامارەکانی ڕێکخراوی پزیشکی ئێران، زیاتر لە ٤٦ هەزار حاڵەتی خەمۆکی لە نێوان ٢١ی ئادار بۆ ٢٢ی ئابی ٢٠٢٢ تۆمارکراوە، لەبەر ئەم پاڵپشتی و خزمەتگوزارییە پزیشکیانە، زۆر گرانن، کەم کەس هەیە کە فشاری دەروونی و خەمۆکی نەبێت، بەپێی ئامارەکان، ٣٠% دانیشتوانی وڵاتەکە پێویستیان بە خزمەتگوزاری تەندروستی دەروونی هەیە.

 

"ڕووداوەکان و فشارەکان لە دەروونی مرۆڤدا بەجێدەمینن"

سەمیرا خورەمی ڕایگەیاند ڕاپەڕین لە ئێران دوای کوشتنی ژینا ئەمینی ە پێشەنگایەتی ژنان دەستی پێکردووە و هەوڵەکانی ڕژێمی ئێران بۆ سەرکوتکردنی ڕاپەڕینەکە فشارەکانی زیاتر کردووە وتیشی: لە ئێران، ئەو ڕووداو و فشارانەی لەم ڕۆژانەدا ڕوودەدات نیشانەی هەموو جۆرە تراوما و فشارێکی دوای تراوماتیکی لەسەر خەڵک جێدەهێڵن. لە نێوان ئەم تراومایەدا، لە فشاری ئابووری و کۆمەڵایەتییەوە بۆ ئەوانی تر لە شۆڕشی "ژن، ژیان، ئازادی"دا، تراومای گەورە هەبوو. لە کاتی ڕاپەڕینی ژنانی شۆڕشگێڕدا، تەندروستی دەروونی خەڵک لەژێر فشاردا بوو، زۆرێک لە خەڵک کاتەکانیان بە هاوارکردن و چەک بەسەر برد، کاریگەری ئەم ڕووداوە لەسەر ڕۆح و ژیانی هاوڵاتیان بەردەوامە.

 

"حکومەتی ئێران زیندانییە سیاسییەکان بە نەخۆشی مێشک بانگ دەکات"

سەمیرا خوڕەمی ئاماژەی بەوەکرد، حکومەتی ئێران بە نەخۆشی مێشک مامەڵە لەگەڵ کێشە دەروونییەکان دەکات و بە نەخۆشەکانی مێشک بانگ دەکات و دەیاننێرێت بۆ نەخۆشخانەکانی مێشک، بە چارەسەری پزیشکی و دەستێوەردانی بێ بنەما، تەندروستی جەستەیی و دەروونییان دەکاتە ئامانج.

 

"تەندروستی دەروونی ژنان لە مەترسیدایە"

سەمیرا خوڕەمی وتی: ژنان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەتایبەتی ژنان لە وڵاتانی وەک ئێران، ئەفغانستان، عێراق، تورکیا و سووریا، زۆرجار ڕووبەڕووی پشتگوێخستنی کولتووری زاڵ و یاسا نێرینەکان دەبنەوە، لەگەڵ ئەوەشدا، لە کولتوورەکانی دیکەدا، ئەم کردەوانە وەک بزووتنەوەیەکی ئاسایی قبوڵ دەکرێن، بەپێی یاسا، ژنان لە ئێران ناتوانن لە هاوژینەکانیان جیا ببنەوە، لە مافی منداڵەکانیان بێبەش دەکرێن، ئەگەر باوک و هاوژینەکانیان نەیانەوێت، ئەوا لە مافی کارکردن و خوێندن بێبەش دەکرێن و کۆلۆنیالیزم تەندروستی دەروونی ژنان دەخاتە مەترسییەوە، زۆرێک لە ژنان ڕووبەڕووی تێکشکانی دەروونی دەبنەوە لەبەر ئەوەی دەیانەوێت ژیانێکی ئاساییان هەبێت یان لەبەر ئەوەی ڕووبەڕووی نادادپەروەری دەبنەوە لە ژیانیاندا.

 

"بەهۆی ئەم نەخۆشییەوە زیانێکی گەورە بە تەندروستی دەروونی منداڵان گەیشتووە"

سەمیرا خوڕەمی ئاماژەی بەوەدا تەندروستی دەروونی منداڵان لە ئێران لە ساڵی ڕابردوودا زیانی بەرکەوتووە و وتی: "دەستگیرکردن، کوشتن، تیرۆریزمی بایۆلۆجی دژی خوێندکاران لە ڕێگەی هێرشی کیمیایی بۆ سەر خوێندکارانی کچ، هەڕەشەکردن بۆ سەر منداڵان و خێزانەکانیان و ڕووداوەکانی دیکەی توندوتیژی زیانی زۆریان بە تەندروستی دەروونی منداڵانی ئێران گەیاندووە.

 

"پێویستە پشتیوانی و لێکتێگەیشتنی کۆمەڵایەتی هەبێت"

سەمیرا خوڕەمی تیشکی خستە سەر هەڵسەنگاندنی ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی بۆ تەندروستی دەروونی و نەخۆشییە دەروونییەکان و ئەو کێشانەی کە لە کۆمەڵگەدا سەریان هەڵداوە و وتی: پاڵپشتی کۆمەڵایەتی بۆ هاوڵاتیان زۆر بەسوود دەبێت، لابردنی تێڕوانینی نەرێنی بۆ نەخۆشییە دەروونییەکان لە کۆمەڵگەدا دەتوانێت دەرفەتی نوێ دروست بکات، هەروەها زیادکردنی پشتیوانی کۆمەڵایەتی و تێگەیشتن دەتوانێت ڕێگری لە زۆرێک لەو کێشانە بکات، یەکێک لە گرنگترینیان ئەوەیە کە پێویستە بۆچوونی ژنان بگۆڕدرێت، ژنان دەبێت ئازاد بن و ژیان، چارەنووس و کاری خۆیان هەبێت.