ئەفراح شەوقی

 

پاریس - بزووتنەوە فێمینیستەکان لە جیهانی عەرەبیدا بەردەوامن لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئاڵەنگاری و ناڕەزایەتی ئاشکرا و شاراوە، کە بە پلەی یەکەم لەلایەن سیستمی سیاسی و نۆرم کۆمەڵایەتییە باوەکانەوە سەپێندراون، هەروەها لەلایەن دەزگاکانی ڕاگەیاندن و پلاتفۆرمەکانەوە کە نەیانتوانیوە دادپەروەری لەگەڵ زۆرێک لە زاراوە پەیوەندیدارەکان بکەن، دیارترینیان "فێمینیزم"ە، کە لەم دواییانەدا بە شێوەیەکی بەرفراوان بەکارهێنراوە و کەوتۆتە بەر لێکدانەوە شێواوەکان و تۆمەتی درۆ و نادادپەروەرانە.

 

فێمینیستەکان بە شەڕانگێز و ئاڵۆز پێناسە کراون، وەک ڕق لە هەموو پیاوان، وەک تێکدەر لە بەها و ئەخلاق، وەک ئەوەی ئازادی ژنان لە ئاشکراکردنی جەستەیاندا دەرکەوتووە، هەروەها بە دژە ئایین و دژە ئیسلامی وەسف کراون. ئەم ئیدیعایانە تا چەند ڕاستن؟.

 

ئەنسام سەلمان، سەرۆکی ڕێکخراوی مافی مرۆڤ و گەشەپێدانی بەردەوامی "ئی ئێس ئێن" و چالاکوانی کۆمەڵگەی مەدەنی ڕایگەیاند، زۆرێک لە داکۆکیکارانی مافی مرۆڤی فێمینیست لە لایەن کۆمەڵگە و دامودەزگاکانی حکومەتەوە ڕووبەڕووی هەڕەشەی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ بوونەتە بەردەوام هێرشی ئەلیکترۆنی و لێپرسینەوەیان لەگەڵدا کراون لە شوێنی کارەکانیان لە بەرامبەر هەڵوێستە ئایدۆلۆژییەکانیان لە داکۆکیکردن لە مافەکانی مرۆڤ و ژنان، بەتایبەتی لە عێراقدا، کە قسەی ڕق لێبوونەوەیان لەسەر ئاستی تۆڕی کۆمەڵایەتی ڕێگری یاسایی بۆ پاراستنی ژنان لەم جۆرە پێشێلکاریانە.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، هەرکەسێک ئەمڕۆ لە سۆشیال میدیادا بگەڕێت، شایەتحاڵی زیادبوونی چەوساندنەوەیە بەرامبەر بە چالاکوانانی ژن و شێواندنی بە ئەنقەست وێنەکەیان و وێناکردنیان وەک توندڕەو، هەوڵدان بۆ وێرانکردنی ماڵی خەڵک، هۆکارێکە بۆ جیابوونەوە بۆ ژنانی خێزاندار، هەڵوەشاندنەوەی خێزانەکان، و چەندین تۆمەتی دیکەش، ئاماژەی بەوەدا کە "ژمارەی کوشتنی ژنان بەهۆی بۆشاییەکانی عێراقەوە زیادیکردووە". نەبوونی یاسایەک بۆ پاراستن لە توندوتیژی خێزانی.

"یاسای دادپەروەرانە بەرامبەر ژنان و سنووردارکردنی مافەکانیان دەربکەن"

نیاز عەبدوڵا، ڕۆژنامەنووس و چالاکوانی کورد کە نیشتەجێی فەرەنسایە، وتی: شێواندنێکی ئاشکرا و ڕوون لەلایەن حزبە ئیسلامییەکان و تەنانەت ئۆرگانە حکومی و حزبییەکانەوە هەیە، بۆ شێواندنی وێنەی ژنان و خەباتیان بۆ مافەکانیان، ئەمەش ئەوەیە کە لە چەند ساڵی ڕابردوودا شاهیدی ئەوە بووین، ڕێگەخۆشکەرە بۆ دروستکردنی ژینگەیەکی ئاڵۆزی کار و کێشەیەک کە دەتوانین بەبێ‌ ئەو کارە بکەین، فێمینیستەکان بەگشتی لە هەرێمی کوردستان ڕۆڵێکی گەورەیان بینیوە لە داواکردن و داکۆکیکردن لە دەرکردنی یاسای کۆمەڵایەتی کە سوودی بۆ ژنان و خێزان هەبێت. لەگەڵ ئەوەشدا دوای شێواندنی ڕۆڵەکانیان کە بە ئاگاداری و پشتیوانی حکومەت ڕوودەدات، پێشێلکارییەکی ئاشکرای فێمینیزم لە ناوچەکەدا زۆر بووە، بۆیە دەبێت هەوڵەکان لە نێوان بزووتنەوە فێمینیستەکان و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنیدا ببەسترێتەوە بۆ ئەوەی یاساگەلێکی زیاتر دەربکەن، دادپەروەرانە بەرامبەر بە ژنان و سنووردارکردنی مافەکانیان.

ژن و جێندەر لە عێراق

زەهرا عەلی، کۆمەڵناسی عێراقی لە پەرتوکی "ژن و جێندەر لە عێراق"دا، بەدواداچوون بۆ مێژووی کۆمەڵایەتی بزووتنەوە فێمینیستەکان دەکات، لەوێشەوە خوێندنەوەیەکی فراوانتر بۆ مێژووی سیاسی، ئابووری، فیکری و کۆمەڵایەتی عێراق پێشکەش دەکات، هەروەها رێڕەوی کۆمەڵایەتی و ئابووری و هزری و سیاسی رەسەنی ژنانی عێراق لە دوای دامەزراندنی دەوڵەتی مۆدێرن لە ساڵانی ١٩٢٠ تا ئێستا، وتی: ئەمڕۆ، یەک بزووتنەوەی فێمینیست لە عێراقدا نییە، بەڵکو چەند کەسێک هەن. لەسەر بنەمای ئاماژە ئاینییەکانیان خوێندنەوەیەکی جیاواز لە قورئان، فەقێیەت، و دەقە ئاینییەکان کە دژی پیاوسالارییە، بەڵام ئەوان پشتگیری لە رێبازێکی ریفۆرمخوازان دەکەن لەسەر بنەمای تائیفگەرایی لە نێوان ئەم دوو بزووتنەوەیە، مافەکانی ژنان. و کولتوری عێراقی”.

 

جەختیشی لەوە کردەوە کە نابێت فێمینیزم تەنیا لە ژنان یان 'بابەتی ژن'دا سنووردار بێت، بەڵکو وەک بابەتی دادپەروەری کۆمەڵایەتی تەواو لە هەر کۆمەڵگەیەکدا بێت. ئەمەش بەو مانایەیە کە پەیوەندی بە پیاوانەوە هەیە و لەگەڵ پرسەکانی وەک هەژاری، ئابووری، چینایەتی و ئەوانی دیکەدا یەکتر دەبڕێت. بە واتایەکی دیکە، ناساندنی ڕوانگەیەکی فێمینیست بۆ خوێندنەوەی مێژوو بەو مانایەیە کە ئێمە لە ڕێگەی مێژووی کۆمەڵگە پەراوێزخراوەکانەوە لە مێژووی وڵاتێک نزیک دەبینەوە، و دامەزراوە باڵادەستەکان." بەشێکی سەرەکین لە کۆمەڵگە پەراوێزخراوەکان.

 

زەهرا عەلی ئاماژەی بەوەدا کە یەکەم کۆمەڵەی فێمینیست لە جیهانی عەرەبیدا لە ساڵی ١٩٢٣ لە عێراق و میسر دامەزرا، دواتر چەندین بزووتنەوەی ڕادیکاڵ ڕوویاندا، بەڵام لە قۆناغەکانی دواتردا ئایدۆلۆژیای ئەو بزووتنەوەیانە دابەزینی بەخۆیەوە بینی بەهۆی ئەو دابەزینە گشتییەی عێراق لە چەند ئاستێکدا بەخۆیەوە دەبینی، لەوانە تەندروستی و پەروەردە و چەند ئاستێکی تر.

 

لە عێراقدا هیچ بزووتنەوەیەکی فێمینیست نییە، تەنیا بزووتنەوەی ژنانە

شروق عەبایجی، سیاسەتمەداری عێراقی و ئەندامی پێشووی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ڕایگەیاند، فێمینیزم وەک کاردانەوەیەک سەریهەڵدا بەرامبەر بە دەیان ساڵ پراکتیزەکردنی پیاوسالاری دژ بە ژنان، وەک سووتاندنی ژنان بە تۆمەتی جۆراوجۆر، دواتر کێبڕکێی ئابووری لە بازاڕی کار و بوارەکانی دیکەدا هاتە ئاراوە. ئەمەش لە وەڵامی پەرەسەندنی پێویستی کۆمەڵگەکان بوو بۆ ڕۆڵی ژنان، بەڵام مەبەستیان ئەوە بوو لە چوارچێوەی پیاوسالاری یان پیاوسالاریدا بن". و ژنان ڕێگەیان نەدەدرا ئازاد بن لەوەی ئەو ڕێگایە بگرنەبەر کە دەیانەوێت، بەپێی هەڵبژاردنەکانیان و تایبەتمەندییەکانیان وەک ژن.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، فێمینیزم وەک بزووتنەوە و چەمکەکان سەریهەڵدا، پەرەی سەند و ئێستا وەک زانستێک لێکۆڵینەوەی لەسەر دەکرێت. ئەمەش لە ئەنجامی پێویستی کۆمەڵگەکانە بۆ پێداچوونەوە بە هەموو ئەو پرسانەی کە لە ڕوانگەیەکی تەنیا پیاوانەوە دامەزراون، بە ئایینەکانەوە، هەروەها هەموو لێکدانەوەکان لە ڕوانگەی پیاوانەوە. ئێمە ژنمان هەبووە کە هەوڵی داڕشتنی ئەم بیرۆکانەیان داوە، و سەرکەوتوو بووین لەو کارەدا، زۆرێک هەوڵی شێواندنی چەمکی فێمینیزمیان داوە بە هەژمارکردنی ژنان بە دوژمنی پیاوان و کۆمپلێکسەکان و ململانێی ئەمڕۆش لە چڕترین ئاستیدایە. هەروەها بۆچوونە توندڕەوەکان لە عێراقدا هەن کە دەڵێن ئێمە بزووتنەوەی فێمینیستمان نییە، بەڵکو بزووتنەوەی ژنانمان هەیە، واتە ئەو کەسایەتیانەی بەرگری لە مافەکانی ژنان دەکەن. لە ماوەی زیاتر لە بیست ساڵدا، من تووشی هیچ گەڵاڵەیەک نەبووم کە هەڵگری ئەو چەمکانە بن یان بەرگرییان لێبکەن". بنەما گشتییەکانی فێمینیزم، وەک گەڵاڵەکانی نووسەر نەوال ئەلسەعداوی.

 

لە کۆتایی قسەکانیدا، شروق عەبایجی وتی:  زیاتر لە ٦٠ ساڵ شانازیمان بە یاسای باری کەسییەوە دەکرد، بەڵام لە ساڵی ٢٠٢٥دا پەرلەمان هەموارکردنی لەسەر بنەمای لێکدانەوە تائیفیەکان دەرکرد کە ژنان لە سەرپەرشتیکردنی منداڵەکانیان و میراتەکانیان بێبەش دەکەن، ئەمڕۆ بە دەیان ساڵ پاشەکشەمان کردووە، ئێمە چیتر ناتوانین چەمکە فێمینیستەکان بە شێوەیەکی ناڕوون و هێرشبەرانە بخەینەڕوو شێوازی ناڕەزایی بەرامبەر بە ژنانی ئازادکراو بەڵگەی پاشەکشەی ئێمە ئەوەیە کە حکومەت تەنانەت بەرەنگاریی زاراوەی فێمینیست بووەتەوە، وەک چۆن زاراوەی ‘بەهێزکردنی ژنان’ لەم دواییانەدا لە هەموو دامەزراوەکان و پەیوەندییە فەرمییەکان هەڵوەشاوەتەوە و گروپە ئاینییەکان هەن کە بە مانای بەهێزکردنی ژنان لێکدەدەنەوە، نەک بەهێزکردن.