اِوریم روناهی

مرکز خبر - کمپین «آزادی برای عبدالله اوجالان، راه‌حل برای مسئله کورد» با هدف آزادی فیزیکی رهبر خلق کورد، عبدالله اوجالان، در ۱۰ اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شد. در چارچوب این کمپین، کنفرانس‌ها، اقدامات گسترده مردمی، فراخوان‌ها و نشست‌های متعددی در کشورهای مختلف جهان برگزار شده است. این فعالیت‌ها که عمدتاً توسط هواداران عبدالله اوجالان سازماندهی می‌شوند، هم وضعیت انزوای شدید رهبر خلق کورد در زندان امرالی و هم سیاست‌های نسل‌کشی علیه خلق کورد را برجسته کرده و آزادی فیزیکی عبدالله اوجالان را دنبال می‌کنند.

رویدادهایی چون دادگاه خلق‌های روژاوا در بروکسل (۵-۶ فوریه)، کنفرانس «اتحادیه اروپا، ترکیه، خاورمیانه و کوردها» در پارلمان اروپا (۲۶-۲۷ مارس) و کنفرانس «آزادی برای عبدالله اوجالان، راه‌حل برای مسئله کورد» در رم (۱۱-۱۲ آوریل) از جمله این اقدامات بوده‌اند.

در این گفت‌وگو با جرن اویسال، دبیرکل مشترک ELDH و وکیل حقوق بشر، به بررسی تأثیرات فراخوان صلح و جامعه دموکراتیک رهبر خلق کورد، عبدالله اوجالان، کنفرانس‌های اروپایی و تصمیمات متخذه پرداخته‌ایم.

 

* کمپین بین‌المللی «آزادی برای عبدالله اوجالان، راه‌حل برای مسئله کورد» از ۱۰ اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شده و فعالیت‌های مهمی در این راستا صورت گرفته است. لطفاً به این فعالیت‌ها، دستاوردها و تأثیراتشان اشاره کنید.

نهادی که من دبیرکلی مشترک آن را به عهده دارم، مدت‌ها پیش مجموعه‌ای از ابتکارات حقوقی و کمپین‌ها را در واکنش به سیاست انزوای تحمیلی بر جناب عبدالله اوجالان و کل جامعه آغاز کرده بود. نقطه عطف و تسریع‌کننده این روند برای ما، کنفرانسی بود که آوریل سال گذشته در بروکسل با عنوان «حبس سیاسی و امرالی» برگزار کردیم. در این کنفرانس، وکلایی از سراسر اروپا و حتی کشورهایی مانند فیلیپین حضور داشتند و نزدیک به ۲۰۰ نفر در پارلمان اروپا شرکت کردند. در آنجا، طی یک بحث صریح، انزوا به عنوان ابزار شکنجه و راهکارهای لازم برای حل این معضل بررسی شد. پس از آن، شبکه‌ای از وکلای متخصص در امور زندانیان سیاسی تأسیس کردیم که با هدف اجرای کمپین‌های متعدد گرد هم آمدند. اولین اقدام ما، سازماندهی درخواستی برای تقویت تقاضای وکلای ترکیه‌ای مبنی بر حق ملاقات در امرالی بود.

این کمپین در سطح جهانی اجرا شد و نزدیک به ۲۰۰۰ وکیل از آمریکا تا آفریقای جنوبی، خواستار امکان ملاقات همکارانشان در امرالی شدند و با استناد به قوانین ترکیه، خود نیز به عنوان وکیل، درخواست ملاقات ارائه دادند. متأسفانه، پاسخی به درخواست ما داده نشد و وزارت دادگستری صرفاً اعلام کرد که ممنوعیتی برای ملاقات وجود ندارد.

فعالیت اصلی دیگر ما، ارسال درخواست‌های مداوم به کمیته اروپایی پیشگیری از شکنجه (CPT) بوده است. جای تأسف است که CPT سال‌هاست گزارش‌های مربوط به ترکیه را منتشر نکرده و علی‌رغم یافته‌هایش، روند را پیگیری نمی‌کند و این امر با انتقادات شدید جامعه حقوقی بین‌المللی مواجه شده است. ما بارها با ارسال نامه و درخواست، این موضوع را پیگیری کرده‌ایم.

علاوه بر این، سمینارها و جلسات اطلاع‌رسانی متعددی برگزار کرده‌ایم و همچنان از درخواست‌های مبتنی بر ماده ۹ پروتکل ۲ کنوانسیون حقوق بشر اروپا (مربوط به عدم اجرای احکام دادگاه حقوق بشر اروپا) حمایت می‌کنیم. زیرا حبس ابد تشدید شده در ترکیه، ناقض تمامی مقررات حقوق بین‌الملل و کنوانسیون‌هایی است که این کشور به آن‌ها پیوسته است. این سازوکار حقوقی که بر پایه منطق گروگان‌گیری بنا شده، نیازمند تغییر است و ما می‌کوشیم با دانش حقوقی خود به این تغییر کمک کنیم.

 

* اظهارات دولت باغچلی، رهبر حزب حرکت ملی‌گرا (MHP) در اول اکتبر مبنی بر اینکه «عبدالله اوجالان بیاید و در مجلس صحبت کند» و متعاقباً «فراخوان صلح و جامعه دموکراتیک» رهبر خلق کورد در ۲۷ فوریه که سرآغاز دوره جدیدی بود، به نظر شما چه عواملی دولت و حاکمیت ترکیه را به این سمت سوق داد و کمپین بین‌المللی چه نقشی در این میان داشت؟

پاسخ به این پرسش، تک‌بعدی نیست. عوامل متعددی ترکیه را به این نقطه رسانده‌اند. اما شنیدن عبارت «حق امید» از زبان دولت باغچلی، خود یک دستاورد مهم برای ماست. حقی که پیشتر توسط دولت انکار می‌شد، اکنون به شکلی غیرقابل انکار به رسمیت شناخته شده است. همچنین، استفاده باغچلی از واژه «انزوا»، به معنای اعتراف به واقعیتی در مجلس بود که ما سال‌ها بر آن تأکید داشتیم و همواره با انکار مواجه می‌شد. این تحولات، نتیجه تلاش‌های سیستماتیک و چندین ساله کنشگران حقوقی و اجتماعی و نهادهای دموکراتیک سازمان‌یافته در عرصه‌های گوناگون است و نمی‌توان آن را صرفاً در نتیجه یک کمپین مقطعی قلمداد کرد. این موفقیت، حاصل یک روند پیوسته و موضعی قاطع است که با همکاری سازمان‌های همبستگی در سراسر جهان، بدون وقفه دنبال شده و اکنون به نقطه نتیجه‌گیری نزدیک می‌شود. بی‌تردید، تحولات جهانی و منطقه‌ای نیز در این امر بی‌تأثیر نبوده است. به نظر می‌رسد دستگاه دولتی دریافته که بدون حل این مسئله، قادر به ادامه مسیر نیست. امیدواریم به الزامات این درک پایبند بوده و گام‌های عملی بردارد.

 

* فراخوان ۲۷ فوریه با استقبال گسترده‌ای مواجه شد و پیام‌های حمایتی از داخل و خارج ترکیه همچنان ادامه دارد. واکنش‌ها در سطح بین‌المللی چگونه بوده است؟

این فراخوان از همان ابتدا هم در نهاد حقوقی ما و هم در میان سازمان‌های همکار با استقبال بسیار مثبتی روبرو شد. اولین اقدام ما انتشار فوری بیانیه‌ای در حمایت از آن بود. متن اعلامیه جناب عبدالله اوجالان، نیاز مبرم ترکیه به ساختار اجتماعی عاری از درگیری را به روشنی بیان می‌کرد و آمادگی کامل ایشان و دیگر فعالان این عرصه را برای ایفای نقش خود نشان می‌داد. بر همگان آشکار است که روند صلح، نیازمند اقدامی متقابل است و پس از چنین گام بلندی، نوبت به دولت ترکیه می‌رسید. ما به عنوان نهادهای حقوقی، بیانیه‌ای صادر کردیم و از دولت ترکیه خواستیم تا با انجام اصلاحات قانونی و ایجاد فضای مناسب، زمینه را برای استقرار واقعی صلح فراهم کند. همچنین تأکید کردیم که برای مشارکت مؤثر جناب اوجالان در این روند، باید به انزوای شدید ایشان پایان داده و شرایط لازم برای فعالیت سالم ایشان فراهم گردد.

علاوه بر این، بیانیه دیگری را با امضای چهره‌های سرشناس جهانی، از جمله برندگان جایزه نوبل، فعالان روندهای صلح در مناطق دیگر، سیاستمداران و وکلای برجسته، سازماندهی کردیم. این بیانیه در ۲۷ مارس توسط یکی از برندگان جایزه نوبل در پارلمان اروپا قرائت و به اطلاع عموم رسید.

ما در تلاش برای تقویت چشم‌انداز صلح هستیم، زیرا آگاهیم که تأثیر صلح در ترکیه و راه‌حل مسالمت‌آمیز مسئله کورد، به مرزهای این کشور محدود نمی‌شود و صلح یک حق بنیادین است. بر همین اساس موضع گرفته و حداکثر تلاش خود را به کار بسته‌ایم. در کنفرانس‌های اخیر که در آن‌ها شرکت داشته‌ام، شاهد بوده‌ام که این فراخوان در سراسر جهان، از ایتالیا تا باسک و از آفریقای جنوبی تا آرژانتین، شور و هیجان زیادی ایجاد کرده است. خلق‌های مختلف جهان می‌کوشند تا با تمام توان به تحقق قدرتمند این فراخوان یاری رسانند. همان‌طور که اشاره کردم، اکنون دولت ترکیه باید بی‌درنگ و صادقانه به وظایف خود برای تأمین این صلح که حق تمام جامعه است، عمل کند و با توجه به این فرصت و فراخوان جناب اوجالان، زمینه مشارکت سازنده ایشان را در این روند فراهم سازد.

 

* عبدالله اوجالان مهم‌ترین چهره در تلاش برای صلح پایدار است، اما همچنان در شرایط انزوای شدید به سر می‌برد. دیدگاه شما در این باره چیست؟

هرگاه از «انزوا» سخن می‌گوییم، باید بر ماهیت «شکنجه‌وار انزوا» تأکید کنیم. نباید فراموش کرد که این وضعیت، مصداق بارز شکنجه است. باید تصریح کرد که ترکیه با نادیده گرفتن تمامی کنوانسیون‌های بین‌المللی که خود امضا کرده و حتی طبق قانون اساسی داخلی‌  خود، یک سازوکار حقوقی ویژه و تبعیض‌آمیز را علیه یک فرد اعمال می‌کند.

ما از منظر حقوقی و مبارزه اجتماعی، موظفیم انزوا را به بحث بگذاریم، آن را محکوم کنیم و برای پایان دادن به آن مبارزه کنیم، زیرا این شرایط مصداق بارز شکنجه‌ سیستماتیک علیه یک فرد است. متأسفانه، علی‌رغم انتظارات بالا پس از فراخوان صلح، مقامات دولتی هنوز گام‌های عملی برای پایان دادن به شکنجه انزوا برنداشته‌اند. اطلاعات ما از مذاکرات هیئت‌ها، حداقل تا جایی که به صورت عمومی منتشر شده، نشان می‌دهد که محدودیت‌ها همچنان پابرجاست. حتی برخی مقامات دولتی اظهاراتی نسنجیده و مغایر با زبان صلح بیان می‌کنند. همان‌طور که پیشتر گفتم، اگر ترکیه واقعاً به دنبال صلح است، دولت و مقاماتش باید فوراً به عنوان نشانه‌ای ملموس، به شکنجه انزوا پایان دهند تا جناب اوجالان بتواند در شرایط مناسب برای تحقق صلح تلاش و مشارکت کند. غیرقانونی بودن و ماهیت شکنجه‌وار این وضعیت، تنها ادعای ما نیست؛ گزارش پیشین CPT در مورد بازدید از امرالی نیز همین یافته‌ها را تأیید می‌کند. پایان دادن به این بی‌قانونی و شکنجه مداوم، مهم‌ترین شاخص برای سنجش صداقت اراده صلح است.

 

* در ماه‌های اخیر، فعالیت‌های بین‌المللی چشمگیری داشته‌اید، از جمله برگزاری کنفرانس‌ها و اتخاذ تصمیمات مهم. این تصمیمات بر چه مبنایی گرفته شدند و برنامه‌های آتی برای اجرای آن‌ها چیست؟ همچنین این فعالیت‌ها چه تأثیری بر روند کلی دارند؟

ابتدا در مورد تریبونال مربوط به ترکیه در خصوص روژاوا توضیح دهم. ترکیه به سه اتهام محاکمه شد: جنایت علیه بشریت، جنایات جنگی، و جنایت اشغال و تجاوز. طی دو روز، پرونده‌های جامعی ارائه شد که مستنداتی از تخریب محیط زیست، قتل‌های سیاسی و ارتباط آن با نقش‌های جنسیتی، کشتار کودکان، و تخریب مراکز آموزشی را شامل می‌شد. شهادت شاهدان عینی از روژاوا که خود قربانی این تجاوزات قرار گرفته یا شاهد عینی این وقایع بوده‌اند، شنیده شد. این اقدام، یک فعالیت حقوقی و تاریخی بسیار مهم بود. تصمیم نهایی تریبونال، حاوی توصیه‌ها و اقداماتی است که باید انجام شود. این تصمیم فراتر از تشخیص حقوقی صرف رفته و وظایفی را برای سازوکارهای سازمان ملل، پارلمان اروپا و سایر نهادها در راستای پاسخگو کردن ترکیه برمی‌شمارد. نکته‌ای که برای من اهمیت ویژه‌ای دارد، فراخوان این تریبونال به نهادهای بین‌المللی، سازمان‌های دموکراتیک و افکار عمومی حساس برای پیگیری موضوع است. این فراخوان به وضوح بر مسئولیت همگانی ما در قبال پاسخگویی به حملات علیه روژاوا و جلوگیری از تداوم آن‌ها تأکید می‌کند. تحقق صلح در ترکیه و حفاظت از دستاوردهای خلق کورد در روژاوا، مسئولیتی مشترک است که فراتر از یک مسئله حقوقی صرف بوده و نیازمند تلاش همگانی است که باید به آن عمل کنیم.

 

بحث جایزه صلح نوبل

کنفرانس رم فرصتی مغتنم بود تا فعالانی از سراسر جهان، که در کمپین‌های شکستن انزوای امرالی نقش داشته‌اند، گرد هم آیند، تجربیات خود را به اشتراک بگذارند و اهداف آتی این کمپین‌ها را مشخص کنند. در این نشست که با حضور چهره‌های برجسته برگزار شد، گفت‌وگوهای عمیق و همه‌جانبه‌ای درباره ابعاد روند صلح در ترکیه و مفهوم «حق امید» شکل گرفت. جمع‌بندی تصمیمات این نشست مشارکتی نشان داد که اگرچه روند صلح در ترکیه آغاز شده و ممکن است زمان‌بر باشد، اما پرسش کلیدی این است که چگونه می‌توان به پیشبرد آن کمک کرد. پاسخ، در گرو تقویت گفتمان صلح است. برای برجسته‌سازی و تأکید بر مشروعیت این خواست، روز اول سپتامبر به عنوان یک تاریخ نمادین برای اقدامات هماهنگ انتخاب شد. پیشنهاد اعطای جایزه صلح نوبل نیز در همین بستر مطرح گردید؛ اعلامیه ۲۷ فوریه چنان قدرتمند ضرورت صلح را بیان می‌کند که گفت‌وگو درباره شایستگی ارائه‌دهنده این فراخوان برای دریافت جایزه صلح نوبل، امری کاملاً طبیعی و منطقی به نظر می‌رسد. در دورانی که گفتمان جنگ بر جهان سایه افکنده، این فراخوان صدایی متفاوت و حامل پیام صلح برای تمام بشریت است و به همین دلیل، اهمیت ویژه‌ای دارد.

اعطای چنین جایزه‌ای می‌تواند نمادی از حمایت قاطع جامعه بین‌المللی از روند صلح باشد. به همین جهت، تصمیم گرفته شد فعالیت‌ها برای پیگیری این موضوع نیز سازماندهی شود. این تلاش‌ها از کانال‌های گوناگونی دنبال خواهد شد: اول سپتامبر به عنوان روز اقدام جهانی برای مشارکت همگانی تعیین شده و روند رسمی نامزدی جایزه نوبل نیز مطابق با سازوکارهای خاص خود پیگیری می‌شود. اما پیام اصلی این تحرکات روشن است: دوران انتظار منفعلانه به سر آمده است. همگان به این باور رسیده‌اند که دستیابی به صلحی پایدار، مستلزم افزایش چشمگیر و همه‌جانبه‌ی تلاش‌ها و فعالیت‌هاست. تصمیمات جامعی که اتخاذ شده نیز بازتاب‌دهنده همین آگاهی و اراده جمعی است.

 

* فراتر از این فعالیت‌ها، برنامه‌های آتی شما چیست؟ آیا اقدامات متفاوتی در دست دارید؟

بله، برنامه‌های متنوعی در دستور کار قرار دارد. یکی از محورهای اصلی، اطلاع‌رسانی گسترده درباره تصمیم تریبونال روژاوا و تلاش برای جلب حمایت ساختارهای سیاسی بین‌المللی جهت اتخاذ موضع و اقدام عملی در این خصوص است. این تصمیم به واحد ویژه سازمان ملل در امور سوریه و پارلمان اروپا ارائه خواهد شد. همچنین، با برگزاری رویدادهای مختلف در کشورهای گوناگون، به افشای جنایاتی که همچنان ادامه دارند، ادامه خواهیم داد. در جبهه‌ای دیگر، با همکاری وکلای 'ماف‌داد' (MAF-DAD)، می‌کوشیم با استناد به اصل صلاحیت قضایی جهانی، برخی جرایم مشخص را در دادگاه‌های کشورهای مختلف تحت پیگرد قانونی قرار دهیم. اگرچه عدم عضویت ترکیه در اساسنامه رم، پیگیری پرونده‌ها در دیوان کیفری بین‌المللی را با چالش‌هایی روبرو می‌کند، اما ما مصمم هستیم که از تمام ظرفیت‌های موجود در این حوزه نیز استفاده کنیم.

 این امر مستلزم تلاش نهادهای دموکراتیک ترکیه نیز هست، زیرا پیوستن ترکیه به اساسنامه رم باید به یک مطالبه سیاسی اساسی تبدیل شود. عدم عضویت در این اساسنامه، به ویژه برای دولت‌هایی مانند ترکیه که مکرراً مرتکب جنایت تجاوز می‌شوند، فضای گسترده‌ای برای مصونیت از مجازات فراهم می‌کند. ما برای تحقق این هدف، به فعالیت و سازماندهی کمپین‌ها ادامه خواهیم داد. از سوی دیگر، در مورد عدم اجرای احکام دادگاه حقوق بشر اروپا توسط ترکیه، به ویژه حکم گروهی مربوط به 'حق امید'، در حال تهیه یک نظر کارشناسی هستیم. این سند حقوقی، ضمن تحلیل روند موسوم به 'درخواست ۹ به ۲' (اقدامی که توسط وکلای جناب اوجالان و دیگر مدافعان حقوق بشر علیه ترکیه به دلیل امتناع از اجرای احکام دادگاه آغاز شده)، به بررسی تطبیقی اجرای احکام حبس ابد تشدید شده در سایر کشورهای اروپایی نیز می‌پردازد. همان‌طور که مشخص است، تلاش‌های ما چندوجهی و گسترده است و در این مسیر، به ایفای نقش خود در پیشبرد صلح متعهدیم.

اساسی‌ترین وظیفه ما در این مقطع، تبیین و یادآوری این نکته است که صلح، یک حق بنیادین بشری و از پایه‌ای‌ترین حقوق جوامع محسوب می‌شود. ما در تمام کنفرانس‌ها و سمینارها بر این اصل مهم تأکید می‌کنیم. همزمان، فعالیت‌های خود را در حوزه زبان کوردی و دفاع از حقوق زبانی سایر خلق‌هایی که با ستم تک‌زبانی مواجه هستند، پیگیری می‌کنیم و در همین راستا، در نظر داریم در نیمه دوم سال جاری میلادی، کنفرانسی تخصصی در پارلمان اروپا برگزار نماییم.

 

* سخن پایانی شما چیست؟

فراخوان نهایی ما به تمام مدافعان صلح و همه آنانی که در داخل و خارج از ترکیه قلبشان برای صلح می‌تپد، این است: صلح با آرزو و انفعال به دست نمی‌آید. برای تحقق و استقرار آن، همه ما باید دست به کار شویم و هر کس به سهم خود نقشی ایفا کند. گرچه این مهم با همت جمعی ما ممکن می‌شود، اما مسئولیت اصلی بر عهده دولت و دستگاه‌های حاکم است. باید بی‌درنگ به شکنجه انزوا در امرالی پایان داده شود و همزمان، با سرعت، اصلاحات قانونی لازم و فضای مساعد برای گفت‌وگو و دستیابی به صلح فراهم گردد. امیدواریم با به ثمر نشستن این تلاش‌ها، شاهد طلوع روزهای بهتر برای همگان باشیم.