حنان حارت

مراکش - دستورالعمل ارائه شده توسط جمعیت انوار، با تأکید بر اهمیت اطلاع‌رسانی و ایجاد دروس آموزش جنسی در مؤسسات آموزشی، همچنین سازماندهی کمپین‌های ارتباطی و آگاهی‌بخشی، به منظور مبارزه با پدیده آزار جنسی و ارتقای آگاهی جامعه از خطرات آن، تأکید می‌نماید.

مدیر جمعیت انوار برای برابری و شهروندی، منی شماخ، در یک مصاحبه با خبرگزاری ما، ابراز کرد که برای مبارزه مؤثر با آزار جنسی، لازم است اقدامات قانونی قوی انجام شود که حقوق قربانیان را حفظ کرده و آن‌ها را در پناهگاه‌های امنی نگه دارد. او از بازنگری و بهبود متون قانونی برای تأمین حفاظت کافی از زنانی که قربانی خشونت شده‌اند، دعوت کرد.

 

ماهیت جمعیت انوار برای  برابری و شهروندی در چه چیزی است؟

جمعیت انوار برای  برابری و شهروندی در اوج بحران ویروس کرونا و در سال ۲۰۲۰ تأسیس شد، زمانی که زنان با مشکلات جدی ناشی از تعطیلی دادگاه‌ها مواجه بودند. این جمعیت با هدف ارائه حمایت‌های حقوقی، روانی و اجتماعی به زنان قربانی خشونت، فعالیت‌های خود را آغاز کرد. اولین دفتر این سازمان در شهر محمدیه تأسیس شد و به دنبال آن، پس از یک سال، دفتر دیگری در شهر یوسفیه افتتاح گردید تا به زنان در مناطق بیشتری دسترسی یابد.

جمعیت انوار برابری و شهروندی به طور کلی بر حقوق بشر و حقوق زنان  با تأکید ویژه بر نقش جوانان و مشارکت آن‌ها در فرآیندهای تغییر اجتماعی و سیاسی متمرکز است. اهداف اصلی فعالیت‌های روزانه ما شامل حمایت از زنان و جوانان است، اما جمعیت به دیگر گروه‌های اجتماعی، از جمله کودکان و مردان نیز توجه دارد، به‌ویژه از طریق قافله‌های همبستگی که به منظور تقویت انسجام اجتماعی و افزایش آگاهی عمومی برگزار می‌شود.

 

جمعیت انوار برای برابری و شهروندی اخیراً یک راهنمای عملی علیه آزار جنسی منتشر کرده است. هدف از این اقدام چیست؟

هدف اصلی این راهنما، مبارزه مؤثر با آزار جنسی از طریق اقدامات قانونی قاطع و حفاظت از حقوق قربانیان و تأمین پناهگاهی امن برای آنان است. در جریان فعالیت‌های روزمره‌مان با زنان، به ویژه در سال گذشته، شاهد افزایش پدیده‌های خشونت مبتنی بر جنسیت در چندین دانشگاه بودیم. گروهی از دانشجویان دختر اعلام کردند که توسط استادان خود مورد آزار جنسی قرار گرفته‌اند، موضوعی که در رسانه‌های مراکش به عنوان «رابطه جنسی در ازای نمره» شناخته شد. این وقایع انگیزه‌ای برای جمعیت ایجاد کرد تا به عمق این موضوع پرداخته و بررسی کند که چرا پدیده آزار جنسی و خشونت به طور کلی در جامعه مراکش رواج دارد.

در سال ۲۰۲۲، به منظور بررسی این پدیده، یک نشست ملی برگزار کردیم که در آن به موضوع آزار جنسی از جنبه‌های فلسفی، اجتماعی و انسان‌شناختی پرداختیم. تلاش ما بر این بود تا مفاهیم مرتبط با این موضوع را تعمیق بخشیم و از تحلیل‌های آکادمیک به سمت تحقیقات میدانی حرکت کنیم. در نتیجه، در سال ۲۰۲۳ یک مطالعه میدانی را آغاز کردیم که تهیه و تدوین آن تقریباً یک سال به طول انجامید.

این تحقیق میدانی شامل نمونه‌ای از ۴۸۰ نفر از هر دو جنس بود که بخش عمده‌ای از آن‌ها را دانشجویان تشکیل می‌دادند. ما به نظرات گروه‌های مختلف، از جمله مردان، گوش سپردیم و یک پرسشنامه در شبکه‌های اجتماعی منتشر کردیم. همچنین چندین کارگاه برگزار کردیم تا علل پدیده آزار جنسی در جامعه مراکش را بررسی کنیم. در این فرآیند، نظرات این گروه‌ها را در مورد احساسات روانی‌شان و مشکلاتی که با آن مواجه هستند تحلیل کردیم، همچنین بررسی کردیم که آیا آن‌ها از قوانین بین‌المللی و ملی که برای حفاظت از زنان در برابر خشونت وضع شده‌اند، آگاهی دارند یا خیر.

در گزارش منتشر شده، به مشکلاتی که قربانیان با آن‌ها مواجه هستند پرداختیم. نتایج این مطالعه با گزارش‌های ملی مطابقت داشت که نشان می‌دهند برخی از اقشار جامعه مراکش با قوانین آشنایی ندارند. بنابراین، ضرورت تدوین یک راهنمای عملی احساس شد که در آن، رویه‌ها به تفصیل توضیح داده شود، تعاریف بین‌المللی و ملی مشخص گردد، قوانین مراکش تشریح شود، و وضعیت فعلی در این کشور بررسی گردد.

در این راهنما به بررسی فضاهای آزار جنسی و پیامدهای روانی، جسمی و حرفه‌ای برای قربانیان پرداخته‌ایم و همچنین شرایط کاری زنان در محیط‌هایی که کرامت انسانی در آن‌ها رعایت نمی‌شود را مورد توجه قرار داده‌ایم. برخی از روش‌ها و استراتژی‌هایی که قربانیان می‌توانند برای دفاع از خود در سطح روانی و عملی به کار ببرند، بررسی شده‌اند. سپس، راهنما به رویه‌هایی که قربانیان می‌توانند طی کنند، از جمله رویه‌های قانونی، اداری و اجتماعی، پرداخته است. این جمعیت‌ها، به خصوص جمعیت‌های زنان، در نقاط مختلف مراکش حضور دارند و قربانیان می‌توانند به آن‌ها مراجعه کنند. بنابراین، ما این رویه‌ها و اقدامات را به طور کامل برای قربانیان تشریح کردیم.

هدف از انتشار این راهنما، تأکید بر یک رویکرد فوری برای مداخله از سوی نیروهای پلیس و واحدهای گشتی در مورد گزارش حوادث آزار جنسی، افزایش آگاهی زنان، و تحریک نهادها برای اعتماد به راهنما و تبدیل آن به یک چارچوب مرجع برای حمایت از زنان قربانی آزار جنسی است. این اهداف از طریق یک کمپین تبلیغاتی که جمعیت به همراه تمامی همکاران خود برگزار می‌کند، دنبال می‌شود.

همچنین، ما یک کمپین ملی با شعار «حتی من مخالف آزار جنسی هستم» را آغاز کرده‌ایم که به مدت یک سال ادامه خواهد داشت.

 

آمار و ارقامی که در راهنما گنجانده شده‌اند چیست؟

مطالعه میدانی انجام‌شده توسط جمعیت، شامل نمونه‌ای از ۴۸۰ نفر بود که ۶۷٪ آن‌ها زنان و ۳۳٪ مردان بودند. از این تعداد، ۸۷٪ اظهار داشتند که مورد آزار جنسی قرار گرفته‌اند. ۵۹٪ از این موارد در فضای عمومی رخ داده است که این آمار نزدیک به گزارش‌های ملی است، به طوری که گزارش‌های منتشرشده توسط اداره عالی برنامه‌ریزی در سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد ۵۰٪ از زنان در فضای عمومی مورد آزار جنسی قرار می‌گیرند. همچنین، ۵۸٪ از زنان گفتند که آزار جنسی را نادیده گرفته‌اند زیرا از واکنش خانواده‌شان یا انتقام متجاوزان ترس داشته‌اند. این زنان در پرسشنامه اظهار داشتند که از پیامدهای روانی آزار جنسی رنج می‌برند. حدود ۷۸٪ از زنان و مردان نیز اظهار داشتند که از روند قانونی که می‌توان برای محافظت در برابر آزار جنسی دنبال کرد، آگاهی ندارند.

این پژوهش نگاهی دقیق به هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی مرتبط با آثار مستقیم یا غیرمستقیم خشونت بر افراد، خانواده‌ها و جامعه داشت و شاخص‌های نگران‌کننده‌ای را در این زمینه نشان داد. از مهم‌ترین یافته‌های این پژوهش این است که ۱۵٪ از زنان شاغل به انواع مختلفی از خشونت از سوی مسئولان مستقیم مبتلا شده‌اند. همچنین، ۲۲٪ از دانش‌آموزان و دانشجویان اعلام کرده‌اند که ۴۶٪ از همکلاسی‌هایشان و ۲۸٪ از اساتید مورد خشونت قرار گرفته‌اند، و ۳۷٪ از آنان نیز به آزار جنسی تحت فشار قرار گرفته‌اند.

بر اساس این داده‌ها، قوانین موجود که خشونت علیه زنان را در مراکش جرم‌انگاری می‌کنند و متجاوزان را مجازات می‌کنند، نتوانسته است از شیوع پدیده آزار جنسی علیه زنان که همچنان در جامعه مراکش گسترده است، جلوگیری کند. این موضوع آزار جنسی را به یک پدیده نگران‌کننده تبدیل کرده است که زنان را به دلیل جنسیتشان هدف قرار می‌دهد و آن را به یکی از برجسته‌ترین مظاهر خشونت مبتنی بر جنسیت تبدیل کرده است.

 

مهم‌ترین توصیه‌هایی که راهنما ارائه کرده است چیست؟

راهنما با مجموعه‌ای از توصیه‌ها منتشر شده است که از برجسته‌ترین آن‌ها می‌توان به بهبود روندهای قانونی در چارچوب قانون ۱۰۳.۱۳ مرتبط با مبارزه با خشونت علیه زنان اشاره کرد. این قانون در ابتدا با تقویت مجازات‌ها در زمینه جرم‌انگاری آزار جنسی همراه بود، اما با اجرا، ضعف‌های دیگری در زمینه پیاده‌سازی و اجرای روندها نمایان شد. راهنما بر اهمیت توانمندسازی اقتصادی زنان تأکید کرده و به نکته دیگری اشاره کرده است که ضرورت آموزش مداوم کادرهای شاغل در زمینه امنیت، بهداشت، پلیس و نیروهای ژاندارمری برای بهبود خدمات ارائه شده به زنان از طریق واحدها و کمیته‌های حمایت از زنان قربانی خشونت مبتنی بر جنسیت و آزار جنسی را مورد تأکید قرار داده است.

از جمله توصیه‌های دیگر، راهنما بر اهمیت آگاهی‌بخشی برای مبارزه با رفتارهای منفی در محیط‌های آموزشی و محل‌های کار، و نهادینه کردن درس‌های آموزش جنسی در مؤسسات آموزشی تأکید کرده است. همچنین، بر لزوم استفاده از مکانیزم‌های رصد و آمارگیری از این پدیده و انتشار آن‌ها برای افزایش آگاهی اجتماعی نسبت به خطرات آن تأکید کرده است.

جمعیت همچنین توصیه کرده است که دیدگاه جنسیتی در آموزش فارغ‌التحصیلان حوزه‌های آموزش، بهداشت، پلیس، ژاندارمری، ارتش و نیروهای کمکی و تمامی فعالان نهادی مورد توجه قرار گیرد. علاوه بر این، سازماندهی کمپین‌های ارتباطی و آگاهی‌بخشی و حمایت از خدمات ارائه شده به قربانیان خشونت نیز مورد تأکید قرار گرفته است.