LARA GEWHERÎ

Mehabad – Mirov hest û ramanên xwe bi ziman xwe îfade dike û bi vî awayî bi hawirdora xwe re têkiliyek ava dike. Zimanê dayikê yekem ziman e ku mirov ji dayikbûna xwe ve fêr dibe û piştre pê diaxive. Lewre zimanê dayikê di perwerde û fêrkirinê de roleke girîng lîstiye û di pêşketina asta zanistî û pêşketina akademîk de dikare pêşketinên girîng bi dest bixe. Di heman demê de dikare rê li ber perwerdeya bi tenduristir veke. Bandora wê ya li ser zarok û ciwanan jî bêguman nayê nîqaşkirin. Zimanê dayikê weke parçeyek ji nasnameya exlaqî, kesayetî û kolektîf a zarok û ciwanan bandorê li paşeroj û biryarên mirov dike. Derûnînas û di heman demê de xwendekara doktoraya derûnînasiya perwerdeyê Şîva Siltanpûr, bi boneya 21'ê Sibatê Roja Zimanê Dayikê ya Cîhanê bersiv da pirsên ajansa me yên der barê bandorên zimanê dayikê li ser zarokan.

'Perwerdeya zimanê dayikê di dersan de leza fêrbûnê zêde dike'

*Perwerdeya zimanê dayikê dikare di pêşketina akademîk a zarokan de bi bandor be, riyên xurtkirina zimanê dayikê çi ne?

Perwerdeya bi zimanê dayikê, di fêrbûna xwendin û nivîsandinê de roleke girîng dilîze. Her wiha li gorî belgeyan wekî ku di berdewamiya ders û dibistanê de dibe sedema eleqeyek hin zêdetir, rêjeya devberdana ji dibistanê û cahiliyê di astek girîng de kêm dike. Fêrbûna xwendin û nivîsandina bi zimanê dayikê xwebaweriya zarokan zêde dike. Ev zêdebûna xwebaweriyê leza fêrbûna dersan zêde dike. Ji ber ku zarok bi zimanekî ku dizane, bi xwendin û nivîsandinê re mijûl dibe. Di vê wateyê de zarok zehmetî najî. Bi zarok re dem derbaskirin, helbest û çîrok xwendin, bi karanîna termînolojî, fîlm, rêzefilmên zarokan û  nîqaşên bi zimanê dayikê wekî ku bibe sedema xurtkirin û dewlemendkirina ziman û dê wêrektî bide zarok jî.

 'Perwerdeya bi zimanê dayikê di pêşxistina nasnameyê de rolek girîng dilîze'

*Li gorî we axaftina bi zimanê dayikê bandorek çawa li ser derûniya zarok çêdike?

Fêrbûna zimanekî ji xeynî zimanê dayikê carna zarok jî nerehet dike û zirar dide jêhatibûna wê/wî ya fêrbûnê. Dema zimanê mamoste bi zimanê dayikê ya zarok re ne heman be ev zerar zêdetir dibe. Carinan di refekî ku mamoste bi zimanê duyemîn ders dide, bi taybetî di refên yekem û duyemîn de, zarokan ber bi ji dersan revînê re dibe. Mîna ji dibistanê nexwestekbûnê ava dike, bandor li paşeroja perwerdehiya zarok dike. Zarok ji ber ku xwe bi fikar hîs dike, ji dibistanê durdikeve. Carna dersdayîn û dîtina bi zimanekî ji bilî zimanê dayikê dibe sedema xirabiyên axaftinê jî. Ev yek tedawiya derûnî û dermanan neçar dike. Bingeha zarokên bi zimanê xwe ya dayikê perwerde dibin hin zêdetir xurtir e. Xwe û cihê xwe ya di civakê de hin baştir fam dike. Di pêşxistina nasnameya kesayetî, civakî û çandî de roleke girîng dilîze. Ji ber vê yekê zimanê dayikê ku nasname ye, di her wate û aliyê xwe de bandor li jiyana mirovan dike.

'Zarokên ku bi zimanê dayikê perwerde dibin serkeftî ne'

*Hinek dayik û bav bi zarokê xwe re ji bilî zimanê dayikê bi zimanekî din diaxivin ev yek bandorek çawa li ser zarokan dike?

Beriya ku biçin dibistanê tecrîdkirina zimanê dayikê û ferbûna zimanek duyemîn, dikare bandorek neyînî li ser jêhatîbûnên zarok bike. Her wiha di fêrbûna zimanê duyemîn de dibe bibe sedema derengmayîn û astengiyan. Zarokên ku destpêkê bi zimanê dayikê fêr bûne, dikarin hînî gelek zimanan bibin. Fêrbûna bi awayekî serkeftî ya zimanê dayikê û zêdekirina jêhatîbûna di vî zimanî de, di fêrbûn û bikaranîna zimanên din de serkeftinê bi xwe re tîne. Bisînorkirin û îhmalkirina ve jî bandorên ku telafîkirina vê ne mimkun e dihêle.

Piştgirîkirina zimanê dayikê nayê wateya îmhalkirina zimanên duyemîn û sêyemîn. Ji ber ku di roja me ya îro de fêrbûna zimanên din pêwîstiyek e. Yekzimanî bi tu awayî nayê pêşniyarkirin. Fêrkirina zimanê dayikê jî ji bo zindîhiştina çanda vî zimanî pêwîst e.