Stenbol – Konferansa Komarê ya Demokratîk ya ji aliyê Partiya Demokratîk a Gelan (HDP) ku di sedsala duyemîn a Komarê de li rêyên demokratîkbûnê digere, li Navenda Çandê ya Cem Karaca ya Stenbolê hat lidarxistin, di roja duyemîn de berdewam kir. Di konferansê de bi serenavên "Ketina Sedsala 2’yemîn: Demokrasî û Cumhuriyet" û "Komara Demokratîk û lêgerîna têkoşînê ya hêzên siyasî-civakî" hatin pêşkeşkirin.

'Pêdivî bi komareke nû heye'                        

Akademîsyen Nîlgûn Toker: “Dîroka Komarê ewqas homojen pêş neketiye. Em li dijî afirandina hişê dewletê nerazî ne. Çîroka me ya komarê heye, lê çîroka me ya lîberalîzmê jî tê de heye. Wek çîroka demokratîkbûna Komarê tê xwendin. Dema ku em dibêjin demokrasî, ez ketim nav fikaran ku lîberalîzmê fam dikin. Dema ku em dibêjin komara demokratîk, li hemberî rewşa siyasî ya heyî dij derketinek dibînim. Ev ne dij derketinek şerker e, di wateya fikrî de dibêjim.

Tifaqa Miletê hewl dide ku komara kevn paş de bîne. Çîroka paş de anîna komara ku AKP'ê xera kiriye heye. Divê em ji wan re bibêjin ku 'komara ku were tamîrkirin' nîn e. Komareke nû pêwîst e. Divê em li ser tiştên nû biaxivin. Di dema nivîsandina dîroka komarê de demeke dirêj me têgînên komara bê gel û demokrasiya bê gel nirxand. Komar têgehek e, forûmek serweriyê ye, ne rengekî hukûmetê ye. Ew nîşanek e ku têgehê ji hemî forumên din ên serweriyê cuda dike. Pêwîst e civakbûn û bihevrebûnê weke hevpariyekê û ramaneke ku li ser esasê kiryarên dewletê hatiye avakirin bifikire.

Li pêşiya vîna gel her tim astengî hatin danîn

Di komarê de gel rengekî din girt. Sedema ne demokratîkbûna wê jî ew e ku hemwelatî weke mijareke siyasî ya qanûnî çalak napejirîne. Li pêşiya vîna wî her tim astengî tên danîn. Bûye komara ku li ser civakê hatiye danîn, ne komara civakê ye. Milet miletê dewletê ye, miletek ji dewletê serbixwe tune ye. Avakirinek heye ku ji salên 1950’î ve civak di nava dewletê de bi cih kiriye. Çîrokek bû ku dixwest civakê bîne dewletê. Ev dîroka lîberalîzmê ye. Yên ku hewl dan civakê bigihînin dewletê, civak ne weke hevpariya welatiyan, bi şêwazekî populîst ava kirin. Wan kirin ahalî. Cihê giştî yê rêveberiyê nîn e ku biryar bi muzakereyê bên girtin. Heta salên 2000’î dewletê qada giştî xêz kir. Qada giştî ya welatiyên azad qet nehat vekirin. Qadên ku stêrk lê dibiriqe hene, ji bo demokrasiyê têkoşînên mezin hatine dayîn. Lê her carê dewletê bi dijwarî girt. Dîrokek me heye ku her dema ku welatî hewl didin hêza xwe ya biryargirtinê bi dest bixin, îradeya xwe ji dewletê serbixwe dikin, mudaxele li ser heye.

Rewşa afirandina nediyariyê ya faşîzmê ye

Ji bo demokratîkbûna komarê di her demê de têkoşîn hebû. Ne komar heye, ne demokrasî û ne jî hemwelatî maye. Tiştê ku em jê re dibêjin hemwelatî; kesê xwedî maf e. Li Tirkiyeyê tiştekî wiha nîn e, tu kes ne xwediyê maf e. Yên ku hewl didin bibin hemwelatî hene, ji aliyê dewletê ve hemwelatiyek nayê naskirin. Heger hemwelatî nebe, komar jî nabe. Ger ev ne li wir bin, şansek me heye ku em nû bifikirin. Pêwîst e bizane yê ku herduyan jî xera dike nû ye. Ne tenê dîroka komarê ye ku divê em pê bihesibînin. Hem komarê hem jî demokrasiyê ji holê radike? Min got rejîma nezelaliyê, lê navê vê faşîzm e. Rewşa afirandina nediyariyê ya faşîzmê ye. Karakterê rejîmên nû ev e.

 Rejîmên nû dijminatî ne, wêranker in

Esasê demokrasiyê ew e ku rewabûna kiryarên dewletê xwe bispêre raya giştî. Di rejîma nû de çi heye? Rewabûna dewletê xwe naspêre tu cihê, ev ji holê rabûye. Weke hemû demokrasiyên temsîlî, meşrûiyeta xwe tenê dispêrin rizamendiya sosyolojîk. Tiştek wekî razîbûna civakî nayê binavkirin. Wan xisleta ku ji civakekê weke civak tê ferzkirin ji holê rakirine. Rejîmên nû fikra hevpariyê hilnagirin. Ev rejîmên polarîzasyonê ne. Di nav berjewendiyên civakî de hiyerarşiyek ava dikin. Ji aliyê siyasî, exlaqî ve, li ser ne hevpariyê, ceribandina hiyerarşiyê ye. Rejîmên nû dijminatî ne, wêranker in. Pirsgirêka wan bi asîmîlasyonê re nîn e. Ew tercîh dikin ku bi vî rengî bin."

Ji bo hemwelatîbûnê komar hewce nake

Siyasetzan û nivîskar Fûsun Ûstel: “Hemwelatîbûn bi mijarên cuda ve girêdayî ye. Em behsa aîdîyet û dewletbûnê dikin ku bi dînamîkên damezrandina komarê, tevgerên nûjenbûnê, çanda siyasî û aktorên cuda yên ku civakê pêk tînin ve girêdayî ye. Di sedsala duyemîn a komarê de hemwelatîbûna wekhev pêkan e? Em dikarin vê pirsê bêyî bikaranîna têgeha komarê bikin. Ji ber ku hemwelatîbûnek bi rejîma komarê re nayê naskirin. Kevneşopiya ramanê ya bi navê hemwelatiya komarê heye, hin prensîb û nirxên bingehîn hene. Ger em li girêdana rejîma komarê û hemwelatîbûnê binerin, komarên resen ên pir cuda hene. Ger em li komara rasteqîn binêrin, pêwîstî bi komara sivîl nîn e.

Hemwelatî bê welat man

Kesên îdeala wekheviya gerdûnî, îdiayên wekhev hildigrin. Wekheviya gerdûnî rewşek e ku divê hemû kes xwediyê heman mafan bin. Di jiyana rast de mirov ne wekhev in, cuda ne. Wekheviya gerdûnî di vê wateyê de têra xwe berhemdar nîn e. Sînor ne tenê di navbera welatî û newelatiyan de ye. Aliyê wê yê reşbîn heye, lê aliyê wê yê erênî jî heye. Welatîbûn diyardeyeke dînamîk e. Bi demê re, hemwelatîbûn bi têkoşînên cûda yên wekheviyê pêş dikeve. Em bi feraseteke hemwelatîbûnê ya pêşkeftî re rû bi rû ne, pêşî mafên medenî, piştre mafên siyasî, piştre civakî, jîngehparêz, çandî û mafê aştiyê. Divê em vê yekê li ber çavan bigirin. Hemwelatî diguhere. Em xwedî hemwelatîbûna îdeal, tîpîk nîn in. Yekem, hemwelatî pîvan guhert. Hemwelatîbûna ku di nav netew-dewletê de tê jiyîn, girêdanbûna wê ya neçarî heye jî îro ddi pîvanên cîhanê de bi bûyîna hemwelatiyek kozmopolîtan pêkan e. Di encamê de welatîbûn ji cihê xwe derketiye, bûye bê welat. Bûye diyardeyeke ku di dem û cihên cuda de tê jiyîn. Vê yekê hin encamên xwe hene. Qadeke giştî ya nû derketiye holê. Bi neo-lîberalîzmê re ji qada giştî derbasî qadeke parçebûyî û qattir dibe.

Hemwelatîbûna civakî ne tiştekî nû ye

Ez hemwelatiya civakî pêşniyar dikim. Hemwelatîbûna civakî ne tiştekî nû ye. Têgihiştineke ku bi dewleta refahê derket holê. Mafên civakî li gorî têgihiştineke berfireh a hemwelatiyê ji ya ku cîhana piştî 45’an diyar dike, têne damezrandin. Çima ez bala xwe didim hemwelatiya civakî? Ger em vê yekê weke zemîneke têkoşînê binirxînin, hemwelatiya civakî, hemwelatiya sivîl û siyasî jî xurt dike. Ew hemwelatîbûnek vekirî ye ku hêz dide hemwelatiyan, wan dihêle ku mafên xwe yên din biparêzin, hevgirtinê zêde dike û dihêle ku kes li dora rûmeta mirovî tevbigerin.

'Peymanên civakî bi derfetên wekhev pêkan e'

Nivîskar Nuray Sancar: “Divê ji bo demokrasiyeke nû nîqaş bên kirin. Divê nîqaşên wiha bên zêdekirin. Em di şert û mercên ku du blokên serdest li hemberî hev in û nikarin nakokiyên xwe çareser bikin re derbas dibin. Peymanên civakî dikarin bi bûyîna xwedî derfetên wekhev ên aliyan pêkan be. Dema ku peymana civakî weke têgîneke li ser bingeha wekheviya hêzan neyê avakirin, ji bilî têgîneke xeyalî tiştekî din temsîl nake. Di vê mijarê de em dibînin ku peymana civakî ya ku Îtîfaqa Miletê soz daye jî utopyayek e. Nîşan dide ku peymana civakî yek alî ye. Ev jî nîşan dide ku ti cudahî di navbera Tifaqa Milletê û Partiya Şeş de nîn e. Ji xeynî vê, tê dîtin ku dem bi dem hin mafên demokratîk tên dayîn û ji ber newekheviya wan nayên bikaranîn. Metnê ku pêvajoyên bazariyê jê hatiye rakirin ne di rewşekê wiha de ye ku ji bo Kurdan ne ji Elewiyan, ne ji nasnameyên cûda re ne jî ji kedkaran re waadan bide.”

'Divê neteweya demokratîk li ser rêgezên demokratîk bê avakirin'

Lêkolîner û nivîskar Ferda Koç: “Sosyalîst dev ji têkoşîna xwe ya Komara Demokratîk bernadin. Divê neteweya demokratîk li ser rêgezên demokratîk bê avakirin. Divê bê nîqaşkirin ka dê bi kîjan şeklê destûrî bên dayîn. Fîlekî mezin li orta odê radiweste. Dewletek heye ku nîzama siyasî ya heyî ji demokrasiyê dûr dixe. Komar wek form hilweşiyaye. Îradeya me heye ku em ji sifirê dest pê bikin. Lê pêşî hewce ye ku hûn fîlê mezin ê di nav odeyê de bibînin: Dewlet. Em nîqaş dikin ku nîqaşa wî ya li ser pêkhatina vîna wî ya siyasî ku di eslê xwe de wekî mêtingeriyê hatiye teşekirin kûrtir bike û derbasî nuqteyeke din bibe. Bêyî rakirina wê fîlê nîqaşkirina avakirina komara demokratîk ne pêkan e. Her kes dikare rejîma heyî bi awayekî cuda pênase bike. Heger em weke rejîmeke serokger ê faşîst pênase bikin, ev rejîm di dawiya xeta komarê ya ku ji tanzîmatê heta niha hatiye kişandin, nikare weke berhemeke were qebûlkirin. 

Di eslê xwe de berhema qeyrana dewletê ye ku piştî şerê cîhanê yê duyemîn li Tirkiyeyê hat avakirin e. Encameke berhema krîza faşîzmê ye. Em bi avahiyeke rejîmê re rû bi rû ne ku yek ji çareseriyên ku li ser navê çînên desthilatdar tê dîtin temsîl dike. Divê bê diyarkirin ka bi rastî pêkhateya dewletê li çavkaniya qeyrana ku ev rejîmê afirandiye çi ye. Navê fîl 50-60 sal in faşîzm e. Divê bê diyarkirin ka bi rastî pêkhateya dewletê li çavkaniya qeyrana ku ev rejîmê afirandiye çi ye. Navê fîl 50-60 sal in faşîzm e. Divê bê diyarkirin ka bi rastî pêkhateya dewletê li çavkaniya qeyrana ku ev rejîmê afirandiye çi ye. Navê fîl 50-60 sal in faşîzm e.

Hilbijartin wekî îxracê tê meşandin

Bûyera 15’ê Tîrmehê ne hewldana derbeyê yan jî şerê bi Guleniyan re ye, lê weke diyardeyeke ku îro rave dike, têkoşîna kontra ya bi hev re ye. Bersiva krîzê, rejîma serokatiyê û koalîsyona nû hatiye avakirin ev e. Dema ku li hemû cîhanê îflasa neolîberalîzmê giran e, li Tirkiyeyê îflasa neolîberalîzmê gelekî kûrtir e. Dema ku hûn dixwazin li hemberî krîza heyî ya rejîmê alternatîfek çêbikin, hûn dikarin tezên di nava komara demokratîk û neteweya demokratîk de derxînin pêş. Lê di nîvê odê de fîl heye, yanî dewlet. Ev serok wê ne tenê di pêvajoya hilweşandina rejîma faşîst de bisekine. Divê îmkanên ji odeyê derxistina wî fîlî di vê rastiyê de bên jiyîn. Ne bi rêveçûna li derdora wî. Maselay 6 alî dikare bi erêkirina qismî di çarçoveya nîqaşên curbecur de pêş biçe, lê ji bo me nabe. Dîktatoriya li pêşberî me hilbijartinan li gorî salnameyê nameşîne, hilbijartinê weke şerekî weke xesp dimeşîne.

Divê em rola damezrandinê bilîzin

Ji bo riya ku pêşî li muxalefeta girseyî vebike, pêşî li herikîna rê û muxalefetek têr veke pêwîst in. Kurdan bi giştî ev enerjî di demên herî neguncan de nîşan dan. Li dînamîkên ku dema namzetê HDP'ê hat eşkerekirin, binêrin. Gelek dînamîk hejandin. Di civakeke ku ev û dînamîkên bi vî rengî zêde dibin de, wê gelek zêdetir werin guhertin. Li pêşiya me derfeteke dîrokî heye. Ne bi sindoqa 14’ê Gulanê, di dema 15’ê Tîrmehê de çêbû. Ev hê jî pencereyek vekirî ye. Dê demekê vekirî bimîne. Em di pêvajoyeke wisa de ne ku çep di asta herî mezin a civakê de ye. Lê bêyî ku fîl ji odeyê dernekeve em nikarin rola damezrîner bilîzin."