IBTÎSEM IXFÎR

Bîngazî – Di serdemek ku teknoloji bi têkoşîna civakî re têkildar dibe, platformên dîjîtal êdî ne tenê amûrên ragihandinê ne. Platfrom veguherîne qadên girîng ji bo berxwedan û îfadeyê. Bi saya wan, jin tên hêzdarkirin gava ku bi cudakarî û tundûtûjiyê re rû bi rû bimînin. Her wiha bi dengek azadtir û wêrektir beşdarî nîqaşên giştî bibin. Ev qadên dîjîtal dikin qadên rastîn ji bo hêzdarkirina femînîst û guhertina civakî.

Di qadeke dîjîtal a vekirî de ku deng û raman li hev dicivin, jinên Lîbyayî di platformên dîjîtal de pencereyek dîtine da ku pirsgirêkên xwe diyar bikin, bêyî ku ji astengiyên medyaya kevneşopî derkevin. Hin ji wan ji hêla ezmûna kesane ve hatin ajotin ku biaxivin, hinên din jî pisporiya xwe ya bijîşkî bikar anîn da ku hişmendiya di nav jinan de zêde bikin. Çîrokên Nada Madî û Ghada Al-Kadiki wekî mînakên jinên ku bêdengiyê red kirin û bi naveroka cidî ya ku dixwaze rastiyê biguherîne, bi civakê re rû bi rû man.

Destpêka Çîrokê... Ji xemgîniyê ber bi gotinan ve

Nada Madî, afirînerek naverokê ku bi mijarên civakî û femînîst re eleqedar e. Ne ji bo navdarî an şahiyê, ji ber êşê ket cîhana medyaya civakî. Piştî mirina bavê xwe yê ku piştgirê wê yê herî mezin bû, wê xwe bi valahiyek mezin re rû bi rû dît, wê hewl da ku bi xebata medyayê tijî bike. Lê belê, hewldanên wê yên ji bo tevlîbûna kanalên televîzyonê, li Lîbyayê bêserûber bûn. Nada dibêje "Piştî rêze redkirinan, min biryar da ku platforma xwe biafirînim da ku ramanên xwe îfade bikim û pirsgirêkên civakî, nemaze pirsgirêkên jinan, çareser bikim. Ji ber ku medyaya dîjîtal ji bo her kesî gihîştî ye."

‘Min dest bi şandina vîdyoyên kurt kir’

Nada Madî di sala 2017’an de  li ser Facebookê dest bi rêwîtiya xwe kir, lê piştî mirina bavê xwe rawestiya. Paşê bi gotinên wî yên motîvasyonê ku berdewam bi wê re deng vedidan, Nada bi coşek nû vegeriya. Ew dibêje, "Min dest bi şandina vîdyoyên kurt kir ku balê dikişînim ser hişyariyê û piştgiriya psîkolojîk û civakî ji bo jinan. Min mirovên ku bi rastî bi wan re mijûl dibin zû dîtin." Ew bawer dike ku riza serkeftina wê, di rastgotiyê de ye. Ew li ser ezmûnên rastîn ên ku jinan jiyane diaxive, wan bêyî xemilandin an xirabkirinê vedibêje.

‘Bandora min ji gelek kanalên Lîbyayê xurttir e’

Dema jinek behsa serpêhatiyeke ku jiyaye an jî êşên mîna yên jinên din dike, ew qadeke ji bo empatî û hevgirtinê diafirîne. Ew destnîşan dike ku medyaya dîjîtal bûye zimanê serdema me û bandora wê ji ya medyaya kevneşopî derbas dibe. Ew dibêje, "Her çend ez ji karê xwe pere qezenc nakim jî, bandora min ji gelek kanalên Lîbyayê xurttir e. Ji bo min bes e ku peyamên min bighîjin kesên ku pêdivî bi wan heye."

Jin di navbera azadî û zordariyê de ne

Nada Madî înkar nake ku cîhana dîjîtal şûrek dudevî ye. Jinên ku li ser van platforman derdikevin holê pir caran bi nihêrînên biçûkxistinê û rexneyên tund re rû bi rû dimînin. Nada destnîşan dike ku zordarî ne tenê li ser înternetê diqewime; ew carnan di nav malbatê an jîngeha nêzîk de destpê dike. Nada piştrast dike ku qadên dîjîtal dikarin bi ewle bin, dema ku jin piştgirî û teşwîqê ji şopînerên xwe bibînin. Dema ku jin baweriya xwe bi xwe û peyama xwe tîne, dengê wê ji hemû hewldanên bêdengkirina wê xurttir dibe. Nada Madî rojane ji jinan peyamên ku çîrokên êşdar ên tundûtûjî, şantaj, an cudakariyê vedibêjin werdigire. Nada, destnîşan dike ku jin li Lîbyayê, çi jinebî bin, çi jinberdayî bin, çi jinên zewicî bin, çi jinên ciwan bin, hîn jî rastî binpêkirinan tên. Nada got ku "Dema ku ez li ser van mijaran diaxivim, ez hîs dikim ku ez li ser navê jinên ku nikarin xuya bibin an dengê xwe bilind bikin, diaxivim."

Serkeftin bi qezencê nayê pîvandin

Ji bo Nada Madî, serkeftin ne li ser navdarî an qezenca darayî ye. Li ser çêkirina cûdahiyek di jiyana mirovan de ye. "Dema ku şopînerek ji min re dibêje ku piştî temaşekirina yek ji vîdyoyên min, wan tevger an perspektîfa xwe guhertiye, ez hîs dikim ku min armanca rastîn a medyayê bi dest xistiye." Ew bawer dike ku platformên dîjîtal bûne hêzek bihêz ku dikare bandorê li biryarderan bike. Nada diyar kir ku di mijara dayîna mûçeyên karmendên jin ên ku mûçeyên wan hatine sekinandin de, kampanyayên serhêl alîkarî kirine ku pirsgirêk were rojevê heya ku bersivek bê girtin. Nada da zanîn ev ezmûn îspat dikin ku dengê jinan di qada dîjîtal de dema ku ew rêxistinkirî û armancdar be, dikare guhertinê bike.

Derfetek ji bo derbirîna azad

Bijîşk Ghada El-Kadiki, cerrahek damaran û çalakvanek civaka sivîl e. Ghada di warê hişyariyê de, bawer dike ku platformên dîjîtal ji jinên li Lîbyayê re derfetek dane ku xwe bi azadî îfade bikin, li dûrî sînorkirinên medyaya fermî. Ghada wiha got: "Van platforman monopola medyayê rakirine ku her jinek bêyî destûra kesî naveroka xwe biafirîne." Lê belê, ew her wiha destnîşan dike ku cîhana virtual her gav rastiyê nîşan nade. Tiştên ku li ser platformên medyaya civakî têne weşandin, her tiştê ku jin li pişt perdê dijîn nîşan nadin. Gelek ji wan neçar in ku naveroka xwe li gorî adet û kevneşopiyan biguherînin.

Tirsa darizandina civakî dibe sedema bêdengiyê

Li gorî Ghada El-Kadiki, yek ji pirsgirêkên herî berbiçav ên ku jinên bi bandor li Lîbyayê pê re rû bi rû dimînin, zorbaziya sîber e, ku birînên kûr ên psîkolojîk dihêle. Ghada anî ziman ku gelek jin piştî wergirtina şîroveyên destdirêjker dev ji xuyabûna serhêl berdane, her çiqas naverokek watedar peyda dikirin jî. Ghada destnîşan dike ku tirsa ji darizandina civakî dibe sedem ku jin ji ragihandina îstismara dudil bin û wiha dibêje: “Ji ber ku ger ew herin saziyên ewlehiyê, dikarin bi lêpirsîna tevgera xwe re rû bi rû bimînin û dikarin wekî sedema wê werin tawanbarkirin.

Piştgiriya malbat û eşîran: Mertalek pêwîst

Ghada El-Kadiki diyar kir ku piştgiriya malbat û eşîran rolek girîng di hêzdarkirina jinan de dilîze û wiha berdewam kir: "Bavê min her gav postên min parve dike û piştgiriyê dide min û ev yek baweriyek mezin dide min. Lê belê, gelek jin piştî şîroveyek êrîşkar ji ber tirsa bandorên kesên li dora wan, ji berdewamkirina çalakiyên xwe yên serhêl têne astengkirin. Ew bawer dike ku civak hîn jî li ser jinan ji mêran di qada dîjîtal de dijwartir e, ku jin ji ber hebûna xwe ya serhêl têne şermezarkirin dema ku tevgerên wekhev ji mêran têne paşguhkirin.

Xetereyên tenduristiyê

Derbarê şiyana jinan a ji bo ji nû ve pênasekirina pirsgirêkên xwe bi rêya platformên dîjîtal, nemaze di warên tenduristî, perwerde û mafan de, Ghada wiha got: "Di warê tenduristiyê ku pisporiya min e dv, ez naveroka hişyariyê ji bo jinan peyda dikim, çi bi rêya ragihandina rasterast an jî bi rêya platformên dîjîtal. Pirsgirêkên tenduristiyê yên taybetî yên jinan hene ku tenê ji hêla jinan bi xwe ve dikarin werin famkirin an jî fêmkirin. Ji ber vê yekê, ez hesabê xwe yê Facebookê bikar tînim da ku van mijaran zelal bikim. Dibe ku rojane hêsan xuya bikin, lê di rastiyê de, heke bi rêkûpêk neyên çareserkirin, ew xetereyên tenduristiyê yên girîng hildigirin."

Ghada El-Kadiki hebûna xwe ya dîjîtal bikar tîne da ku qursên perwerdehiyê û çalakiyên hişyariyê di warê gihandina civakê de pêşkêş bike. Ghada got ku “Ji bo min, platform ne tenê amûrek îfadeyê ye, amûrek çalakiyê ye jî” û destnîşan kir ku zekaya sûnî carnan ji bo xirabkirina wêneyê jinan tê bikaranîn, ku asta ewlehiyê di qada dîjîtal de kêm dike. Ew banga nêzîkatiyek hişmend ji bo teknolojiyê dike û li dijî karanîna wê ya xelet disekine.
Tevî hemî dijwariyan, ew hîn jî bawer e ku medyaya civakî dikare bibe amûrek ji bo guhertina erênî. Ghada behsa kampanyayek li dijî zewaca zarokan kir û wiha got: “Ji hêla jinên serhêl ve tê rêvebirin. Nîqaşek berfireh da destpêkirin ku beşdarî destnîşankirina temenê herî kêm ji bo zewacê bû. Dibe ku qanûn di şevekê de neguherin. Lê dengê dîjîtal dikare tiştan tevlihev bike.”