HESNA MUHEMED

Hesekê- Şoreşa Rojava ku li Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê bi pêşengiya jina Kurd çêbûye, tê de gelek jinên siyasetmedar, hiqûqnas û tekoşer derketin pêş. Li dijî desthilatdarî û sîstema dagirkeran, têkoşiyan û bûn sembola berxwedanê. Yek ji jinên Rojavayî ku bi têkoşîna xwe bûye sembola azadiyê jî Hevrîn Xelef bû. Hevrîn ji bo Sûriyeyek demokratîk bê avakirin kedek mezin da û mohra xwe li dîroka azadiya jinan da. Hevrîn Xelef Sekretera Partiya Sûriya Pêşerojê bû û di 12'ê Cotmeha 2019'an de ji aliyê serçeteyê bi navê Ebû Hatim Şeqra ve di encama êrîşek hovane de li ser xeta M4 hat hedefgirtin û şehîd bû.

Serçete hatin erkdarkirin

Piştî hilweşîna rêjîma Baasê ku di 8'ê Kanûna 2024'an de ji aliyê cîhadîstên Heyet Tehrîr El Şam (HTŞ) ve bi serkêşiya Ehmed El-Şeraa (Colanî) çêbû, Sûriye derbasî qonaxek nû bû. Colanî di 29'ê Çileya 2025'an de li Şamê kongreyek bi navê 'Kongreya Serkeftinê' li dar xist û tê de xwe wek Serokê Sûriyê ragihand. Her wiha di vê kongreyê de serçeteyê bi navê Ehmed Îhsan Feyad El-Hayis ku bi navê Ebû Hatim Şeqra yan wek qatilê Hevrîn Xelef tê nasîn û serçeteyê bi navê Mihemed Casim ku bi navê Ebû Emşat tê nasîn, wek rêveberên Sûriyeyê hatin erkdarkirin. Ev her du serçete li herêmên Bakur û Rojhilatê Sûriyê bi taybetî li Efrîn, Serêkanî û Girê Spî gelek sûc, kiryar û komkujî li ser sivîlan û jinan pêk anîne.  

Derbarê mijara erkdarkirina kujerên jinan a li cihên rêveberiya di hikûmeta demkî ya Sûriyeyê de, ji aliyê jinan ve bi taybetî jî jinên Bakur û Rojhilatê Sûriyê ve gelek nerazîn û bertek hatin nîşandan. Jinan daxwaza darizandina van kujeran li dadgehên navnetewî kirin. Dayîka têkoşer Hevrîn Xelef û Hevseroka Tevgera Civaka Demokratîk TEV-DEM’ê ji ajansa me re daxwazên xwe yên ji bo darizandina qatilên jinan, parve kirin.

'Kujer dê bi kîjan wijdanê welat birêve bibin'

Dayîka tekoşêr Hevrîn Xelef, Suad Mustafa diyar kir ku kujer û qatil bûne rêveber û welatekî birêve dibin û wiha got: "Kujer û qatilên jinan niha di Sûriyeyê de cihê rêvebirinê girtine. Kujer bûne serokên dewletan û welatekî birêve dibin. Kesên ku rûmet û hebûna xwe firotine wê bi kîjan wîjdanê welatê birêve bibin û bikevin xizmeta gel. Dewleta Tirk bi riya van kujeran daxwaz dike hebûna xwe di xaka Sûriyeyê de piştrast bike. Ew hewl dide dagirkeriya xwe berfirehtir bike. Bi riya siyaseta dagirkeriyê ev kes bûn kujerên sivîlan, bi taybetî jî yên jinan. Cîhên kesên kujer li ser xaka Sûriyeyê nîne. Ji ber ku axa Sûriyeyê axek pîroz e û qebûl nake kesên qartil cîhê xwe tê de bigirin."

'Avakirina Sûriyeke demokratîk bi pêşengiya jinan gengaz e'

Suad Mustafa destnîşan kir ku Hevrîn Xelef ala Sûriyê bi rengê yesmîna Sûrî xemilandibû. Dayîka Suad diyar kir ku ji ber vê yekê kujer nikarin cîhê xwe di rêvebirina Sûriyeyê de bigirin û wiha axivî: "Hevrîn Xelef ala Sûriyê bi rengên yesmînan xemilandibû, ez jî wek dayîka Hevrîn tu car qebûl nakim kesên kujer di bin ala yesmîna Sûrî re derbas bibin û cîhên xwe di rêvebirinê de bigrin. Divê civaka Sûrî bi xwe rêveberî û nûnertiyên xwe bipejirînin. Divê jin cihê xwe di cîhên rêveberiya Sûriyeyê de bigrin. Ji ber ku bi saya tekoşîn û fedakariya jinan, Sûriyê li berxwe da. Tu car jina Sûrî koletî û bindestî qebûl nake, ji ber ku wê ava azadiyê vexwariye. Ew qebûl nake ku carek din dîroka koletiyê ya beriya 5 hezar salan vegere û jin bi edet û kevneşopiyan bên fetisandin. Avakirina Sûriyeke azad û demokrat bi têkoşîn, berxwedan û pêşengên jinan gengaz e. Divê jina Sûrî serî ji van kujeran re netewîne û hesaba cezakirina wan bixwaze."

'Divê qatil bi destên jinan bên darizandin'

Dayîka Suad bang li rêxistinên mafên mirovan û ên jinan kir ku kujerên jinan bidarizînin, mafên jinan biparêzin û wiha dawî li gotinên xwe anî: "Bang li rêxistinên mafên mirovan û yên jinan ku qaşo mafên mirovan diparêzin, dikim. Divê ev kujer li dadgehên navnetewî bên darizandin û hesabê xwînê jinan bê xwestin. Pêwîst e ev kujer bi destê jinan bên darizandin. Ev kujer ji xaka Sûriyê ya pîroz bên derxistin. Hesab ji kesên ku piştgiriya wî dikin jî bê xwestin. Cîhên kujerên jinan di xaka me de tuneye. Di qetilkirina Hevrîn Xelef de sûcek şer pêk hat. Em tu car qebûl nakin û rê nadin ku kujerên Hevrîn Xelef cîhê xwe di pêşeroja Sûriyeyê de bigrin. Ji ber ku ev xak xwediyê 12 hezar pakrewan in û bi xwîna wan hatiye rizgarkirin. Em ê şopdarê riya pakrewanên xwe bin, bi taybetî riya Hevrîn Xelef wê bê şopandin."

'Kujerên jinan di hikûmeta demkî de cîhê rêvebirinê digirin'

Hevseroka Tevgera Civaka Demokratîk TEV-DEM Remziya Muhemed bal kişand ser komkujiyên ku hatine serê jinan û got ku di salên şoreşê de li Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê bi destê teroran gelek komkujî li hember jinan hatine kirin. Remziye Muhemed wiha got: “Bi taybetî jina têkoşer û birêxistinkirî dibûn hedefa êrîşên dagirkerî û çeteyên wê. Jinên siyasetmedar, hiqûqnas û çalakvan bi zanabûn û pêşketina xwe metirsiyek di dilê dijmin de ava dikin, ji ber vê yekê wan dike armancên xwe. Ji bo darizandina van kujeran pêwîstî bi têkoşînekê heye. Di milê hiqûqî û siyasî de li herêmê gelek xebat tên meşandin ji bo ku kiryarên wan kujeran bên belgekirin û hesab jê bê xwestin. Ev kujer di hikûmeta nû de piştî hilweşîna rêjîma Baasê di cîhên rêvebirinê de cîh digirin. Her wiha erkek mezin di vê hikûmetê de jê re tê dayîn."

'Li şûna ku bên darizandin, tên erkdarkirin'

Remziya Muhemed destnîşan kir ku ji bo darizandina kujerên jinan wê di têkoşîna xwe de bi îsrar bin û wiha pê de çû: "Sîstemên desthilatdar û saziyên ku cih di nava guherînên ku li Rojhilata Navîn rû dane de digrin, seranserî salên şoreşê çav li ser qetilkirin û komkujyên ku jin tê re derbas dibûn, digirtin. Di vê pêvajoya ku em tê re derbas dibin de pêwîst e hesab ji kujeran bên xwestin, di şûna wê de li cîhên rêvebirinê tên erkdarkirin. Pêwîst e îradeya gelan ku ji bo azadiya xwe bi salan têkoşiyane, derkeve holê û hesab ji van kujeran bixwazin. Jin ji bo darizandina qatilan di gelek warên jiyanê de di nava liv û tevgeran de ne. Bi hemû rê û rêbazan hewl didin ev kujer bên darizandin. Xebatên me ji bo derxistina kujerên jinan a ji xaka Sûriyeyê wê bidome."

'Bi xurtkirina yekîtiya jinan wê qatil bên dadgehkirin'

Remziya Muhemed tekez kir ku bi xurtkirina yekîtiya jinan wê mafên jinan bên parastin û bi van gotinan dawî li axaftina xwe anî: "Xebatên jinên Rojava ji bo danasîna tecrûbeyên xwe bi jinên Sûriyeyê re wê berdewam bike, da ku jin karibin parastina mafên xwe bikin û rê nedin kujeran ku wan birêve bibin. Pêdîvî heye ku her jinek di vê pêvajoyê de xwedî li azadiya xwe derkeve û ji bo wê bidest bixe, divê têbikoşe. Bi yekîtiya xwe emê parastina mafên jinan misoger bikin û qatilên wan bidin dadgehkirin. Li hember desthilatdarî, sîstemên netew-dewlet û dagirkeriyê pêdîvî bi xurtkirina yekîtiya jinan heye. Ji ber vê yekê banga xwe ji hemû jinên Sûriyeyê re dişînin ku yekîtiya xwe ava bikin, da ku karibin li hember dagirkeriyê mafên xwe biparêzin."

NÛR-EL EHMED

Reqa – Ji 12’ê Tîrmeha 2012’an heta niha, li Bakur Rojhilatê Sûriyeyê, di warê çandî û hunerî de xebat berfireh bûn. Bi beşdariya jinan, endamên nû tevlî komên hunerê bûn û jinên ku di warê wêne, muzîk û helbestê de xwedî behremendî ne, piştgirî dîtin.

‘Jin azad in û xwedî cewher in’

Helbestvana ji herêma Firatê Fatma Eş-Şamî, bal kişand ser girîngiya desteka ku Rêveberiya Xweser li herêmê ji bo xebatên çand û hunerê dide. Li Reqayê ku di pêvajoya rejîma Baasê de hatibû îhmalkirin, DAIŞ’ê di dema kontrola xwe da hewl da cihên çandî tune bike lê ew der îro bi têkoşîna jinan tên parastin û zindî dibin.

Dayîka wê û xalê wê jî bi helbestê re eleqedar dibûn

Fatma Eş-Şamî ya 57 salî, li ser salên xwe yên zarokatiyê anî ziman got ku perwerdeya wê ji aliyê malbat û civakê ve hatiye astengkirin û wiha got: "Civakê digot ku şerm e zarokên keç herin dibistanê. Em neçar bûn li malê û di nava zeviyan de bixebitin. Di wan pêvajoyan de min di dawetan de çend riste dinivîsand û dixwend, bi wê yekê min behremendiya xwe keşf kir." Fatma Eş-Şamî, bi wesîleya Roja Jinan a Cîhanê, li ser têkoşîn û fedakariya jinan helbestek nivîsand. Dayîk û xalê Fatma Eş-Şamî jî bala xwe didan helbestê. Tevî ku xwendin û nivîsandinê nizanibû jî, bi çanda ku ji malbatê girtibû helbestan nivîsand.

DAIŞ bû sedema dûrketina wê ya ji helbestê

Fatma Eş-Şamî wiha dibêje: "Destpêkê min li ser xwezayê û hevalên xwe dinvîsand, lê piştî ku zewicîm, demeke min dest ji nivîsandina helbestan berda û bi çandiniyê re mijûl bûm. Wê demê ji ber ku rejîma Baasê destek nedida gel, nivîsên min bala kesî nekişandin. Piştî ku DAIŞ ket herêmê, çand û huner bi temamî hat qedexekirin. Ji ber vê yekê ez bi temamî ji helbestê dûr ketim."

‘Bextiyarî jî xemgînî jî deriyê dilê helbestvan vedike’

Fatma, diyar dike ku piştî di şer de birayê wê tê kuştin, careke din dest bi nivîsandinê dike û wiha didomîne: "Bextewarî jî xemgînî jî deriyê dilê helbestvan vedike û dibe sedem ku hestên xwe li ser kaxiz binvîsînin. Bi zêmarên ku min ji bo birayê xwe û şehîdan nivîsandin, careke din min dest bi nivîsandinê kir. Piştre min li ser Çemê Firatê, hezkirina welat, zextên li ser jinan û bi şoreşê re şikandina zincîran nivîsand."

‘Maf û azadiya me ya heyî, bi saya jinên şehîd hatin bidestxistin’

Helbestvan Fatma diyar kir ku jin di bin banê Rêveberiya Xweser de azad bûne, loma şoreş bi navê şoreşa jinan hatiye pênasekirin û wiha domand: "Der barê jinan de em çi bibêjin kêm e. Jinên me li Sûriyeyê mînak in lê li welatên weke Efganistan û Îranê jin hê jî di bin zoriyan de ne. Maf û azadiya me ya heyî, bi saya jinên şehîd hatin bidestxistin. Ji ber vê divê mirov têkoşîna wan ji bîr neke."

Fatma Eş-Şamî diyar kir ku helbestên wê li herêma Firatê eleqeyek mezin dîtine û di dema xwendinê de pir hatine ecibandin.

‘Piştgiriya ji bo hunerê yek ji destkeftiyên herî mezin e’

Rêvebera Navenda Çanda Hîlal El-Zehbî, Semer El-Cuma, da zanîn ku yek ji destkeftiyên herî mezin ên jinan bi şoreşê re bi dest xistine pêşketina çandî ye û wiha got: "Jin fêkiyên ku bi şoreşê gihîştin berhev dikin. Di 8’ê Adarê Roja Jinan a Cîhanê de, em serkeftinên xwe yên di warê çand û hunerê de pîroz dikin. Li Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê jin di warê çand û hunerê de pir bi pêş ketine. Jin li vê derê rola serokatî û pêşengiyê dilîzin. Bi rêxistinbûnê dengê xwe kirin yek û li herêmê ji bo jinan meclisên taybet û ofîsan ava kirin, hêza xwe mezin kirin. Vekirina navendên çandê ji bo jinan, yek ji destkeftiyên herî mezin ên şoreşê ne. Ya herî girîng Navenda Çanda Hîlal El-Zehbî ye. Ev navend behremendiyên jinan ên hunerî bi pêş dixin. Bi taybetî jinên ciwan, bi gotina stranan, şano, lêdana enstrumanan û reqsên gel, hestên xwe bi awayekî azad îfade dikin.

‘Ev xebat bûne yek ji destkeftiyên herî girîng ên têkoşîna jinan’

Semer El-Cuma, diyar kir ku ev xebatên hunerî bûne sedem ku jin astengiyên civakî derbas bikin û wiha domand: "Jinan sînorên ku bi paşverûtiyên civakî û zextan hatibûn çêkirin derbas kirin û êdî behremendiyên xwe li ser dika hunerê pêşkêş dikin. Berê ji bo jinan xebatên hunerê ‘şerm’ dihatin dîtin lê ji ber ku niha jin di warê çand û hunerê de dixebitin û xwedî roleke çalak in, ev xebat bûne yek ji destkeftiyên herî girîng ên têkoşîna jinan.”

‘Pêşketina çand û hunerê bû yek ji sembolên herî girîng ên şoreşa jinan’

Semer El-Cuma, destnîşan kir ku jinan bi riya hunerê, dikaribûne guherîna li herêmê û destkeftiyên şoreşê ji cîhanê re vebêjin û wiha domand: "Huner ji bo jin dengê xwe bilind bikin û tiştên dijîn vebêjin bû rêbaz. Şoreşa jinan bi hunerê rengîntir û bi hêztir bû. Bakur Rojhilatê Sûriyeyê, bû cihê zêdebûna xebatên hunerî û bilindbûna asta hunermendên jin. Jin êdî ne tenê fîgurên şoreşê, di heman demê de aktor in û bi riya hunerê civakê diguherînin û vediguherînin. Ji ber vê yekê jinên li herêmê, Roja Jinan a Cîhanê bi çalakiyên çandî û hunerî pîroz dikin.”

NÛR-EL EHMED

Reqa – Ji 12’ê Tîrmeha 2012’an heta niha, li Bakur Rojhilatê Sûriyeyê, di warê çandî û hunerî de xebat berfireh bûn. Bi beşdariya jinan, endamên nû tevlî komên hunerê bûn û jinên ku di warê wêne, muzîk û helbestê de xwedî behremendî ne, piştgirî dîtin.

‘Jin azad in û xwedî cewher in’

Helbestvana ji herêma Firatê Fatma Eş-Şamî, bal kişand ser girîngiya desteka ku Rêveberiya Xweser li herêmê ji bo xebatên çand û hunerê dide. Li Reqayê ku di pêvajoya rejîma Baasê de hatibû îhmalkirin, DAIŞ’ê di dema kontrola xwe da hewl da cihên çandî tune bike lê ew der îro bi têkoşîna jinan tên parastin û zindî dibin.

Dayîka wê û xalê wê jî bi helbestê re eleqedar dibûn

Fatma Eş-Şamî ya 57 salî, li ser salên xwe yên zarokatiyê anî ziman got ku perwerdeya wê ji aliyê malbat û civakê ve hatiye astengkirin û wiha got: "Civakê digot ku şerm e zarokên keç herin dibistanê. Em neçar bûn li malê û di nava zeviyan de bixebitin. Di wan pêvajoyan de min di dawetan de çend riste dinivîsand û dixwend, bi wê yekê min behremendiya xwe keşf kir." Fatma Eş-Şamî, bi wesîleya Roja Jinan a Cîhanê, li ser têkoşîn û fedakariya jinan helbestek nivîsand. Dayîk û xalê Fatma Eş-Şamî jî bala xwe didan helbestê. Tevî ku xwendin û nivîsandinê nizanibû jî, bi çanda ku ji malbatê girtibû helbestan nivîsand.

DAIŞ bû sedema dûrketina wê ya ji helbestê

Fatma Eş-Şamî wiha dibêje: "Destpêkê min li ser xwezayê û hevalên xwe dinvîsand, lê piştî ku zewicîm, demeke min dest ji nivîsandina helbestan berda û bi çandiniyê re mijûl bûm. Wê demê ji ber ku rejîma Baasê destek nedida gel, nivîsên min bala kesî nekişandin. Piştî ku DAIŞ ket herêmê, çand û huner bi temamî hat qedexekirin. Ji ber vê yekê ez bi temamî ji helbestê dûr ketim."

‘Bextiyarî jî xemgînî jî deriyê dilê helbestvan vedike’

Fatma, diyar dike ku piştî di şer de birayê wê tê kuştin, careke din dest bi nivîsandinê dike û wiha didomîne: "Bextewarî jî xemgînî jî deriyê dilê helbestvan vedike û dibe sedem ku hestên xwe li ser kaxiz binvîsînin. Bi zêmarên ku min ji bo birayê xwe û şehîdan nivîsandin, careke din min dest bi nivîsandinê kir. Piştre min li ser Çemê Firatê, hezkirina welat, zextên li ser jinan û bi şoreşê re şikandina zincîran nivîsand."

‘Maf û azadiya me ya heyî, bi saya jinên şehîd hatin bidestxistin’

Helbestvan Fatma diyar kir ku jin di bin banê Rêveberiya Xweser de azad bûne, loma şoreş bi navê şoreşa jinan hatiye pênasekirin û wiha domand: "Der barê jinan de em çi bibêjin kêm e. Jinên me li Sûriyeyê mînak in lê li welatên weke Efganistan û Îranê jin hê jî di bin zoriyan de ne. Maf û azadiya me ya heyî, bi saya jinên şehîd hatin bidestxistin. Ji ber vê divê mirov têkoşîna wan ji bîr neke."

Fatma Eş-Şamî diyar kir ku helbestên wê li herêma Firatê eleqeyek mezin dîtine û di dema xwendinê de pir hatine ecibandin.

‘Piştgiriya ji bo hunerê yek ji destkeftiyên herî mezin e’

Rêvebera Navenda Çanda Hîlal El-Zehbî, Semer El-Cuma, da zanîn ku yek ji destkeftiyên herî mezin ên jinan bi şoreşê re bi dest xistine pêşketina çandî ye û wiha got: "Jin fêkiyên ku bi şoreşê gihîştin berhev dikin. Di 8’ê Adarê Roja Jinan a Cîhanê de, em serkeftinên xwe yên di warê çand û hunerê de pîroz dikin. Li Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê jin di warê çand û hunerê de pir bi pêş ketine. Jin li vê derê rola serokatî û pêşengiyê dilîzin. Bi rêxistinbûnê dengê xwe kirin yek û li herêmê ji bo jinan meclisên taybet û ofîsan ava kirin, hêza xwe mezin kirin. Vekirina navendên çandê ji bo jinan, yek ji destkeftiyên herî mezin ên şoreşê ne. Ya herî girîng Navenda Çanda Hîlal El-Zehbî ye. Ev navend behremendiyên jinan ên hunerî bi pêş dixin. Bi taybetî jinên ciwan, bi gotina stranan, şano, lêdana enstrumanan û reqsên gel, hestên xwe bi awayekî azad îfade dikin.

‘Ev xebat bûne yek ji destkeftiyên herî girîng ên têkoşîna jinan’

Semer El-Cuma, diyar kir ku ev xebatên hunerî bûne sedem ku jin astengiyên civakî derbas bikin û wiha domand: "Jinan sînorên ku bi paşverûtiyên civakî û zextan hatibûn çêkirin derbas kirin û êdî behremendiyên xwe li ser dika hunerê pêşkêş dikin. Berê ji bo jinan xebatên hunerê ‘şerm’ dihatin dîtin lê ji ber ku niha jin di warê çand û hunerê de dixebitin û xwedî roleke çalak in, ev xebat bûne yek ji destkeftiyên herî girîng ên têkoşîna jinan.”

‘Pêşketina çand û hunerê bû yek ji sembolên herî girîng ên şoreşa jinan’

Semer El-Cuma, destnîşan kir ku jinan bi riya hunerê, dikaribûne guherîna li herêmê û destkeftiyên şoreşê ji cîhanê re vebêjin û wiha domand: "Huner ji bo jin dengê xwe bilind bikin û tiştên dijîn vebêjin bû rêbaz. Şoreşa jinan bi hunerê rengîntir û bi hêztir bû. Bakur Rojhilatê Sûriyeyê, bû cihê zêdebûna xebatên hunerî û bilindbûna asta hunermendên jin. Jin êdî ne tenê fîgurên şoreşê, di heman demê de aktor in û bi riya hunerê civakê diguherînin û vediguherînin. Ji ber vê yekê jinên li herêmê, Roja Jinan a Cîhanê bi çalakiyên çandî û hunerî pîroz dikin.”