RECAA HEMÎD REŞÎD

Silêmanî – Di dawiya bernameya kongreya Hevgirtina NADA ya ku 3 rojan dewam kir, geştek dîrokî bo bajarê Helebce yê herêma Kurdistanê hate organîzekirin. Di vê rêwîtiyê de serdana Muzexaneya Helebceyê jî hebû ku di sala 2003'an de hatiye vekirin. Muzexane ji bo ku wek şahidê daîmî yê trajêdiya ku bi serê gelê Helebceyê de hatiye û ji bo bîranîna bombebarana kîmyewî ya bajar pê re rûbirû ma ye.

Karmenda muzexaneyê Kşûr Mewlûd Hamawîs ku şahidê trajediyê bû û ji wê rizgar bûye, ajansa me gera berfireh a holên muzexaneyê bir û sembolîzma her pêşengehê şirove kir û got ku sêwirana derveyî ya muzexaneyê sembolîzmek kûr hildigre. Destên bilindkirî sembola lavayekê ji bo rizgarkirina xelkê Helebçeyê ye, di heman demê de qube jî birînên bajêr temsîl dike û şiklê wan dişibihe teqandina mûşekan.

Muzexane ji pênc holên sereke pêk tê, holeke bîranîna Helebceyê ku wêne û belgeyên dîrokî yên ji 1917'an heta 1970'î nîşan dide.

Hola Trajediya Kîmyewî: Peykerên ku sembola mêr, jin û zarokên ku di bombebarana 16'ê Adara 1988'an de şehîd bûn dihewîne.

Hola Dilê Helebçeyê: Navên 5 hezar mirî û yên ku tê texmînkirin 200 winda ne nîşan dide. Her wiha abîdeyeke sembolîk a ku meha Adarê temsîl dike jî dihewîne (bingeh 3 metre di qûtra xwe de ye, dorpêçkirî bi 16 perçeyan roja bombebaranê 16ê Adarê, nîşan dide. Bilindahiya abîdeyê 19.88 metre ye ku sala bombebaranê 1988'an temsîl dike.)

Hola Wêneyên Rastîn: Wêneyên ku di dema bombebaranê de ji hêla rojnamevanê Îranî Ehmed Natiqî ve hatine kişandin tê de hene, ku 36 gorên komî li bajêr belge dikin.

Hola Belgeyan: Belgeyên kêmdîtî nîşan dide, di nav wan de bena ku ji bo îdamkirina Elî Hesen Mecîd, ku wek pisporê çekên kîmyewî tê nasîn di sala 2010'an de hatiye bikaranîn. Qelema ku ji hêla dadwer ve ji bo îmzekirina biryara îdamê hatiye bikar anîn; zêrên zêrîn ên bûkekê ku di roja daweta xwe de hatiye kuştin. Kamerayên ku ji hêla wênekêşan ve ji bo belgekirina trajediyê hatine bikar anîn. Pêlava Cewad Kazim ku wî ji bo lêdana wêneyek Sedam Hisên di roja ketina wî de li Meydana Firdos a Bexdayê bikar anî û belgeyên ku ji aliyê Dadgeha Bexdayê ve hatine derxistin, ku ji aliyê parêzer Bekir Hema Siddiq ve di sala 2013'an de hatine vegerandin û têkildarî bombebarankirin û sirgûnkirina Neqrat El-Silêman, Tob Zawa, Arar û Kurdjalê ne.

 Di holê de belgeyên ji taxa Kanî Aşqan a Helebçeyê hene, ku xwendekarên dibistanê di sala 1987'an de li wir xwepêşandan li dar xistin. Artêşê destwerdan kir û xwepêşander ber bi taxa Kanî Aşqan ve çûn. Piştî vê, artêşê êrîşî herêmê kir, gelek xwepêşander û niştecih kuştin, xanî û tevahiya herêmê wêran kirin. Hejmareke mezin ji xwendekar û niştecihên bajêr birîndar bûn û ew rakirin nexweşxaneyê. Bi şev, wesayîtên leşkerî gihîştin nexweşxaneyê, birîndar û hevalên wan birin û dû re ew bi saxî veşartin. Hejmara wan gihîşt 73 kesan.

Her wiha arşîveke rojname û kovarên biyanî jî dihewîne ku bombebaran şermezar kirine, tevî nebûna helwesteke fermî ya Ereban di wê demê de.

Şahidiya ji kesekê saxmayî

Kşûr Mewlûd Hamawîs hûrguliyên bombebaranê wiha vegot: "Di 16'ê Adara 1988'an de, bombebaran di saet 10:00'an de bi mûşekên giran dest pê kir. Ez wê demê 17 salî bûm, zewicî bûm û bi diya xwe re li ber malê rawestiyabûm. Me hîs kir ku erdhejek li bajêr çêbûye. Piştre wan di saet 11:35'an de bombebaran ji nû ve dest pê kir. Bombebaran bi çekên kîmyewî dubare bû. Me heta saet 2:00'an piştî nîvro xwe li stargeha li mala xwe girt. Piştre ez, hevjîn û malbata min piştî ku em ji otomobîlê derketin, bi peya ber bi Çiyayên Ababili ve reviyan.

Bandora bombebaranê heta niha jî berdewam dike

Kşûr Mewlûd Hamawîd ziyanên êrîşên ku pêk hatine wiha anî ziman: "Ji nifûsa 76 hezar kes 5 hezar şehîd bûn, 10 hezar jî birîndar bûn û yên mayî piraniya wan kor bûn. Me li Îranê penageh xwest, li wir Komeleya Heyva Sor li 19 deveran, ji Siriyas a nêzîkî Helebçeyê heta Kermanê ya nêzîkî El-Faw li Besrayê, kamp ji me re peyda kir. Heta roja îro li Îranê 700 şehîdên me hene ku cenazeyên wan nehatine dîtin. Hin ji wan li goristana Zehra ya li Tehranê hatine veşartin. Bandora bombebaranê heta niha jî berdewam dike. Li Helebce û derdora wê 36 gorên komî hene, yek ji wan 1500 şehîd û ya din jî 400 şehîd tê de ne. Raporên bijîşkî nîşan didin ku gelek ji mirinên heyî hê jî ji ber bandorên çekên kîmyewî ne."

Rewşa niha û xeyalên ji bo pêşerojê

Kşûr Mewlûd Hamawîs dest nîşan kir ku gel li hember mirinê berxwedanî hilbijartin û got: "Tevî trajediyê, berxwedana gelê ku li hember mirin, koçberî û sirgûniyê li ber xwe da pesnê xwe da. Helebçe mîna Mûsil û Kuweytê, di destpêkê de navçeyek bû û gelek sal şûnda bû parêzgeh. Tiştê hê balkêştir ew e ku niha ji hêla jinekê ve tê birêvebirin, ji ber ku jinên Helebceyê şervanên bihêz û qehreman in. Bang li hikumeta Iraqê dikim ku bala xwe bide ser Helebceyê, xizmet û nexweşxane peyda bike û laboratuwaran veke da ku jiyanê li wir vegerîne. Hêvî dikin ku ev pêşangeh bo Bexdayê were veguheztin û li parlementoya Iraqê were nîşandan. Me ev ji rayedarên ku serdana muzexaneyê kirine xwest, lê ev xewn hê pêk nehatiye."